Kirish. Husnixatga o’rgatishning ahamiyati. Husnixat darslarining maqsad va vazifalari. Yozuvlar tarixi haqida ma’lumot reja

O‘zbek yozuvi tarixi. O‘rta Osiyo xalqlari yozuvning tarixi juda qadim 
zamonlardan boshlanadi. Eramizdan avvalgi I ming yillik o‘rtalarida Eron, O‘rta 
Osiyo va boshqa o‘lkalarda oromiy yozuvi tarqala boshladi. Turli yodgorliklarda 
qayd etilishicha eramizdan oldingi I-III asrlarda oromiy yozuvi bilan bir qatorda 
yunon va karoshta yozuvlari ham ishlatilgan. 
Oromiy yozuvi negizida bir qator mahalliy yozuvlar vujudga kela boshladi. 
Avesto, Xorazm, Sug‘d, kushon, run, uyg‘ur yozuvi va boshqa yozuvlar shular 
jumlasidandir. 
Xorazm yozuvi oromiy yozuvining eng qadimiy an’analarini saqlab qolgan 
yozuvdir. Hozirgi eramizdan boshlab sug‘d yozuvi qo‘llanila boshlandi. Bu yozuv 
taxminan VI asrlargacha davom etdi. II asrning oxiri III asrning boshlarida Xorazm 
shohi chiqargan pullarda Xorazm yozuvi uchraydi.
V-VIII asrlar davomida turkiy xalqlarning O‘rxun-Yenisey yozuvidan keng 
foydalanganlar. Bu yozuv fanda “turkiy-run” yozuvi deb ham yuritiladi. Yenisey 
daryosi qirg‘oqlaridagi O‘rxun yozuvi yodgorliklari haqida rus xizmatchisi 
Remezov XVIII asrning oxirida xabar bergan. Ammo uzoq vaqt mobaynida olimlar 
bu yodgorliklarni o‘qiy olishmagan.
1892-1893-yillarda daniyalik olim Vilgeli Tomson, rus olimi V.V.Radlov 
yodgorlikdagi yozuvlarni o‘qishga muyassar bo‘ldilar. O‘rxun-Yenisey yozuvi 
turkiy xalqlarning eng katta markaziy yodgorligi hisoblanadi.
VII-VIII asrlarda O‘rta Osiyo arablar tomonidan istilo qilindi. Shu davrdan 
boshlab O‘rta Osiyo jumladan o‘zbek xalqi ham arab yozuvidan foydalana 
boshlandi. Xalqimiz bu alifbodan 1200 yil foydalandi. 
Arab alifbosi yozilishi jihatdan murakkab bo‘lishi bilan birga, o‘zbek tilining 
tovushlarini to‘la ifoda eta olgan edi. Shu jihatlarini e’tiborga olgan ilg‘or fikrli 
kishilar arab alifbosi yuzasidan o‘z fikrlarini bildirishga harakat qilganlar. 
Chunonchi, Bobur o‘zining “Xatti Boburiy” yozuvini yaratdi. Ammo bu yozuv 
amaliyotda joriy qilinmadi.
1926-yil iyun oyida O‘zbekiston Markaziy Ijroiya Qo‘mitasining lotin harflari 
asosida yangi alifboni qabul qilish haqida qaror qabul qilindi. 
O‘zbekistonda arab yozuvidan lotin harflariga asoslangan o‘zbek alifbosiga 
o‘tish ishlari 1930 yilning birinchi yarmida to‘liq amalga oshirildi. Ammo bu 

---

yozuvdan ham uzoq foydalanilmadi. 1940-yil 8-mayda amaldagi o‘zbek yozuvi 
yangi alifboga o‘tish haqidagi qonun qabul qilindi. 
O‘zbekiston Respublikasi mustaqil respublika deb e’lon qilinganidan so‘ng lotin 
yozuvi asosidagi o‘zbek alifbosini joriy etish masalasi o‘rtaga qo‘yildi. Bu masala 
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining 1993-yil 2-3-sentabrdagi 12 chaqiriq 
13-sessiyasida muhokama qilinib “Lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosini joriy 
etish to‘g‘risida”gi qaror qabul qilindi. Mazkur qarorni amaliyotga joriy qilish 
borasida qizg‘in ishlar olib borildi. “O‘zbek tilini asosiy imlo qoidalari”ni hozirlash 
jarayonida alifbodagi ayrim harflar ularning shakllari yuzasidan fikr mulohazalar 
paydo bo‘ldi. Mana shular asosida “Lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosini 
joriy etish to‘g‘risida”gi qarorga o‘zgartirishlar kiritilishi to‘g‘risida qaror qabul 
qilindi. 
 
Savol va topshiriqlar 
1. Husnixatga o’rgatishga qanday metodik talablar qo’yiladi? 
2. Husnixat bilan yozish nimalarga bogliq?
3. Husnixatga o’rgatish izchilligi va ketma-ketligi deganda nimani 
tushunasiz?
4. Barcha predmet darslarida o’quvchining husnixat bilan yozishi qanday 
nazorat qilib boriladi?