Kirish. Geologiya fanining maqsadi va vazifalari

Nukliar bosqich 4-3.6 mlrd oldin bo`lgan vaqtni o`z ichiga oladi, platformalar va harakachan o`lkalar yuk edi , lkin jarayonlar togli manzaralar nurash atmosfera gidrosefera paydo bo`ladi. Nukliar bosqich basalt po`sti vertical harakatlarga duchor bo`ladi . Okeanlar quruqlik yuzasidagi pastliklar cho`kindi va vulkanik jinslar bilan to`lib boradi. Bir necha 10 millionlab yillar mobaynida to`plangan yotqaziqlar zichlanishi metamorfizimga uchrab genes va kvasrlarga ajraladi .Eng qadimgi genis va kvars kompleklarga aylanadi . Granitlar bilan yonma yon joylashadi . Ular bazan yuzlab metrga cho`zilgan nukliar komplekslar o`ziga xos gumbaz strukturalarni tashkil etadi . Bunday strukturalar Shimoliy Amerika, Yuqori ko`l hududlarida , Kola yarim orolida, Koreliada, Sibir da , Afrika ( Rodeziya da) uchraydi. Yerning rivojlanishidagi o`ziga xos geologic sharoitlarni hisobga olib Y.V .Pavlov bu bosqichni Nukliar bosqich deb atashni taklif etadi .
Shunday qilib yer po`sti shakllanib yangi harakatchan megabosqich rivojlanishiga o`tadi . Bu taxminan 3.6 mlrd yil oldin boshlanadi. Yerning harakatchan megabosqichi erta geosinklinal va harakatchan- platformali bosqichlar ajratiladi .
Erta harakatchan ( 3.6-2.5 mlrd yil oldin arxe y - ertaproterazoy)
Po`stining faol harakatchan rivojlanishi bilan ajralib turadi
Ser harakat bosqich (o`rta proterazoy – hozirgacha ) harakatchan o`lkalar va platformalarning yonma yon turib birga rivojlanishi bilan tariflanadi platform hosil qiluvchi magma-tektonik harakatlar jarayonida hosil bo`lgan yangi yosh platformalar bilan qoshilib harakatchan o`lkalar maydoni hisobiga kattalishib boradi Harakatchan ol`kalarning har qaysisi yer sharining turli joylarida faollashib burmalanish bilan boshlanib asta sekin harakati so`nadi va yerni bu hududda tog`li inshootlarni hosil qiladi. Tektonik harakat so`nib tektonik turdagi stabil platform rejimiga o`tadi. So`ng nurab tekislanadi Burmalinish jarayoni so`nib yer po`stining platformaga ay;lanishi tabiiy tarixiy rivojlanish bosqichlarining chegarasi bo`lib qoladi yerning geologic rivojlanish bosquichi 2 ta mega bosqich : 1.Toharakatchan mega bosqich 2.harakatchan platformali megabosqichlarga bo`linadi. Yerning bu harakatchan platformali rivojlanish bosqichlari 1. Kechki proterazoy 2. Ertapaleazoy (kaledon) , 3.Kechki paleazoy (Gersen ) 4. Mezazoy (Ertaalpiy) va 5. Kaynazoy (Kechkialpiy) kenja bosqichlarga bo`linib o`rganiladi. Burmalanish jarayonlari tog` burmali inshoatlarni hosil qilib harakatning so`nib platformalarga aylanishi yer tabiiy tarixiy rivojlanish bosqichlarini chegarasi bo`lib xizmat qiladi .
Tokembriy yer geologic tarixining paleazoydan oldingi eng adimgi bosqichi bo`lib yerning sayyora sifatida shakllanib bundan 4.6 mlrd yil oldin boshlangan va xozir 540 mln yil oldin tamom bo`lgan
Yerning geoligik tari xining 8 dan yeti qismi – 85 % rivojlanish vaqti tokembriyaga tog`ri keladi . Tokembriyda atmosfera va gidrosfera paydo bo`ladi organic dunyo rivojlanadi .Tokembriynin o`rganish yana shu jihatdan zarurki unda juda ko`p foydali qazilmalar temir temir rudasi (jesplitlar ) uran , ltin , nikel, marmar, granit, marganes va boshqa mineral resusrlarning 60 % ga joylashgan . Tokembriyni o`rganish qiyin , chunki yer p`osti murakkab bo`linma hosi l qilib kuchli defermatsiyaga uchragan turli yoriklar bilan murakkablashgan cho`kindi va magmatic jinslar kuchli metamorfizatsiyalashgan . Ko`pincha tokembriy jinslari shunchalik chuqur metaformiziga uchraganki ularning dastlabki tabiatini aniqlash qiyin tokembriy jinslar metamorflashishida paydo bo`lgan hosilalar va ortiq jinslar - magmatic jinslar , metamorflashishidan vujudga kelgan hosilalardan iborat .Tokembriy regional metamorfik
1.Yashilslanes (past harorat va past bosimda metamorflashgan )
2.Amfibiollar (Suv ishtirokida o`rta va yukori darajada metamorflashgan ) genes va kristaballi slants
3.granulit (suv yetishmaslikdagi yukori bosim metamorfizimda hosil bo`lgan) granulitdan iborat Tokembriyning eng pastki qismi ba’zan Katararxey deyiladi (3.6 mlrd yil ) . Ularning yoshini geologic – geofizik usullar bilan gina aniqlanadi .
Yuqori praterazoy – Rifey va Vent deb ham ataladi arxey va kechkiprotarazoy matamorfik komplekslari va ular bilan birga uchraydigan intriziv jinslar barcha qadimgi platformalarning burmalangan fundamentini asosini tashkil etadi . Qadimgi platfarmolardagi yuqori praterazoy jinslari (qatlamlari) cho`kindi qoplamini (g`ilof- chixol) yuqori praterazoy jinslari tashkil etadi.
Tokembriy organic dunyosi-yerda hayot paydo bo`lganligi taxminan 3.6 mlrd yil ldin yani ertaarxeyda prokariodlar – bir hujayralilar , ular arxeyning birinchi yarmida murakkablashish jarayonini boshidan kechirib arxey o`rtalarida organi olamning olamning 2 mustaqil tarmog`I bakteriya va ko`p yashil suv o`tlariga ajrtiladi. Birinchi organism kislorodsiz muhitda yashagan suv havzalarining 10 metrdan 50-60 metrgacha sayyozliklarida ularning quyoshni ultra binafsha nurlardan saqlagan .
Shimoliy Amerika Janubity Amerika, Ukraina , Avstraliyada topilgan bakteriylar va ko`k yashil suv o`tlarining yoshi 2.6 -2.8 mlrd yil yani arxeyda yashagan. Storm bolitlar yoshi 2.6 -2.8 mlrd yilga teng. Ko`k yashil suv o`tlarining rivojlanishi atmosfera va gidrosefarada kislorod mikdorini oshishiga olib keladi . Organizmlar qanday kelib chiqqanlagi A.I.Oparen, V.G.Fesenkov. E.S.Bauer , EShredenger va I.S.Shuklovskiy kabi limlar ishlarida asoslab bergan
A.I.Oparin noorganik birikmalardan organik moddalar hosil bo`lishini Katarxey davrida bo`lgan deb hisoblaydi . Dastlabki suv havzalarida momoqaldiroq paytida elektr zaryadi va ultra binafsha nurlar tasirida dastlabki birikmalar paydo bo`lishi mumkin Vulqon gazlari tarkibiga yaqin bo`lgan suv bug`I metan , ammiak va vodorod gazlari aralashmasiga lektr zaryadlari tasirida ularda murakkab organic moddalar jumladan Alanin, Gelitsin va boshqa amino kislotalar hosil bo`lishi 1953 yilda S.Myulerning labaratoriya ishlari natijasida aniqlangan .Shuningdek ko`rsatilgan aralashmada murakkab amina kislotalarning ultra binafsha nurlar radiatsiya tasirida ham hosil bo`lishi mumkin
Vaqt o`tishi bilan organic birikmalar molekulali kompleks sistemalarni ular o`z novbati Oparin fikricha kooservat tomchilarini hosil qilgan . kooservatlar ma`lum bir o`lchamga yetganda umumiy eritmadan keskin chegaralanib ajralib chiqadi . Oddiy tomchilardan farq qilib oqsil Koservatlar ichki va tashqi strukturalardan iborat bo`lgan kooservat tomchilari tashqi muhit bilan ta`sirlanib ularning o`sishi kuchaygan massasi oshgan natijada ular “Protobiont” larga aylangan. Okeanlarda protobionlarning keying kimyoviy evalyutsiyasi ularning strukturalari murakkablashishaga ko`p molekulali biologic sistemalarni , bu sistemalar esa Dizoksiribonuklein kislota – DNK ni keltirib chiqaradi . DNK to`qimani xususan to`qima yadrosinig shakllanishida asosiy material bo`lib xizmat qiladi. T`o`qima paydo bo`lishi – biologic evalutsia hayot rivojlanishida butunlay yangi bosqichning rivojlanishidan darak berdi .
Arxey va erta praterazoy biologic evalutsiyasining dastlabki davrlari hisoblanadi. O`sha vaqtda paydo bo`lgan mikroskopik bakteriyalar va ko`k yashil suv o`tlarining keying rivojlanishida atmosfera va gidrosferada asta sekin kislorod mikdorini oshirdi . Natijada rivojlanish faollashib organizmlarni yangi guruhlari paydo bo`la boshladi. Tokembry organic dunyosining rivojlanishida muhim chegara bo`lhgan kechkiproterazoyda yadroli organizm-eukariodlar paydo bo`ldi O`rta rifeyga kelib o`simlik va hayvonlarning eng soda k`op hjayralilari paydo bo`lgan . Ularning izlari 1200 mlrd yil yoshdagi yotqiziqlardan aniqlangan . O`rta rifeyda organic dunyoning rivojlanish bosqichi Paster nuqtasiga yetishi bilan bog`liq . Atmosfera kislorod mikqori 0.2 % ga yetgan. Bu esa organizmlarni 0.5 metrli suv qatlami bilan Ultra binafsha nurlaridan himoya qilishga imkon bergan .Hayvonlar butunlay suv betiga chiqib kislorod bilan nafas ola boshladilar .
Vent asriga kelib tokembriy organiy dunyosida hayvonot dunyosining yangi tiplari avvalo ko`p hujayrilar shakllandi . xilma xil va kok shaklli skeletsiz fauna va ko`p hujayrali suv o`tlari (Vendotoniya) , srombolit va akritarxlar ko`p bo`lgan birinchi marta Ventda sporali o`simliklar paydo bo`lgan . Hayvonlardan kovakichlilar va chuvalchanglar paydo bo`lib ularning mineral skeltlari janubiy Avstraliya , Angliya , Kapata , Afrika hududlarida aniqlangan . Ventda organik xilli eng qadimgi hujayrali hayvonlar – saballitetlar paydo bo`ldi , keyinchali k kembriyda ulardan mineral skeletlar hayvonlar kelib chiqdi .
Tokembriyning arxey va pastki praterazoy yer yuzasiga chiqqan joylari Skandinaviya , Kola yarim oroli , Ukraina , Sibir , Kapazalar janubiy Amerika Afrika, Hindiston va Avstraliyada uchraydi . Maydoni uncha katta bo`lmagan tokembriy yotqiziqlari tog`li ol`kalarda Kavkaz , Tyanshan , Oltoy Sayan Himolay Ant tog`larida aniqlangan . va o`rga nilgan quruqliklarda platformalarning chuqur qismlari Kreliyada yaxshi organilgan . Kreliyada rxey hosilalari ikki kompleks:Pastki saamiy , va Vepiskiy komplekslaridan iborat bo`lib ularni Rassiyada “Kareliy ” atamasi bilan yuritib , yoshi 2.45 lrd yil qalinligi 2-4 km ni tashkil etadi Sharqiy sibirda “Udokap” seriyasi kvarslardan iborat bo`lib alinligi 13 km ga cha yetadi .
Umuman arxey va pastki praterazoy qatlamlari juda katta qalinlikga eha , bu stabil uzoq muddatga bukilib borga n yerning maydonlari bo`lganligin ko`rsatadi . Effuzif va intruzif hosilalar keng taralgan bular bir necha bor burmalanishlar bo`lganligi va harakatcha sharoit yuzaga kelganligi arxey oxirida ertakare, so`ng kechki kerer burmalanishlarida ro`y bergan