Kirish. Avtomobilning ishonchliligi va uzoq muddatgacha ishlashga yaroqliligiga oid asosiy atamalar va tushunchalar

Baxolash mezonlari
Og’zaki so’rov quyidagi mezonlar asosida baholanadi

t/r	Mazmuni	Ballar
1	Mavzu to’liq ,asosiy fikr va tushunchalar to’la qonli o’zlashtirilishiga erishilsa	5
2	Mavzu asosan,asosiy fikr va tushunchalar qisman o’zlashtirilishiga erishilsa	4
3	Mavzu qisman o’zlashtirilishiga erishilsa	3

Ilova-№4

Tezkor savollar.
.Avtomobillarning ishonchliligini ko‘rsatuvchi asosiy ko‘rsatkichlar, buzilmay ishlash haqida gapiring?
2. Uzoq muddatgacha ishga yaroklilik. Aytib bering
3.Ta’mirlanuvchanligi va saqlanuvchanligi, avtomobillarning buzilishlari va nosozliklari xamda ularning tasnifi. tib bering

Ilova-№5

Ilova-№6
Avtomobil dvigatellarining klassifikatsiyasi.
Zamonaviy avtotransport vositalariga asosan, porshenli ichki yonuv dvigatellari
urnatiladi. Bug va elektr toki bilan ishlaydigan avtomobillar ba’zi kamchiliklariga kura xozirgikunda deyarli kullanilmaydi. Bug bilan ishlaydigan dvigatellarning asosiy kamchiligi-foydali ishkoeffitsiyentining kichikligi (0,16…0,18) xamda dvigatel bug kurilmalarining ulcham vavaznlarini kattaligidir. Elektr bilan ishlaydigan dvigatellarning keng tarkalmaganligiga sabab,ularning uzok masofalarga katnay olmasligi, chunki ularga urnatiladigan kurgoshinakkumulyatorlarining elektr sigimi avtomobilning 40…50 km masofagacha xarakatlanishigamuljallangan. Xozirgi kunda mamlakatimizda va chet el firmalarida elektromobillar ustida katailmiy va kostruktiv ishlar olib borilmokda, natijada ularning xar xil kurgazmali variantlariyaratilmokda. Elektromobillarning xalk xujaligida transport vositasi bulib keng tarkalishi uchunularga urnatiladigan elektrobaklarning sigimini 2 … 3 baravar oshirish kerak..
Avtomobillarga urnatiladigan porshenli ichki yonuv dvigatellari kuyidagi belgilari bilan klassifikatsiyalanadi:
1. Ishlatiladigan yonilgining turiga karab: yengil suyuk yonilgi – benzinda ishlaydigan
va sikilgan suyuk gaz bilan ishlaydigan karbyuratorli dvigatellar, ogir suyuk dizel
yonilgisida ishlaydigan dizel dvigatellari.

2. Yonuvchi aralashma xosil kilish usuliga karab: silindr tashkarisida aralashma xosil
kiluvchi karbyuratorli, injektorli dvigatellar va silindr ichida aralashma xosil kiluvchi
dizel dvigatellari.
3. Ish aralashmasining alangalanishi buyicha: elektr uchkuni bilan alangalanadigan
karbyuratorli, injektorli dvigatellar va sikish natijasida uz-uzidan alangalanuvchi dizel
dvigatellari.
4. Ish jarayenini xosil kilish usuliga karab: turt taktli va ikki taktli dvigatellar.
5. Konstruktiv belgilari buyicha: silindrlar soni va ularning joylashuv tartibiga karab
(vertikal katorli, gorizontal katorli yoki V –simon), gaz taksimlash mexanizmining
joylashuvi buyicha – klapanlar yukoriga yoki pastga joylashgan
Varaqali ressora egilgan shakldagi ayrim-ayrim po’lat varaqalardan markaziy 2 va yonaki 3 belbog’chalar bilan qotirilib yig’ilgan, to’rtburchak kesimli va yassi sirtli varaqalarning qalinligi 5-10 mm, eni bir-biriga teng, uzunligi esa har xil kattalikda bo’ladi. Eng katta uzunlikka ega bo’lgan varaqa 1 tayanch varaqa deb nomlanadi. Ko’pincha u boshqa varaqalarga nisbatan qalinroq qilib tayyorlanadi. Ressora tayanch varaqalar orqali ramaga yoki kuzovga biriktiriladi.yengil avtomobillarda qo’llaniladigan ressora varaqalari oralig’ida ishqalanishni kamaytirish maqsadida sust ishqalanuvchi materiallardan tayyorlangan qistirmalar 4 qo’yiladi. Ressora varaqalarining oralig’ida moylarni tutib turish uchun va ularni har xil
G’iflosliklardan muxofaza qilish maqsadida maxsus g’ilof kiygiziladi. Ressoraning ikki uchi ramaga biriktirilgan tirgakchaga sharnirli qilib birlashtiriladi. Oldingi uchi tirgakka barmoq yordamida, ketingi uchi esa tebranish xususiyatiga ega bo’lgan isirg’ali tirgakka o’rnatiladi. Ressoraning bir uchi ramaga bunday o’rnatilishi avtomobil harakatlanganda silkinish ta’sirida uzunligi o’zgaradigan tayanch varaqani yotiq tekislikda kerilishiga imkon yaratadi. Varaqali ressoraning bir vaqtning o’zida yo’naltiruvchi va elatik tuzilmalarga mansub ishlarni batafsil bajara olishi ularning asosiy afzalligidir. Varaqali ressoraningn qo’llanilishi nomustaqil osmalarda keng tarqalgan bo’lib, ular avtomobilga bo’ylama qilib o’rnatiladi.
Spiralsimon prujina po’lat chiviqdan tayyorlangan diametri 20 mm gacha bo’lgan po’lat simdan yasaladi. Bunday prujinalar asosan tik yo’nalgan yuklanish ta’sirida siqilib o’zining elastikligi hisobiga vaqtinchalik bo’lsada, mexanik energiyani qisman to’plab, keyin yuklanish to’xtatilgandan so’ng to’plangan mexanik energiyani qayta beradi va kerilib boshlang’ich shaklini tiklaydi.
Torsion o’zak ko’rinishida bo’lib, u burilishga ishlaydi. Uning ikki uchidagi yo’g’onlashgan kallak qismida mayda-mayda ariqchalar yo’nalgan. Torsionning bir uchi rama yoki kuzovga, ikkinchi uchi esa osma richaglarga kallaklarir yordamida biriktiriladi. Bunday g’ilidiraklar bilan rama yoki kuzov orasidagi elastik bog’lanish torsionning burilishi sababli ro’y beradi. Torsionlar ham xudi prujinalar singari yo’naltiruvchi va so’ndiruvchi tuzilmalar bilan birgalikda ishlashi kerak.
Rezinali yostiqcha zamonaviy avtomobillarning osmalarida keng qo’llaniladi va ular cheklagich deb ataladi. Ko’pchilik xollarda cheklagichlarning mustaxkamligini oshirish uchun rezinaning ichiga metal chiqiq kiritilib, puxtaligi oshiriladi.
Cheklagichlar asosan siqiliuvchi va zarbni tarqatuvchi turlariga bo’linadi. Siqiluvchi cheklagichlar g’ildiraklarni yuqoriga, zarb tarqatuvchi cheklagichlar esa pastga silkinish yo’lini cheklab turadi. Siqiluvchi cheklagichlar osmaning elastik qismining deformatsiyalanishini cheklab, uning qattiqligini zo’raytiradi. Bunday cheklagichlar ko’pincha nomustaqil osmalarda qo’llaniladi. Mustaqil osmalarda esa siqiluvchi vaz arb tarqatuvchi turdagi cheklagichlar birgalikda ishlatiladi.
Ilova-№7

Uyga vazifa.
O’tilganlarni takrorlab mavzuga doir qo’shimcha ma’lumotlarni o’zlashtirib yozib kelish.