Кириш 1-боб. Глобаллашув шароитида жаҳон иқтисодиётига интеграциялашувнинг назарий асослари

ГЛОБАЛЛАШУВ – ЖАҲОН ИҚТИСОДИЁТИГА ИНТЕГРАЦИЯЛАШУВНИНГ ЭНГ ЮҚОРИ БОСҚИЧИ СИФАТИДА


КИРИШ


1-БОБ. ГЛОБАЛЛАШУВ ШАРОИТИДА ЖАҲОН ИҚТИСОДИЁТИГА ИНТЕГРАЦИЯЛАШУВНИНГ НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ

1.1. Жаҳон иқтисодиёти ривожланиши ва интеграциялашувининг тадрижий тавсифи

1.2. Жаҳон иқтисодиёти интеграциялашуви: йўналишлари, шакллари, механизмлари ва институтлари

1.3. Жаҳон иқтисодиёти интеграциялашувининг асосий кўрсаткичлари тавсифи

2-БОБ. ГЛОБАЛЛАШУВ – ЖАҲОН ИҚТИСОДИЁТИГА ИНТЕГРАЦИЯЛАШУВНИНГ
1.1. Жаҳон иқтисодиёти ривожланиши ва интеграциялашувининг тадрижий тавсифи

Жаҳон иқшсодиёгига кенг ва тор маъноларда таъриф бериш мумкин . Кенг маънода жаҳон иқтисодиёти — бу милпий иқгисодиётлар йиғиндиси сифатидаги тизим ҳисобланса, тор маънода — бу миллий иқтисодиётнинг ташқи дунёга товарлар, хизматлар ва иқгисодий ресурслар етказиб берувчи қисмларинигина қамраб олувчи тизимдир. Жаҳон иқгисодиёгага берилган тор маънодаги таъриф иқтисодий назариядаги сотиладиган маҳсулогглар ва омиллар тушунчасига мое келади. Амалиётда кенг маънодаги таъриф кўпроқ қўлланилганлиги боис ҳам кейинги матнларда ушбу тушунчадан фойдаланамиз. Шу билан бирга сотиладиган маҳсулотлар ва омилларга асосланган хўжадик алоқалари юзлаб миллий хўжапикларни “жаҳон икгисодиёш” деб, аталадиган бир тизимга бирлаштиришини эътиборга олиш лозим. Шунинг сабабдан ҳам жаҳон иқгисодиёти ва халқаро иқшсодий муносабатлар ўзаро боғлиқдир

“Жаҳон гасгисодиёти” тушунчасидан “халқаро иқгисодиёт” тушунчасини фарқлаш лозим. Халқаро иқгисодиёт деганда жаҳон иктисодиёти эмас, балки халқаро иқгисодий муносабатлар казарияси тушунилади
Жаҳон хўжалиги ўз шаклланиши ва ривожланишида узок, ҳамда мураккаб йўлни босиб ўтди. Баъзи тадкиқотчилар унинг пайдо бўлиш ини қадимги Рим даврига олиб бориб тақайдилар. Баьзи олим ларнинг фикрича, Рим империяси ўша даврдаги бутунжаҳон хўжалик тизими эди. Бошқа олимлар жаҳон хўжалик тизими фаолият кўрсатишни қимматбаҳо тош лар, зираворлар, қуллар билан халқаро савдони жадал ривожлантиришга олиб келган XV-XVI асрлардаги буюк географик каш фиётлардан бош ланган деб ҳисоблайдилар. Бироқ бу даврдаги жаҳон хўжалиги асосан савдогарлар капитали жалб қилинганлиги билан чекланиб қолган эди.
Замонавий жаҳон хўжалиги капитализм ўзининг монополистик босқичига ўсиб бориши давомидаги саноат тўнтаришидан кейин юзага келди. XX асрнинг охири— XX асрнинг бошларидаги жаҳои иқтисодиёти XX аср, айниқса, унинг сўнгти чорагидаги жаҳон хўжалигидан ссзиларли фарқ қилади.
XX асрнинг бошларидаги жаҳон хўжалиги “ капиталиинг кучига"’ қараганда кўпроқ ҳарбий куч, ташқи иқтисодий мажбурлашга асосланган эди. Бу даврдаги жаҳон хўжалиги доирасида уни беқарор қилган кескин зиддиятлар мавжуд эди. Улар сирасига империалистик мамлакатлар ўртасидаги зиддиятлар (улар икки бор жақон урушига олиб келди), шунингдек, саноати ривожланган ва иқтисодий қолоқ мамлакатларнинг ўзаро зиддиятларини киритиш мумкин. XX асрнинг ўрталарига келиб, жаҳон хўжалиги икки қисмга: жаҳон капиталистик ва жаҳон социалистик хўжалигига бўлиниб кетди. Халқаро иқтисодий алокалар тизимида дунё капиталистик хўжгшиги устун мавқеига эга бўлди. 90-йилларнинг бошида халқаро савдонинг ўндан тўққиз қисми дунё капиталистик хўжалиги доирасидаги товар айланмасига тўғри келди.
60-йиллардаи бош лаб ривожланаётган мамлакатлар хорижий давлатлар иқтисодиёти тизимига тўла ҳуқукии субъект сифатида кирдилар. 70-йилларнинг ўрталарига кслиб, улар орасидан Жанубий-Шарқий Осиёдан (“ Кичик аждаҳо”ларнинг биринчи тўртлиги-Жанубий Корея, Тайван, Гонконг (С янгон), Сингапур ва Лотин А мсрикасидан Бразилия, Аргентина, Мексика каби янги индустриал мамлакатлар сезиларли даражада ажралиб чиқа бошлади.
СССР нинг инқирози ва Шарқий Европа мамлакатларидаги инқилобий ўзгаришлардан сўнг жахон хўжалиги ягоиа яхлит тузилма қирраларига эга бўла бошлади. Шаклланаётган глобал жаҳон хўжалиги бир жинсли бўлмай, балки саноати ривожланган мамлакатлар, иқтисодий ривожланиш даражаси бўйича анча табақаланиб ривожланастган мамлакатлар ва ўтиш давридаги иқтисодий тизимга эга мамлакатларнинг миллий иқтисодиётини уз ичига олади. Жаҳон хўжалигининг турли мамлакатлар ва минтақалар иқтисодиётининг ривож ланиши бўйича бир хил эмаслиги хорижий мамлакатларнинг иқтисодий муносабатларида сезиларли акс этади.
XXI аср бўсағасида жаҳон хўжалиги бозор иқтисодиёти тамойиллари, халқаро меҳнат тақсим отининг объектив қонуниятлари, ишлаб чиқариш ва капиталнинг байналмилаллашувига асосланади. Дунёнинг кўплаб мамлакатлари савдо, ишлаб чиқариш ва кредит-молия шаклланаётганли! унинг белгиси бўлиб химзат қилади. Ўз соҳасининг бирлашганлик даражаси халқаро хўжалик мажмуаси моҳиятига кўра, жаҳон хўжалиги фақат бир хил эмас, банки тобора байнал милал тус олмокда.
Замонавий халқаро иқтисодиёт ва унга мос келадиган халқаро иқтисодий муносабатлар тизимини қуйидагилар тавсифлайди:
- халқаро меҳнат тақсимоти, ишлаб чиқариш ни халқаро ихтисослашуви ва кооперациялаш уви;
- ишлаб чиқариш омиллари: капитал, иш кучи, технология, ахборотнинг халқаро ҳаракати жадаллигининг юқори даражадалиги;
- халқаро товар алмашуви, капитал оқимлари, меҳнат миграцияси, ахборот соҳаларининг глобаллашуви;
- ишлаб чиқариш ва капиталнинг байнапмилаллашуви.
Турли мамлакатларда жойлашган корхоналардаги ишлаб чиқариш шаклларининг, авваламбор, йирик халқаро корпорациялар доирасида кўпайиши;
- очиқ турдаги миллий иқтисодиётларнинг пайдо бўлиши ва ривож ланишини, ташқи иқтисодий алоқаларнинг умумий либераллаш уви;
- бевосита товарлар ҳаракати ва ишлаб чиқариш омиллари билан боглиқ бўлмаган мустақил халқаро мслия сохасининнг шаклланиши;
- ахборотлаштириш, ахборот технологиялари халқаро иқтисодиётни ривожлантиришнинг муҳим жихатларидан бирига айланмоқда.
- халқаро миқёсда жорий иқтисодий ва валю та-молиявий жараёнларни миллий даражада тартибга солишдан юқори турувчи, давлатлараро тартибга солишга интилишнинг кучайиб бориши. Хорижий мамлакатларнинг иқтисодиётида муҳим рол ўйповчи бир нечта халқаро институтларни ажратиб курсатиш лозим. By авваламбор, давлатлараро ташкилотлар, муассасалар ва конференциялардир, чунки халқаро иқтисодий муносабатларни тартибга солиш тизимида давлат марказий ўринда туради.