Kimyoviykinetika va kataliz

2. Reaksiya tezligiga temperaturaning ta’siri
Тajribalar ko’rsatishicha temperatura ortishi bilan reaksiya tezligi ortadi. Reaksiyaning tezligi:
(48.1)
bo’lsa, temperatura ortganda k kattalashadi, binobarin k o’zgaradi.
Vant-Goff tajriba asosida quyidagi qoidani topdi: gomogen reaksiyaning tezligi temperatura 10⁰S ga ko’tarilganda 2-4 marta ortadi. masalan, 0⁰C da reaksiyaning tezlik doimiysi birga teng bo’lsa, 10⁰C da 2 ga teng bo’ladi; 20⁰C da 4 ga, 30⁰C da 8 ga 40⁰C da 16 ga, 50⁰C da 32 ga, 60⁰C da 64 ga, 70⁰C da 128 ga, 80⁰C da 256 ga, 90⁰C da 512 ga, 100⁰C da esa 1024 ga teng bo’ladi. Demak, reaksiya tezligi geometrik progressiya tarzida ortib boradi. Reaksiyani t10 dagi tezlik doimiysining t dagi doimiysiga nisbati reaksiya tezligining temperatura koeffitsiyenti deb ataladi va  bilan belgilanadi. (48.1)
Vant-Goff qoidasiga asosan, gomogen reaksiyalar tezliklarining temperatura koeffitsiyenti 2-4 ga karralidir.
Ko’p reaksiyalarning temperatura koeffitsiyentlari bir-biridan kam farq qiladi, ba’zan katta farq qilishi ham mumkin. masalan metilatsetat gidrolizining temperatura koeffitsiyenti 1,82 ga teng; lekin qamish shakarining HCI ishtirokida inversiyalanish reaksiyasining temperatura koeffitsiyenti 4,13 ga tengdir.
A rrenius 1889 yilda tezlik doimiysi bilan temperatura o’rtasidagi bog’lanishni quyidagi empirik formula orqali ifodaladi:
ℓ (48.3)
Bu tenglamadan ko’rinib turibdiki, reaksiya tezligi doimiysining logarifmi absolyut temperaturaning teskari qiymatiga bog’liq; agar absissalar o’qiga 1/Т ni, ordinatalar o’qiga InK ni qo’yib, diagramma chizsak, albatta to’g’ri chiziqdan iborat grafikka ega bo’lamiz (48.1 rasm). Bunday grafik asosida A va V larning qiymatlarini topish mumkin. Grafik to’g’ri chizig’i ordinata o’qini qayerdan kesib o’tsa, o’sha uzunlik V ning qiymatiga teng bo’ladi. Ikkinchi koeffitsiyent (48.3) tenglamadagi A doimiy kimyoviy jarayonning aktivlanish energiyasi E ekanligini eslatib o’tamiz.