16.1 na’munaviy masala. Konsentratsiyaning vaqt davomida o’zgarishi bo’yicha tezlikning ifodalanishi
Masala. Vodorod gazi yoqilganida ifloslantirmaydigan mahsulot hosil qiladi (suv bug’i). U kosmik kemalarda va ba’zi prototip motorli mashinalarda yoqilg’I sifatida ishlatiladi:
[H2], [O2] va [H2O] larning vaqt davomida o’zgarishi bo’yicha tezlikni ifodalang
0,23 mol/l*s da O2 kamaysa, qaysi tezlikda H2O ko’payadi?
Reja. A) Reaksiya tenglamasidagi uch moddadan O2 tanlaymiz, chunki uning oldidagi koeffitsient 1 ga teng. Har bir O2 molekulasi sarflanishida 2 ta H2 molekulasi sarflanadi va 2 molekula suv hosil bo’ladi. B) [O2] sarflanayotgani uchun, uning konsentratsiya o’zgarishi manfiy bo’lishi kerak. Biz berilgan tezlikni manfiy ko’rinishga (-o,23 mol/l*s) keltiramiz va  uchun tenglamani ishlaymiz.
Yechim. A) tezlikni uchchala component orqali ifodalaymiz:
b) [H2O] o’zgarishi bo’yicha tezlikni hisoblaymiz:
Tekshirish. Tezlik ifodasi orqali muvozanat tenglamasini olish yaxshi tekshirish usulidir: [H2] ikki marta oshadi [O2] qaraganda, demak ikki H2 molekulasi har bir O2 bilan reaksiyaga kirishadi. [H2O] ikki marta o’zgaradi [O2] qaraganda, demak ikki H2O molekulasi har bir O2 molekulasidan hosil bo’ladi. Shu sababdan, biz quyidagini olamiz
Boshqa tekshirish usuli esa 16.2 tenglamani qisman o’zgartirib ishlatamiz A=H2, a=2, B=O2, b=1 va C=H2O, c=2:
b) berilgan tezlik ifodasidan ko’rinib turibdiki, tezlikning [H2O] bo’yicha sonli ifodasi [O2] kamayganida 2 marta ortmoqda.
Kommentariya. Shunga o’xshash masalalarni molecular darajada ishlash juda yaxshi natija beradi, ammo 16.2 tenglamani ishlatish javobingizni kafolatlaydi.
16.1 mustaqil masala.
a) quyidagini tenglamani tenglang va tezlikni har bir birikma konsentratsiyasining vaqt bo’yicha o’zgarishi orqali ifoda eting:
b) 1.60*10-4 mol/l*s tezlikda [NO] kamaysa, [O2] qanchalik tez kamayadi?
16.2 bo‘lim xulosasi
Reagent (yoki mahsulot) konsentratsiyasining umumiy vaqt davomida o‘zgarishi o‘rtacha tezlik deb ataladi. Reagentlar sarf bo‘lgani sari tezlik sekinlashadi.
Konsentratsiya va vaqt grafigidagi ayni bir t dagi qism oniy tezlikni beradi.
Reagentlar endi aralashtirilganda va xech qanday mahsulot hosil bo‘lmayotgan paytdagi, t=0 oniy tezlik boshlang‘ich tezlik deb ataladi.
Reaksiya tezligi ifodasi va uning sonli qiymati qaysi reaksion komponent aralashtirilganiga bog‘liq bo‘ladi.
|
