Kirish I bob: tadbirkorlik sub`ektlarining huquq va manfaatlarini himoya qilinishi

Tadbirkorlik va kichik biznes faoliyatini boshqarishda Innovatsion yondashuv

Korporativ boshqaribda rahvarlik qilish bilan bog`liq vazifa va majburiyatlarini, kuzatuv kengashining o`rni haqida umumiy ma`lumot va mustaqillikni ta`minlash uchun qo`yilgan talab asosida, shundan so`ng kuzatuv kengashining asosiy faoliyat yo`nalishlari biznesnida innovatsion o`zgarishlar qatoriga kiradi. Ushbu tajriba AQSH korporattsiyalaridagi kuzatuv kengashining tamoyillarining mamlakatimiz tadbirkorlari tomonidan o`zlashtirilmoqda.

Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkilotining “Korporativ boshqarib tamoyillari” deb nomlangan hujjatida boshqarib (Kuzatuv) kengashi vazifalari haqida quyidagicha bir fikr ilgari suriladi:
- Korporativ boshqarib tuzilishi kompaniyaning strategik yo`l-yo`rig`ini, kuzatuv kengashi tomonidan boshqaribni samarali monitoring qilishni, kuzatuv kengashining kompaniya va aktsiyadorlar oldida hisobdorligini ta`minlashi lozim.
Bu fikrdan, kuzatuv kengashi ham konsultatib ham nazorat funktsiyalarini bir vaqtda ta`minlashi lozimligi kelib chiqadi. Bu mas`uliyatlar ko`p jihatdan bog`liq bo`lsa-da, ular tubdan farq qiladigan jihatlari ham bor. Maslahatchi sifatida, kuzatuv kengashi kompaniya strategik va operativ yo`nalishiga ma`mul bo`lgan boshqarib bilan maslahatlashadi. E`tibor xavf va mukofotni mubozanatda ushlab turadigan qarorlarga qaratiladi. Kengashi a`zolari ular tegishli sanoat sohasi yoki vazifasidagi oldingi tajriva, shu jumladan, bu maqsad uchun taklif mahorat va tajriva asosida tanlanadi.
Nazoratchi sifatida, kuzatuv kengashi boshqaribni nazorat qilishi(kuzatib borishi) va uni aktsiyadorlarning manfaatlariga sidqidildan faoliyat olib borishini kafolatlashi lozim. Kuzatuv kengashi bosh ijrochi direktorni ishga oladi va ishdan bo`shatadi, korporativ ish faoliyatini belgilaydi, korporativ ish faoliyatini amalga oshirish uchun boshqaribni xissasini va taqdirlashni vaholaydi. Kuzatuv kengashi,
shuningdek, huquqiy va normatib audit jarayonida, shu jumladan, ommabiy
kompaniyalar uchun talablarni va maxsus sanoat qoidalarga rioya etilishi yuzasidan hisobotlarni nazorat qilib boradi. Bu vazifalarni vajarishda, kuzatuv kengashi asosan huquqiy maslahatchi va tashqi auditorlar, ijro etubchi xodimlar, kompensatsiya maslahatchilari, inbestitsiya kiritgan vankirlar va soliq maslahatchilar kabi boshqa haq to`lanadigan professional kasb egalariga tayanadi. YUqorida ta`kidlab o`tilgan ham maslahat ham nazorat vazifalarini to`liq mohirlik bilan vajara oladigan kuzatuv kengashi a`zolari samarali hisoblanadi.
Kuzatuv kengashi Direktorlari mas`uliyati boshqaribdan alohidadir va shu xususiyati bilan ajralib turadi. Direktorlardan korxonaning korxonaning uzoqqa mo`ljallangan korporativ strategiyasini yoki bo`lmasa korxonaning moliyabiy xisovatlarini ishlab chiqish, tayyorlash emas, valki korporativ strategiya bo`yicha asosli maslahat, takliflar berish, moliyabiy xisovatlarning to`liqligi va haqqoniyligini ta`minlash kutiladi. Kuzatuv kengashi boshqaribning bir kengaytirilgan shakli yoki tuzilmasi emas, valki aktsiyadorlarning manfaatlarini ifoda etubchi boshqarib organi hisoblanadi.
Tahlillar shuni ko`rsatadiki, kuzatuv kengashi a`zolari korxona faoliyatida xizmat qilish borasida o`zlarining o`rnini to`g`ri tushunadi. Xususan, ulardan foydalilik va aktsiyadorlar ishonchidan so`ng nimaga eng ko`p e`tibor qaratish kerak deb so`ralganida, o`z faoliyatlarida kelajakda o`sish, xatarlar boshqaribi va inson kapitalani ribojlantirishni o`zlarining uch ustun maqsadlari sifatida ko`rsatishgan. E`tibor beriladigan boshqa sohalar madaniy ribojlanish, ijrochilar kompensatsiyasi va tartibga bo`ysunishni o`z ichiga oladi. Hozirgi kungacha va`zi faktlar, asoslar kuzatuv kengashi diroektorlari nazorat qilish, kuzatuv funktsiyasiga qaraganda konsultatib funktsiyani afzal ko`rishidan dalolot bermoqda. Ijtimoiy so`robda ulardan qaysi masalalarni muhokama qilishga eng ko`p vaqt sarflagan bo`lishi so`ralganida, direktorlar strategik rejalashtirish, raqovat va muqobil variantlar ichida muvaffaqiyatli rejalashtirish deb
ko`rsatishgan. Bungari qarama-qarshi tarzda ko`pchilik direktorlar ijrochilar
kompensatsiyasi, ijroni kuzatish, nazorat qilish, tartib va rioya masalalariga bir xil yoki kamroq vaqt sarflashni xohlashadi.