Kirish 3 kirish mavzuning dolzarbligi

2.2 rasm

Ko’k- yashil suvo’tlarining o’ziga xos vakillaridan biri ossillyariyadir. Bular ko’pincha Markaziy Osiyoda aris bo’ylarida, tog' darayolaridagi toshlarda uchrab, ko’kish shilimshiq dog' hosil qiladi.

Ko’k- yashil suvo’tlarining yana bir vakili nostok bo’lib, u tezohar toza suvlarda yashaydi. Markaziy Osiyo sharoitida u ko’pincha tog' daryolaridagi toshlarda, kamdan- kam zax yyerldarda uchraydi. Nostok koloniya bo’lib, yashaydigan suvo’ti bo’lib, uning ilonizi shaklidagi ipchalari o’z atrofida juda ko’p shilimshiq to’plab, tuzlangan pomidorga o’xshash bo’lakcha hosil qiladi.

1. 
   Evolyutsion jarayonida suvo’tlarninng vegetativ tanasi (tallom) deferensiyalanib morfologik jihatdan xar xil tuzilgan. Bular quyidagicha:
   

2. 
   Monad tuzilgan vegitativ tana , xivchinlri yordamida faol harakatlanadi . Bunday vegetatiuv tana bir hujayrali suvo’tilaga xos. Monad xar xil - harakatchan (xivchinlari yordamida) yoki senobiy shaklda bo’ladi. Yuqori darajada takommillashgan suvo’tilarniong monad hujayrasi jinssiz va jinsiy ko’payihs vazifasini bajaradi.
   
3. 
   Rizopodiy (amyoboid) shakldagi vegetativ tana po’stsiz bo’lib, amyobaga o’xshab soxta oyoqlar chiqarib harakat qiladi.
   
4. 
   Palmelloid yoki kapsal shakldagi harakatsiz hujyra shilliq bilan o’algan bo’lib uzoq muddatgacha ko’rinmay saqlanadi. Qulay vaziyatga tushib qolsa ko’payaveradi.
   
5. 
   Kolloid tuzilishdagi harakatchan hujayralar po’st bilan o’ralib, bir- birlari bilan birlashadi va kolloniya hosil qiladi.
   
6. 
   Ipsimon tuzilishli vegetativ hujayralar toxtovsiz kondalangiga bo’linib, tosiqlar hosil qiladi va bo’yiga o’sadi.
   
7. 
   Geterotrixal tuzilishli ipsimon vegetativ hujayra, bir yerga (substratga) o’rnashib, ikkinchisi tikka o’sadi.
   
8. 
   Plastinkasimon tallomli hujayralar eniga va bo’yiga bo’linib o’sadi.
   
9. 
   Sifonli tuzilishda vegetativ tallom ko’p yadroli, ipsimon yoki boshqa shaklda bo’ladi.
   
10. 
    Yuqorida keltirilgan tallomning tashkil topish darajasi suvo’tlarning hamma bo’limlarida bir xil emas . U faqat bazi suvo’tlarga xos bo’lib , yashil suvo’tlar , oltin tusli, xar hil xivchinlilar , pirrot suvo’tlarda yaqqol ko’rinadi.Ana shu suvo’tlarni tartibga ajratishda tallomning morfologik tuzilishi asos qilib olinadi. Evglenofit suvo’tlar uchun tallomni faqat monad shakli aniqlangan.
    

XULOSA
Ksantomonadsimonlar vakillari har xil sharoitda keng tarqalgan bo‘ -lib, chuchuk suv havzalarida ko‘proq uchraydi. Ular yashil suv-o‘tlariga juda o‘xshash. Shuning uchun ham ilgari bu bo‘lim vakillari yashil suvo‘tlariga qo‘shib o‘rganilgan. Hozir bir qancha muhim belgilarini hisobga olib, u mustaqil bo‘lish si-fatida ajratilgan. Eng muhim belgilari qatoriga quyidagi- lar kiradi: harakatchan vakillarida shakli va uzunligi har xil bo‘lgan ikkita xivchin bo‘lib, uzuni shoxlangan, qisqasi zsa silliq bo‘ladi. Tuban tuzilgan vakillarining hujayra po‘sti periplastdan, ko‘pchilik turlarida nektindan, ba’zi vakillarida esa sellyulozadan tashkil topgan. Ba’zan ikki qatordan tashkil topgan hujayra po‘sti qum tuproqli bo‘ladi. Hujayraning yaltiroq sitoplazmasida bitta yoki ko‘p sonli juda ham mayda yadrosi, disksimon, plastinkasimon, yulduzsi-mon yoki kosachasimon xromatofora bo‘ladi. Xromatofora ko‘-pincha pirenoidsiz, ayrim hollarda pirenoid uchraydi. Xro- matoforada xlorofill «a», «s», ss va r— karotin hamda uch xil ksantofil: lyutein, violaksantin va neoksantin pigmentlari uchraydi. Bu pigmentlarning turli nisbatlarda qo‘shilishidan ularning rangi oqish sariqdan — qoramtir sariq, ba’zilari yashil va hatto havoranglarda bo‘lishi mumkin. Hujayrada kraxmal to‘planmay, balki yog‘ tomchilari, ba’zan volyutin va xrizolaminarin to‘planadi. Harakatchan vakillarida xromato-forning uch tomonida qizil ko‘zcha joylashadi. Monad shaklda-gi vakillarining old qismida bitta yoki ikkita qisqaruvchan vakuolasi bo‘ladi. Hujayrada mayda kristallchalar tarzida-gi tanachalar bo‘lib, ularning tabiati va ahamiyati haligacha aniqlanmagan.
Vegetativ ko‘payishi hujayraning teng ikkita bo‘linishi vositasida boradi. Jinssiz ko‘payishi zoosporalar yoki aplo-nosporalar hosil qilish yo‘li bilan sodir bo‘ladi. Jinsiy ko‘payishi ayon, ba’zi vakillarida izo- yoki oogamiya. Noqulay sharoitda sista hosil qiladi.