Keyin bir necha kun yoki bir necha hafta keyin payd

Sanitar nazorati. Davlat sanitar nazorati O'zbekiston Respub-likasi 
sog'liqni saqlash vazirligi sanitariya-epidemiologiya xizmatlari orqali 
amalga oshiriladi. Sanitar nazoratining asosiy vazifasi tashqi muhitning 
(suv 
xavzalari, 
tuproq, 
atmosfera) 
sanoat 
chiqindilari 
bilan 
ifloslanmasligini kuzatib boradi, shuningdek, sanoat korxonalarining 
sanitariya-gigiena holatini va kasb kasalliklarining kelib chiqmasligi 
chora-tadbirlarini amalga oshiradi. 
SES xodimlari kapital qurilish muassasalarini qabul qilishda 

---

261 
qatnashadi, sanoat korxonalarida kasb kasalliklari va zaharlanish hollarini 
tekshiradi, ma'muriyat bilan birga ularni bartaraf etish, oldini olish 
tadbirlarini ishlab chiqadi va amalga oshiradi. 
Energetika nazorati. Davlat energetika nazorati energetika va 
elektrlashtirish sanoati vazirligi tomonidan amalga oshiriladi. Ularning 
asosiy vazifasi elektr va issiqlik kurilmalaridan to'g'ri foy-dalanishni 
kuzatish va ularning xavfsiz ishlatilishini ta'minlash borasidagi chora- 
tadbirlarning amalga oshirilishini kuzatib borish-dan iborat. 
Nazorat vazifalarini amalga oshirish, yo'l qo'yilgan kamchilik-larni 
tuzatish hamda aybdorlarga jazo choralarini belgilash maqsadida yuqorida 
ko'rsatilgan nazorat tashkilotlari quyidagi hu-quqlarga egadirlar: 
1.Running xdhlagah vaqtida sanoat korxonasi maydoniga hech 
qanday qarshiliksiz kirish, xohlagan qismini ko'zdan ke-chirish. 
2.Ma'muriyat va sex xodimlaridan mehnatni muhofaza qilishga, 
ishchi va xizmatchilarning mehnat sharoitini yaxshilashga taalluqli bo'lgan 
hujjat, ma'lumotnoma va boshqa materiallarni talab qilib olish,
kamchiliklarga yo'l qo'yilgan taqdirda ularga ma'muriyat 
xodimlarining e'tibor berishlarini talab qilish. 
3.Mehnatni muhofaza qilish qoida va normalarini bajarishda yo'l 
qo'yilgan kamchiliklarni tugatish uchun ma'muriyat va ba'zi bir rahbar 
shaxslarga ko'rsatmalar berish hamda ularni bartaraf qilish muddatlarini 
belgilash. 
4.Ish olib borilayotgan maydonlarda ishchilarning hayoti uchun 
xavfli bo'lgan omillar, ayrim mashina va mexanizmlardan jarohatlanish 
yoki shu chegarada ishlash natijasida ishchi biror kasb kasalligiga chalinib 
qolishi ehtimoli bo'lsa, ishni to'xtatishi, agar zarurat tug'ilsa, ish olib 
borayotgan korxonaning ishini to'xtatishi mumkin. 
5.Mehnat qonuniyatlarini, xavfsizlik texnikasi va sanoat sani-
tariyasi mezon va qoidalarini buzgan va jamoa bitimida ko'rsatilgan ish 
sharoitini sog'lomlashtirish chora-tadbirlarini o'z vaqtida ba-jarmagan 
ma'muriyat xodimlarini javobgarlikka tortish. 
Mehnatni muhofaza qilishning jamoat nazorati mehnat qonunlari, 
xavfsizlik texnikasi va sanoat sanitariyasi norma hamda qoidalarining 
bajarilishini kuzatib boradi, shuningdek, sanoat korxonasida baxtsiz 
hodisalarning kelib chiqishini va kasb kasallik-larining kamayishini 
ta'minlovchi chora-tadbirlarning qanday amalga oshirilayotganligini 
nazorat qiladi. Jumladan, ishlab chiqarish jihozlari va qurilmalarining 
sozlanganligini, ishchilarning maxsus kiyim-bosh, oyoq kiyimi, shaxsiy 
muhofaza vositalari bilan ta'minlanganligini, maxsus ovqatlarning o'z 

---

262 
vaqtida berilishi (agar zarur bo'lsa), sut va sovun bilan ta'minlash, ish 
kunining davom etish soatlari, dam olish kunlari va mehnat ta'tillarini o'z 
vaqtida berilishi, tanaffuslar, ayollar va o'smirlar mehnatidan to'g'ri 
foydalanish va boshqalar. 
Mehnatni muhofaza qilish komissiyalari va jamoat inspektor-lari 
bajaradigan ishlarning tarkibi kasaba uyushmasi tomonidan tas-diqlangan 
qarorlar bilan belgilanadi. 
Mehnatni muhofaza qilishning jamoat nazoratini olib borayotgan 
shaxslarga va tashkilotlarga nisbatan ma'muriyatning asosiy vazifasi 
nazorat qiluvchi shaxslarning takliflarini qo'llab-quvvatlash va ularning 
ishlarini amalga oshirishni tezlatish hamda yordam ko'rsatishdan iborat. 
Ma'muriyatning kasaba uyushmasi tashkiloti bilan birgalikda olib 
borayotgan unumli nazorat usullaridan biri uch bosqichli nazorat usulidir: 
birinchi bosqich ish joylarida, ikkinchi bosqich sexda va uchinchi bosqich 
butun zavod bo'yicha. Bu usul kasaba uyushmasi aktivi bilan ma'muriyat 
o'rtasidagi mehnatni muhofaza qilish qoidalarini ish joyida tatbiq qilish, 
mehnat madaniyatini yaxshilash va ish sharoitini sog'lomlashtirish 
borasidagi tadbirlarni birgalikda olib borish imkoniyatini yaratdi. 
Master nazoratning birinchi bosqichini mehnatni muhofaza qilish 
jamoat inspektori va grafik bo'yicha navbatchi o'z-o'zini na-zorat qiluvchi 
ishchi bilan birgalikda o'tkazadi. Ular ish boshlan-gunga qadar ishchilar 
bilan mehnatni muhofaza qilish masalalarida besh minutli suhbat 
o'tkazadilar, so'ngra ish joylari, ish qurollari, to'siq qurilmalarining borligi 
va to'g'riligini tekshiradilar. Aniqlan-gan kamchiliklar tuzatiladi. Ish 
davomida 
ular 
ishchilarning 
tex-nologik 
hujjatlarga, 
xavfsizlik 
texnikasining qo'llanmalariga qanday rioya qilayotganliklarini kuzatib 
boradilar, shuningdek, ishchilarning ish joylariga, yo'lka va o'tish 
joylariga, havo muhitining tozaligiga, ish joylarining yoritilishi 
masalalariga e'tibor beradilar, hamma kuzatilgan kamchiliklar hamda 
ishchilar tomonidan kiritil-gan taklif va mulohazalar ayrim jurnalga yozib 
qo'yiladi. Master aniqlangan kamchiliklarni yuqotish chora-tadbirlarini 
ko'radi. O'zi bartaraf qilishi mumkin bo'lmagan ba'zi bir kamchiliklarni 
tugatish chora-tadbirlarini ko'rish iltimosi bilan sex boshlig'iga murojaat 
qiladi. Master tartibbuzarlarning familiyalarini va buzilgan tartibning 
mohiyatini maxsus tutilgan daftarga yozib qo'yadi va bu haqda tartib 
buzuvchini ogohlantiradi, har qanday tartibbuzarlik holatlari keyingi 
smena boshlanishi oldidan o'tkaziladigan yo'riqnomada muhokama 
qilinishi shart. 
Nazoratning ikkinchi bosqichini har haftada javobgar rahbar xodinf 

---

263 
kasaba uyushmasi sex qo'mitasi raisi yoki sex qo'mitasining mehnatni 
muhofaza qilish komissiyasining raisi bilan birga sex texnika xizmati 
xodimlari ishtirokida amalga oshiradi. Ular sex tarmoqlarini aylanib, 
sexda mehnatni muhofaza qilish ahvolini ko'zdan kechiradilar, oldingi 
galda belgilangan va birinchi bosqich nazorati tomonidan aniqlangan 
chora-tadbirlarning qanday bajarilganligini kuzatadi, aniqlangan barcha 
kamchiliklar va bajarilmagan chora-tadbirlar, shuningdek, ishchilarning 
takliflari sex jurnaliga yozib qo'yiladi. Ko'rik o'tkazib bo'lingandan keyin 
tartib buzish sabablari muhokama qilinadi, aniqlik kiritilgan qo'shimcha 
chora-tadbirlar, bajaruvchi shaxslar va bajarish mud-dati belgilanadi. Sex 
komiteti mehnatni muhofaza qilish komissi-yasi va jamoat inspektorlari 
orqali ko'zda tutilgan chora-tadbirlarning bajarilishini nazorat qilib turadi.
Nazoratning uchinchi bosqichini sanoat korxonasining bosh injeneri, 
zavod kasaba uyushmasi qo'mitasi raisi, xavfsizlik texni-kasi xizmati 
boshlig'i (xavfsizlik texnikasi injeneri), bosh mexanik, korxona bosh 
energetiki, tibbiyot bo'limi boshlig'i, sex tibbiyot xodimi amalga oshiradi. 
Ular sexlarni maxsus grafik bo'yicha oyiga bir marta aylanib chiqadi, 
birinchi va ikkinchi bosqich bo'yicha o'tkazilgan nazorat natijalarini 
tekshiradi, sexda hal qilinmagan xavfsizlik texnikasining jarohatlanishga 
olib kelishi mumkin bo'lgan holatlarini aniqlaydi. Aniqlangan 
kamchiliklarni tuzatish chora-tadbirlarni, shuningdek, sexda mehnat 
madaniyatini yuksaltirish vositalarini belgilaydi. 
Tekshirish natijasi majlisda muhokama qilinadi, ishlab chiqarish 
bo'limlari rahbarlarining kamchiliklarni tugatish borasidagi ish-lari haqida 
hisobotlar tinglanadi, jamoat inspektorlari mehnatni muhofaza qilishning 
hal qilinmagan masalalarini o'rtaga tashlaydilar. Majlis xulosasi asosida 
korxona rahbari tomonidan korxona bo'yicha buyruq chiqariladi. 
Katta sanoat korxonalarida uchinchi bosqich nazoratini bosh injener 
o'rniga tekshirilayotgan sex bo'yicha bosh mutaxassislar boshqarishlari 
mumkin. Masalan, bosh metallurg quyish, metallarga issiq ishlov berish 
sexlarini tekshirish komissiyasini boshqarishi mumkin, bosh texnolog 
metallarga 
sovuq 
ishlov 
berish, 
yig'ish 
sexlarining 
tekshirish 
komissiyalarini boshqarishi mumkin. 
Sanoat korxonalarida mehnat qonunlari buzilmasligining tar-moq 
nazoratini vazir va birlashmalar bo'ysunish tartibi bilan amalga oshiradi.