Kimyo fani va uning vazifalari

Karrali nisbatlar qonuni — kimyoning asosiy qonunlaridan biri. Ikki element oʻzaro birikib, bir birikma hosil qilsa, bu birikmalardagi bir necha elementning massa miqdoriga toʻgʻri keladigan ikkinchi element miqdori oʻzaro oddiy karrali sonlar nisbatida boʻladi; masalan, metan (CH4) tarkibida 75% uglerod va 25% vodorod boʻlib, unda 1 massa qism vodorodga 3 massa qism uglerod toʻgʻri keladi, yaʼni 3:1. Etilen (C2H4) tarkibida esa 85,71% uglerod va 14,29% vodorod bor; bu moddada 1 massa qism vodorodga 6 massa qism uglerod toʻgʻri keladi, yaʼni 6:1. Demak, bu birikmalardagi uglerod miqdorining vodorod miqdoriga nisbati 3:6 yoki 1:2 ga toʻgʻri keladi. Bu qonunni 1803-yilda ingliz kimyogari va fizigi John Dalton aniqlagan.
Ekvivalentlar qonuni. Ekvivalent teng qimmat demakdir. Elementlar birbiri bilan o‘zlarining ekvivalentlariga proporsional miqdorlarda birikadi. Oddiy va murakkab moddalarning ekvivalentlari bir-biridan farq qiladi. Elementning vodorod massasining bir-birligi yoki kislorod massasining 8 birligi bilan birikadigan, yoki birikmalarda shuncha miqdor vodorod yoki kislorodning o‘rnini oladigan miqdori shu elementning kimyoviy ekvivalenti deb ataladi.
A
Oddiy moddalarning ekvivalenti: E = __ va murakkab moddalarning V
M
ekvivalenti E = __ formula bilan topiladi
V
Hajmiy nisbatlar qonuni. Gey-Lyussaq gaz moddalar orasida sodir bo‘ladigan kimyoviy reaksiyalarni o‘rganib chiqib, quyidagi hulosani chiqardi: o‘zgarmas sharoitda reaksiyaga kirishuvchi gaz moddalarning hajmlari bir-biriga va hosil bo‘luvchi gazsimon moddalar hajmlariga butun sonlar kabi nisbatda bo‘ladi.
Masalan:
H₂ + CI₂ = 2HCI
2H₂ + O₂ = 2H₂O
3H₂ + N₂ = 2NH₃
Birinchi misolda qonun to‘gridek tuyuladi, ikkinchi va uchunchi misollarda qonundan chetga chiqayotgandeq tuyuladi, bu holni tushuntirish uchun 1811 yili
Avogadro o‘zining qonunini yaratdi.