Kimyo va oziq-ovqat sanoati xom-ashyo materiallari

KIMYO VA OZIQ-OVQAT SANOATI XOM-ASHYO MATERIALLARI
Reja:
1. Tovarlar kimyosi va sifativa sifatfanining predmeti va vazifalari.
2. Nooziq-ovqat tovarlarining iste`mol xususiyatlari.
3. Nooziq-ovqat tovarlari sifatini aniqlash usullari.


1. sifatfanining predmeti va vazifalari.

Respublikamiz iqtisodiyotini va xalkimiz farovonligini yuksaltirishdagi dolzarb yunalishlardan biri iste`mol bozori xolatini talab darajasida yaxshilash, xalk iste`moli tovarlari ishlab chiqarishni kupaytirish va rivojlantirish, tovarlar assortimentini kengaitirish va sifatini oshirishdir.
Tovarlar kimyosi va sifativa sifatfani vazifasiga, tovarlarni iste`mol xususiyatlarini urganish, sifat va baxosini belgilovchi omillarni urganish, istikbolli tovarlarni ilmiy turkumlanishini ishlab chiqish, tovarlar assortimentini shakllanishicha ta`sir kiluvchy omillarni urganish va uni boshkarish kabi masalalar kiradi.
Tovarlar kimyosi va sifativa sifatfani uziga yakin fanlar bilan uzviy boglik rivojlanadi. Bular fizika, kime, matematika, metrologiya, mikrobiologiya, bioximiya, psixologiya, estetika, kvalimetriya - sifatni urganish kabilar kiradi.
Tovarshunoslikning asosiy kategoriyalari quyidagilar: tovar; tovarni iste`mol qiymati; tovarni sifati; tovar xaqida tulik axborot informasiya.
Tovar xaqidagi tushuncha tovar ishlab chiqarishdan boshlangan. Eramizdan avvalgi III asrdan boshlangan deb faraz qilinadi. Kosiblar - xunarmandlar, dexkonlar, chorvadorlar mexnat kurollari ishlab chiqarganlar. Qo’ldorlar ularni bozorda sotishdan manfaatdor bulib, tovarlarning iste`mol qiymatlarini urganganlar. Qo’ldorlar, feodallar va kapitalistlar tovarlar assortimentinigina urgana olganlar. Tovarlarning ilmiy davri - kapitalizmni rivojlanishiga to’g’ri keladi. XVI asrga kelib xalk iste`moli tovarlari dorivor usimliklar bilan savdo qilish orqali jaxon bozorida rivojlangan. Osie ziravorlari Fransiya, Ispaniya va Evropaning bir kancha boshka davlatlarini iqtisodida deyarlik xammasini egallagan.


2. Nooziq-ovqat tovarlarining iste`mol xususiyatlari.

Tovarlar kimyosi va sifativa sifatfan darajasiga sanoat rivojlanishi Bilan butunlay etishdi. AKSh, Angliya, Fransiya, Germaniyada sanoat rivojlana boshlangandan, yigirish, tukish, Bug dvigatellari ishga tushdi. Bu davrda savdo-sotik ishlari rivojlangani sari tovarshunoslikka e`tibor kuchaya boshladi. Kupgina universitetlarda Tovarlar kimyosi va sifativa sifatkafedralari ochilib tovarshunoslar tayyorlana boshlandi va ilmiy tadkikot ishlari rivojlandi; Darsliklar chop etila boshladi. Birinchi Tovarlar kimyosi va sifativa sifatma`lumot komusi (spravochnik) 1798 yili yozildi (Moskva va Kozonda). 1907 yilda Moskvada tijorat (Plexanov), 1912 yilda Kievda savdo-sotik institutlari ochildi.

Bu davrda yozilgan darsliklarda asosan texnologiyalarga e`tibor bergan edi. Tovarshunoslikning asosiy masalalaridan xisoblangan tovar sifati, assortimentni boshkarish, sotish, iste`mol qilish yoki ishlatish paytida parvarish qilish kabi masalalar yoritilmagan. Keyinrok tovarshunoslikning nazariy asoslari shakllandi va 1939 yili 'Tovarlar kimyosi va sifativa sifatasoslari" G. R. Koryaq 1958 yili "Sanoat tovarlari tovarshunosligiga mukaddima" N.A.Arxangel`skiy tomonidan yozilib, oliy ukuv yurtlariga darslik sifatida taklif etildi.


3. Nooziq-ovqat tovarlari sifatini aniqlash usullari.

Ekspert komissiyasi 2 guruxdan iborat bo’lib, ekspert va ishchi guruxi xisoblanadi. Ekspert rypyx tovarlarga baxo beradi, ishchi gurux esa texnik-tashqiliy ishlar: so’rov ishini tashqil etish, anketalarni tarqatish va yig’ish, ekspert baxolarni qayta ishlash va analiz qilish ishlarini bajaradi. Tovarlarga baxo berishda komissiya a`zolarini 2g’3 ovozi qabul qilindi deb ataladi.

Ekspert baxolashda 5; 10; 40 yoki 100 balli sistemalar qo’llaniladi. Ballar baxolash davrida yoki muxokama davrida qo’yiladi.
Tovarlar sifat darajasini aniqlash usullari – differensial, kompleks va aralash usullar yordamida aniqlanadi.
Differensial usulda sifat ko’rsatkichlari etalonga solishtirib aniqlanadi.
(Kompleks)-umumlashtirilgan usulda ballar umumlashtirishda va bu bal xamma ko’rsatgichlar uchun umumiy xisoblanadi.
Aralashi - ikkala usuldan xam foydalanadi.
Tovarlar sifati ustidan davlat nazorati- Viloyat standartlash va metrologiya markazlari orqali amalga oshiriladi. Ular sifatsiz tovarlar chiqarishni taqiqlashlari, aniqlangan sifatsiz tovarlar rejasidan chiqarish va sotilgan qismidan kelgan daromadni davlat byudjetiga o’tkazish maxsus qabul qilish tartibi o’rnatish huquqiga egadirlar.
Yana davlat savdo inspeksiyasi ishlab chiqarishi, sotuv va sotib oluvchi korxonalar tovarlarini sifatini tekshiradi.
Davlat qabuli - ularni tamg’asi bo’lgan tovarlar savdo bazalarida tekshirilmasdan qabul qilinsa xam bo’ladi (tashishdagi nuqsonlardan tashqari).
Tovarlar sifatini tekshirish - tovarlarning sifat va morfologik ko’rsatgichlarini normativ-texnik xujjatlarga to’g’pi kelishiga aytiladi.
Tovarlar ishlab chiqishidan oluvchiga etib borguncha bir necha bor tekshiriladi: operasion, qabul, daromad tekshiruvlari mavjud.