Kiberfizik tizimlar

Ishchi o‘rinlari nima bo‘ladi?
Har bir sanoat inqilobi davrida ishsizlikning o‘sishidan havfsirash paydo bo‘ladi. Va har safar, uzoq muddatli amaliyotda bu havf o‘rinsiz bo‘lib chiqadi. Chunki, bu jarayonda bandlik tizimi, nufuzli va talab yuqori bo‘lgan kasblar ro‘yxati o‘zgaradi. Takrorlanuvchi va serdiqqat ishlarni mashinalar odamlarga qaraganda ancha unumliroq bajarishi mumkinligi sababli, bu yumushlarning ko‘p qismi avtomatlashtiriladi. Odamlar esa qo‘l mehnatining o‘rniga, yuqori malaka va ijodiy yondoshuv talab etiladigan ishlar bilan shug‘ullanadilar.
Shunday bo‘lsada, ish o‘rinlarimizni o‘g‘irlaydigan mashinalar davri uchinchi sanoat inqilobiga ham xos edi. O‘shanda avtomatlashtirilgan uskunalar ommaviy keng tarqalgandi. To‘rtinchi sanoat inqilobi esa mazkur mashinalarni, inson aralashuvisiz bir-biri bilan muloqot qildirishni rejalashtirmoqda. Misol uchun Siemens zavodida mingdan ziyod odam ishlaydi va ularning asosiy ishi – mashinalar va kompyuterlar ishini monitoring qilishdan iborat.
“Industriya 4.0” yetakchilari kimlar?
Yuqorida aytilganidek, davlat miqiyosida birinchi bor “Industriya 4.0” dasturi Germaniya hukumati tomonidan 2011 yilda qabul qilingan bo‘lib, u mamlakatni iqtisodiy rivojlantirish strategik dasturi sifatida belgilangan.
Shuni aytish lozimki, hozirda, ishlab chiqarishni robotlashtirish bo‘yicha Xitoy yetakchi o‘ringa chiqib oldi. Xitoy rahbari Si szinpin 2014 yilda Xitoy fanlar akademiyasida so‘zlagan nutqida, bo‘lg‘usi robotlar inqilobi avval Xitoyni keyin esa butun dunyoni tubdan o‘zgartirishi haqida gapirib, jumladan, quyidagilarni aytgandi:
“Xitoy hukumati tomonidan xitoy kompaniyalarining zimmasiga “Ulkan ma’lumotlar” (Big Data), “bulut”li hisoblash (cloud computing), “Ashyolarning interneti” (Internet of Things) texnologiyalarini tatbiq etishni tezlashtirish va “aqlli fabrikalar”ni (intelligent manufacturing) tashkil etishga e’tiborni jamlash vazifasi topshiriladi”.
Oxirgi yillarda Xitoy kompaniyalari butun dunyoda yuqori texnologiyalar tadqiqotlariga investitsiyalar miqdorini keskin ko‘paytirib, buning natijasida 2013 yildan boshlab Xitoyning sanoat robotlari bozori dunyodagi eng yirik bozorga aylandi. 2020 yilga borib Xitoyda har 10 000 sanoat ishchi o‘rinlariga o‘rtacha 150 ta robot to‘g‘ri kelishi kutilmoqda. Bu esa, 2015 yilga qaraganda 3 barobar ko‘p deganidir.
Endi, AQSh va Germaniya singari rivojlangan davlatlar bu borada Xitoydan o‘zib o‘tishi oson bo‘lmaydi. AQShda 2014 yilda sanoat interneti konsorsiumi (Industrial Internet) tashkil etilib, uni General Electric, AT&T, IBM va Intel kabi sanoat yetakchilari boshqarmoqdalar.
Germaniyada esa shunday zavodlar borki, ular nafaqat «aqlli» sanoat komponentlarini, balki shunday zavodlarning tayyor modellarini ham taklif qilmoqdalar. Kayzerslautendagi Germaniya sun’iy intellekt ilmiy-tadqiqot markazini bunga misol qilib keltirish mumkin.
Rasmiy ma’lumotlarga ko‘ra, Germaniya sanoati internet infratuzilmasini rivojlantirishga 2020 yilga qadar yiliga 40 mlrd. Yevro miqdorida investitsiyalar kiritadi. Bu esa to‘rtinchi sanoat inqilobiga butun Yevropa bo‘yicha har yili kiritiladigan 140 mlrd. Yevro miqdoridagi investitsiyalarining salmoqli hissasini tashkil etadi.
Yaponiya ham bu borada ortda qolmayapti va ular o‘z industriyasini rivojlantirish uchun Connected Factories (zavodlarni tarmoqqa ulash) konsepsiyasini ishlab chiqmoqdalar. Rossiyada esa, 2017 yilda «Texnet» maxsus yo‘l xaritasi qabul qilinib, uning doirasida «Raqamli iqtisodiyot 2024» dasturi tayyorlanmoqda. Qo‘shni Qozog‘istonda esa, ishlab chiqarishni raqamli texnologiyalarga o‘tkazilishi va “Industriya 4.0” dasturi davlat strategiyasi darajasiga ko‘tarildi.
Shunday qilib, 10-15 yildan keyin dunyo umuman boshqacha bo‘lishi mumkin. Sodir bo‘layotgan o‘zgarishlarni sezmaslik, ularni pisand qilmaslik – taraqqiyotdan chetda qolib ketish bilan barobardir. Bunday yetakchilikka erishish uchun esa, bu o‘zgarishlarni o‘zimiz shakllantirishimiz lozim!
To‘rtinchi sanoat inqilobining dastlabki natijasi, bu – g‘olib davlatlar va mag‘lub davlatlar o‘rtasida daromadlar darajasidagi ulkan tafovutning yuzaga kelishidir.