Kegl cc pechat indd

Biror-bir jismni kuch ta’sirida ma’lum bir masofaga 
ko‘chirilsa mexanik ish bajarildi deyiladi (43-rasm). Mexanik ishni 
A harfi bilan belgilanadi. U holda ishni hisoblash formulasi

---

71
Ish = kuch × yo‘l.
A = F · s
bo‘ladi.
A – ish, F – kuch, s – yo‘l.
Ish birligi [A
 
] = 1N · 1 m = 
1 Joul. Qisqacha 1 
J yoziladi. Bu 
birlik ingliz olimi J. Joul (1818–1889-y.) sharafiga qo‘yilgan.
Agar jismga ta’sir etayotgan kuch yo‘nalishi, ko‘chish bilan o‘zaro 
tik bo‘lsa, bunday kuch ish bajarmaydi. Masalan, mashina ustiga 
ortilgan yuk o‘z og‘irligi bilan uni bosadi. Mashina esa bu paytda 
yukni ma’lum masofaga olib boradi. Yukning og‘irlik kuchi ko‘chishga 
tik yo‘nalganligi uchun ish bajarmaydi. Bunda mashina dvigatelining 
tortish kuchi ko‘chish bilan mos tushib ish bajaradi (44-rasm).
43-rasm. 
44-rasm.
Mexanik ish formulasiga ko‘ra jismga kuch ta’sir etsa-da, ko‘chish 
bo‘lmasa ish bajarilmaydi. Kitob to‘la papkangizni qo‘lingizda ko‘tarib, 
ancha vaqt o‘rtog‘ingizni kutib tursangiz ham mexanik ish bajarmagan 
bo‘lasiz. Chunki s = 0 bo‘lganligidan A = F · 0 = 0 chiqadi.
Yuqorida aytganimizdek, «mehnat»ni mexanik ishdan farqlash 
lozim. O‘qi tuvchining dars o‘tishi, vrachning kasalni davolashi, maktab 
direkto rining ishlarni boshqarishi mehnat qilishga kiradi. Hamma 
jism lar ham ish bajara oladimi?
Jismlarning ish bajara olish qobi liyatiga energiya deyiladi.
45-rasm.
Uni tushunish uchun quyidagi holatni 
qaraylik. 45-rasmda g‘ishtning mixga nisbatan 
ikkita ho 
lati ko‘rsatilgan. Birinchi holatda mixga 
urilgan g‘ishtning ta’siri juda kichik bo‘lgan-
ligidan mix taxtaga kirmaydi hisob. Ikkinchi 
holatda esa g‘isht ancha balanddan tushib mixga 
urilganligidan mix ni taxtaga kiritib yuboradi.
Demak, g‘ishtning ikkinchi holatda ish bajara olish qobiliyati 
ko‘p.