Kirish. Geologiya fanining maqsadi va vazifalari

Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   Islomov O.I. “Umumiy geologiya”“O`qituvchi” 1991 y.
   
2. 
   Shorahmedov Sh.SH. “Umumiy va tarixiy geologiya”“O`qituvchi” 1989 y.
   
3. 
   Qurbonov A.S. “Geologiya”“O`qituvchi” 1991 y.
   
4. 
   Yermolov V.A. i drugiye “Geologiya” Min.izd. Moskovskogo gos. Universitet: -2004 g
   
5. 
   V.B. Toshmuhammedov . Umumiy geologiya “Noshir” Toshkent 2011 y
   

2-MAVZU: YER VA UNING PAYDO BO’LISHI.

Reja:
1. Yerning paydo bo'lishi.
2. Yerning tuzilishi
3. Yer taraqqiyoti davomida o’zgarishlarga uchrashi.
Yerning paydo bo'lishi. Koinotda muallaq turishi to'g'risidagi oddiy afsona bilan ilmiy kuzatishlarga, inkor qilib bo'lmaydigan dalillarga asoslangan aniq hisoblar o'rtasida birgina haqiqat mavjud. Bu ham bo'lsa, Yerning doimiy va uzluksiz harakatda ekanligidir.
Agar biz ko'p yillik ko'zatishlarga asoslangan ilmiy nazariyalarni taxlil qilsak, Yerning harakati, uni ko'tarib turgan baliq yoki ho'kiz bilan bog'liq emas, balki ma'lum rivojlanish qonuniyatiga asoslangan murakkab tabiiy fizik— kimyoviy jarayonning mahsuli ekanligiga amin bo'lamiz.
Quyosh tizimi, Koinotning tuzilishidagi ayrim ma'lumotlarga to'xtalib o'taylik. Zero, Yerni Koinot jismlaridan ajratilgan holda tasavvur qilish mumkin emas.
Bizni urab turgan moddiy olam, bir so'z bilan aytganda, Koinot (yunoncha dunyo, olam) deyiladi. Koinotning fazo va makonda o'lchami yo'q cheksizdir. Koinotda materiyalar bir xildagi taqsimotga ega bo'lmasdan, yulduzlar, sayyoralar, meteoritlar, kometalar va turli gazlar majmuasidan iborat bo'lib, bir butun Galaktikani tashkil etadi.
Hozirgi kosmogonik nazariyaga kora yer va quyosh turkumidagi boshqa sayyoralar deyarli bir vaqtda taxminan 4.6 miliard yil oldin pay obo`lganlar . Bu muammo ko`pgina olim va faylasuflar I.Kant ,T.Lablas , D.Djins O.Yu.Shimidt , V.A.Krat , V.G.Fisinkov .A.P.Vinogradov va boshqalarni qiziqtirib kelgan
Quyosh va uning turkumidagi hamma sayyoralar galaktikaning ek vatoryal tekisligi yaqinida yasniqsimon shakldagi bulutlarning asta sekin harakatlanib aylanishidan paydo bo`lgan bulut tarkibiga aosan vodorod atomi shuningdk uglerod, azot, kislorod va micron o`lchamli zarra changlardan iborat bo`lgan . Agar bulut zichlashib katta bo`lsa uning turg`unligi yuolib tortiladi va bulut siqila boshlaydi. (Kollanslashadi.) o`z-o`zida gravitatsiyali siqilish moddaning yulduz holatidagi zichlanishiga va to`p markazida termo yadro raksiyalaiga sabab bo`lishi mumkin. Bu jarayon juda kata enegiya, issiqlik va materiya ajralib chiquvchi potlahga olib keladi. Proto quyosh shunday osil bo`lib qolgan matriyalar uning atrofida harorati bir necha million bo`lgan yamiqsimon shakldagi gaz –plazma bulutlari, keyinchalik ulardan sayyoralar kometa asteroid va boshqa quyosh sistemasidagi amoviy jismlar paydo bo`lgan. Bunday hodisa kamida 5.5 mlrd yil oldin sodir bo`lgan va asta sekin sovib eng qiyin eriydigan, lementla- volfram, titan, gafniy, nyoviy, molibdin, platina, srkoniy va ulaning oksidlari kondesatsiyalashgan (quyuqlashgan ) .Asta sekin quyosh atrofida bulutning yasilanishi modda harakati tartibiga tusha bordi , to`griaylanasimonga yaqinlashdi .Yasmisimon gaz chang bulutlarning ichki qismlaridagi qiyin eriydigan elementlardan yer tarzidagi sayyora, tashqi qismlarida esa yengil gaz va uchuvchan elementlarga boy bo`lgan katta sayyoralar paydo bo`lgan, eng tashqi qismida esa konusli kometalar paydo bo`lgan .
Protoplanetalar, jumladan protoyer taxminan 5 mlrd yil oldin paydo bo`lgan Shu vaqtdan boshlab to geologik (Kosmik) evolyutsiya boshlanadi. Protoyer kosmik jism sifatida shakllanadi, hali yer emasdi, uning na yuzasida na ichida qattiq qismlari bor edi. U kosmik moddaning sovuq to`planishi edi xolos .3 ta asosiy sababga ko`ra – gravitatsiya zichlanish, yirik metiroid jismlarining urilishidan qizish va radiaktiv moddalarning issiklik ajratishidan protayer moddasi qiziy boshlaydi. Protayer moddasi (harorati V.G.Fessenkov 10 000 daraja, F.Berk 1000 daraja , Ye .A.Lyubimova qisman erigan) uning differensatsiyalanishiga olib keladi va hamma keying geologic voqealar jarayoni mobaynida davom etadi .Protayer modda diferensatsiyasi og`ir elementlarni uning ichki qismida konsentratsiyalanishi (top`lanishi) ga va nisbatan yengil elementlar chekka qismlarda to`planishiga olib keladi . Materiallarning tartibga tushushi uning zichlanishi va eng asosiysi yadro vamantiyaga ajralishiga olib keladi . Bu esa yer togeologik evalyutsiyasining naijasi bo`lib , yadro va mantiyaga ega bo`lgan qattiq yer sayyorasiga aylanadi
Yerning evalyutsiyasi ancha yaxshi o`rganilgan chunki u vaqtda geologic hosilalar (tog` jinslari) odatdagi geologic metodlar bilan tahlil qilish mumkin yerning geologic tarixida tog` harakatchan va harakatchan platformali 2 tamegabosqich ajratilishi mumkin .
Toharakatchan megabosqich – yer yadro va mantiyasi bo`lgan , yer po`sti bo`lmagan bosqich bo`lib , yer po`stining sifat kategoriyalaining tashkil qiluvchi serharakat o`lkalar va platformalar yuq edi . toharakatcha mega bosqich o`z novbatida oy bosqichi va nukuliar bosqichga bo`linadi ..Oy bosqichi 4 -4.5 mlrd yil oldin bo`lgan vaqtni o`z ichiga oladi .Togeologik vaqtda boshlangan termik jarayonlar to`xtovsiz kchadi .Umumiy radioa isiklik asosan 4 ta :
Uran 238, Uran 235, Toriy 232, va Kaliy 40, radiaktiv nurlanuvchi issiqligiday yig`ilgan . radiogen energiyadan tashqari yer har yili quyosdan 1.36*10²⁴ kaloriya nurli nergiya olib turadi .Undan tashqari gravitatsion nergiya turli fazli o`tishlar modda differensiyatsiyada nergiya ajralib chiqadi . Bular hammasi geologic jarayonlar rivojlanishiga yordam beadi.