Keramporit ishlab chiqarish texnologiyasi

Shlakli pemza ishlab chiqarish texnologiyasi
Beton samaradorligini oshirishda pemza shlaklari katta axamiyatga ega.
Asosan metallurgiya sanoati ishlab chiqarish chiqindi sifatida xosil bo’ladigan maxsulot – pemza shlaki tarkibi sement tarkibiga yaqindir.
Shlakli pemza ishlab chiqarishning bir nechta usullari mavjud bo’lib, ularning barchasi shlak eritmasini suv yordamida qayta ishlashga asoslangan.
Shlak eritmasining (1300⁰S haroratgacha) suv bilan bog’lanishda qaynab, bug’ hosil bo’ladi. Bug’ pufakchalari shlak eritmasidan erkin chiqa olmaydi, chunki eritmani sovitishda uning qovushqoqligi ortadi. Natijada u shishadi, ko’pchiydi va yacheykali strukturaga ega bo’lgan g’ovaklashgan massaga aylanadi. Bu jarayonda asosiy e’tibor shlakning kimyoviy tarkibiga, shlak eritmasining qovushqoqligi, tashqi cho’zilishini ifodalovchi singan gazlar miqdoriga beriladi.
Shlak pemza chaqiq toshini sanoatda ishlab chiqarishning to’rtta usuli mavjud:
Hovuz sig’imi (16,5 m³) shlak uzatuvchi cho’michdagi eritmani birdaniga qabul qilish imkonini beradi. Hovuzning ostidagi teshikdan suv beriladi va uning fontanli tomchilariga shlak eritmasi quyiladi.
Shlak eritmasi ko’pchiydi va qotadi, hovuz tagiga cho’kib, bo’laklar shaklida soviydi, shundan so’ng bu massa maydalanadi va fraksiyalarga elanib ajratiladi (rasm-21). Ishlab chiqarish sikli cho’michda shlak eritmasini hovuzga quyish va to’ldirish, ko’pchishi (1,5-2 minut), sovishi va kristallanishi (suv quymagan holda), hovuzni bo’shatish va uni keyingi siklga tayyorlash 15-20 minutni tashkil etadi. Olingan shlakli pemzaning hajmi 25m³ gacha tashkil etadi. Shlak eritmasining g’ovaklashtirish rejimini uning tarkibini o’zgarishiga qarab tartibga solish mumkin.

Rasm-21. Shlakli pemzani hovuzda olishning texnologik sxemasi:
1-kukunsimon qo’shimchalarni purkovchi mashina; 2-shlak uzatish cho’michi; 3- to’nkaruvchi hovuz; 4-maxsus chuqurlik; 5-dastlabki ombor;
6-greyferli ko’prik krani; 7-maydalash-navlarga ajratish bo’limining qabul jihozi; 8-birinchi bosqichli maydalash; 9- ikkinchi bosqichli maydalash; 10-groxot-elak; 11-shlakli pemza chaqiq toshini ikkita markaga ajratuvchi separator
Xandaq-sachratish usuli o’ta sodda hisoblanadi. Shlak eritmasi xandaqqa tushishida perforirlangan quvur yordamida suv bilan sug’oriladi, kupchiydi va unda qotadi, sovitilgandan so’ng ekskavator yordamida olinib, maydalash va elanadi va fraksiyalarga ajratiladi. Biroq bu usulda shlakli pemza ishlab chiqarish istiqbolli emas, chunki olingan mahsulotning sifati past va strukturasi bir jinsli bo’lmaydi.
Suv-purkash usuli shlakli eritma massasini suv-havoli aralashmaning kuchli oqimi ta’sirida alohida granulalarga ajratish, keyin esa eritmaning suyuq granulalarini shiddatli ravishda suv-havoli aralashma bilan aralashtirish va ko’pchitishdan iborat. Shlak eritmasini g’ovaklashtirish purkovchi qurilmada (rasm-19) bajariladi.
Aralashtirish kamerasida ko’pchigan granulalar ekranga tashlanadi, u erdan esa shlak qabul uskunasiga tushadi va palaxsalarga ajraydi. Olingan shlakli pemza birjinsli mayda g’ovakli tarkibga ega bo’li, g’ovaklari o’lchami 1mm gacha tashkil etadi.

Rasm-22. Tomchilab suv-purkovchi apparatning sxemasi:
1-qabul kamerasining devori; 2-yo’naltiruvchi latok; 3-suvli qatlam; 4- aralashtirish kamerasi; 5-ishchi segmentli soplo (konus naychasi).
Gidroekran usuli shlak eritmasini ketma-ket ikkita suvli tarnovda ketma-ket qayta ishlash (rasm-20) ni o’z ichiga oladi. Birinchi tarnovda ko’pchuvchi shlak eritmasi suv oqimi bilan vertikal ekranga tashlanadi, u erdan aks ettirilib ikkinchi tarnovga tushadi, u erda ham suv oqimlari bilan qayta ishlanib, plastinkali uzatuvchi orqali sovitish va maydalash uchun yo’naltiriladi.

Rasm-23. Gidroekran usulida shlakli pemza ishlab chiqarish uskunasining sxemasi: 1-qabul voronkasi; 2-gidromonitorli nasadka; 3ekran;4-tarnov; 5-plastinkali yuktushirgich-yukortkich
Yuqorida keltirilgan barcha usullarda g’ovak chaqiq toshi va qum shaklidagi maydalangan shlakli pemza olish mumkin.
Shlakli pemza chaqiq toshining donalari agloporit singari ochiq g’ovakli o’tkir burchakli shaklga ega bo’lib, donalar orasidagi bo’shliqlikning kattaligi bilan farqlanadi.
Yopiq g’ovakli yumaloq shakldagi shlakli pemza shag’alini ishlab chiqarish texnologiyasi mavjud. Shlakli pemza shag’ali (rasm-24) takomillashtirilgan suv-havo oqimini xaydovchi apparatida (suv-havoli granulyator) olinadi. Shlak eritmasining dispergirlangan va ko’pchigan zarrachalari suvli ekranda birlashib, yirik bo’laklarga aylanadi. Hali plastikli xususiyatlarini yo’qotmagan massa barabanli sovitgichda qayta ishlanadi.
Aylanuvchi bo’ylama lopastli barabanda qo’shimcha ko’pchiydi, yirik bo’laklari alohida donalarga ajratiladi va ular yumoloqlanadi.

Rasm-24. Shlakli pemza shag’alini ishlab chiqarish
uskunasining sxemasi: 1-suv havoli granulyator; 2-qabul kamerasi; 3barabanli sovitgich; 4-bo’shatish kamerasi; 5-par-havoli o’tqazgich; 6yopqich; 7-vibrota’minlovchi;
8-korob; 9-lentali konveyr
Shlakli pemzaga qo’yiladigan texnik talablar.
O’zRST 680-96 “Metallurgiya shlaki asosidagi g’ovak chaqiq tosh va qum (shlakli pemza)” texnik talablarni o’zida mujassamlashtirib, unda asosan boshqa g’ovak to’ldiruvchilarga qo’yilgan analogik me’yor va talablar keltirilgan.
Fraksiyalangan shlakli pemza chaqiq toshining donalar bo’shliqligi 52% dan ko’p bo’lmasligi, dona shakl koeffitsientining o’rtacha qiymati 2,5dan oshmasligi kerak. Standartda shlakli pemza chaqiq toshini silikat nurashga qarshi chidamliligini sinash ham nazarda tutilgan.
Shlakli pemza chaqiq toshining silindrda maydalanish mustahkamligiga qo’yilgan talab (jadval-3) agloporit chaqiq toshiga qo’yilgan talabga yaqindir.
Shlakli pemza chaqiq toshi mustahkamligiga qo’yilgan talablar
5-jadval

Uyma zichligi bo’yicha markasi	Silindrda maydalanish bo’yicha mustahkamligi MPa, kam emas	Uyma zichligi bo’yicha markasi	Silindrdaaa maydalanish bo’yicha mustahkamligi MPa, kam
400	0.3	700	0.70
450	0.35	750	0.90
500	0.40	800	1.10
550	0.45	850	1.30
600	0.55	900	1.50
650	0.65

Shlakli pemzaning g’ovaklari qancha katta bo’lsa, uning mustahkamligi ham shuncha kichik bo’ladi, ya’ni keramzit va agloporit singari mustahkamlik chegarasi tahminan dona zichligi kvadratiga proporsionaldir.

Shlakli pemza donasi yacheykali tarkibga ega. G’ovak yacheykalarning
o’rtacha diametri 1...2 mm ni tashkil etadi. Ba’zi hollarda g’ovak diametri 5...6mm bo’lgan shlakli pemza ham olinadi. Bunday pemza qotgan ko’pikni eslatadi.
Beton uchun to’ldiruvchi sifatida mayda g’ovakli shlakli pemzani qo’llash yaxshi samara beradi Shlakli pemza ko’pchishi bo’yicha birjinsli bo’lmagan holda olinadi. Shu sababli maydalangandan va yirikligi bo’yicha navlarga ajratgandan so’ng, yana qo’shimcha dona zichligi bo’yicha separatsiyalash, uning ishlatish samaradorligini oshiradi.
Shlakli pemzani qo’llash sohasi.
Shlakli pemza asosan to’suvchi konstruksiyalarda konstruksion- issiqlikdan himoyalovchi betonlar uchun to’ldiruvchi sifatida ishlatiladi. Uning kam issiqlik o’tkazuvchanligini inobatga olib (tarkibida krisallanmagan shisha borligi sababli) yuqori zichlikdagi shlakli pemzabetonini issiqlikdan himoyalash xususiyatini pasaytirmasdan qo’llash mumkin. Masalan, keramzitbeton bilan taqqoslanganda: zichligi 1400kg/m³ bo’lgan shlaklipemzabeton issiqlik o’tkazuvchanligi zichligi 1200kg/m³ bo’lgan keramzitbetonga tengdir.
Markasi M750….900 bo’lgan shlakli pemza turli xil yuk ko’taruvchi konstruksiyalar olishda yuqori mustahkamlikdagi beton uchun ishlatish mumkin.
Biroq, shlaklipemzabetonda ishlatiladigan po’lat armaturalarning shlakdagi mavjud sulfat ta’sirida emirilishi inobatga olinishi shart. Shu sababli dastlabki zo’riqtirilgan konstruksiya ishlab chiqarishda, shlaklipemzabetonda armaturalarning chidamliligi maxsus o’rganilishi kerak.