Kirish I bob

II bob. Magnoliya o’simligining inson hayotidagi ahamiyati
2.1. Magnoliya o’simligining inson hayotidagi ahamiyati
Magnoliya daraxti sayyoramizdagi foydali va dorivor o’simliklar qatorida turadi. Uning po’stlog’i, bargi, guli,mevasi xalq tabobatida turli maqsadlasa qo’llanadi. Hamda undan juda musthkam yog’och olinadi.
Bu daraxtning gullari sirtdan lolaga birmuncha o‘xshaydi-ku, lekin ranggi loladek ochiq bo‘lmaydi. O‘ziga xos shakldagi barglarining uchlarida o‘tkir to‘rt pallasi bo‘lib, ular kertikli boadi. Lola daraxtining yog‘ochi asboblar tayyorlash uchun juda bop. Bizda, masalan, Qora dengiz bo‘ida dekorativ daraxt o‘mida o‘stiriladi. Osiyoda, jumladan, Amur-ussuriya o‘ikasi o‘rmonlarida limonnik (Schisandra chinemis) uchraydi, bu o ‘simlikning mevalari kuchli qo‘zg‘atadigan va quwatga kirgizadigan bo‘ladi. Xitoyda o‘sadigan magnoliyaning mevalari «yuldizsimon» degan turi dorivorlar o‘mida ishlatiladi. Ilicium anisatum degan boshqa turning mevalari-zaxarlidir. Magnoliyagullarining ko‘pchiligi manzarali o‘simliklar sifatida o‘stiriladi. Magnoliyagullar oilasi eng qadimgi o‘simliklardan biridir, bo‘r davriga taaluqli qazilma qoldiqlar shundan guvohlik beradi. Oddiy novdaga xos ko‘pgina belgilari saqlab qolgan oddiy tuzilishli gullar, shuningdek, boshqa morfologik belgilar bu oilaning qadim zamonlardan qolganligiga mos keladi. Bundan tashqari, magnoliyagullarining ba’zi vakillarining (Drimus) yog‘och qismida suv naylari yo‘q, shunga ko‘ra suv o‘tkazuvchi elementlar hoshiyador teshikchali traxeidlardangina iborat bo‘ladi, shu tufayli bulaming yog'och qismi nmabargUlaming yog’och qismiga juda o‘xshab ketadi. Asosan, tropik mintaqalarda tarqalgan bir nechta oilalar magnoliya gullilar oilasiga yaqin turadi. Lavrlar (Lauraceae) oilasi. Lavrlar oilasi ancha katta oila bo‘lib, 1000 ga yaqin tumi o‘z ichga oladi, tropik va subtropik mintaqalarda tarqalgan. Lavrlar (parazit Cassytha dan tashqari) barglari, qalin, oddiy, yaxlit yoki kertilgan, yon bargsiz daraxtlardir. Bu lavr daraxtlari tropik, ayniqsa subtropik o'rmonlarda ko‘pincha juda katta maydonlarni egallaydi. Lavrlar gullarida diskka o ‘xshab kengaygan yoki kosachaga o‘xshab chuqirlashgan gul o‘mi bor, gul o‘mi meva yonida kosacha shaklida saqlanib qoladi. 0 ‘simlik gulini gul o‘mi chetiga odatda gulqo‘rg‘on bargchalarining ikkita uch a’zoli doirasi va 3-4 ta uch a’zoli changchilar doirasi birikadi. Changchi iplarining tagida bor bo‘lib, ular yon tomonlarida osilib turadi. Guldagi changdonlar ikkita yoki to‘rtta qopqoq bo‘lib ochiladi. Bulaming gulida bir dona yagona urug‘chisi bo‘ladi. Urug‘chi 271 tugunchasi bir uyali, urug‘kurtagi ham bitta bo‘ladi. Bu oila o‘simliklarinmg mevasi rezavor mevaga o'xshaydi yoki danakli bo‘ladi. Ko‘pchilik lavr gulilar amaliyotda ishlatiladi. Jumladan, Xitoy va Yaponiyada o‘sadigan kamfora lavri (Cinncimomiim camphora)ning bargi va yog'ochlik qismini suv bug‘lari bilan haydab kamfora olinadi. Janubiy Hindiston va Seylonda o‘sadigan Cinnamomum zeylanicum ning po‘stlog‘i dorivor o'mida ishlatiladi (dolchin); Amerikaning tropiklarida o‘sadigan Persea gratissima o‘simligining mevasini esaboladi (avokado noki). 0 ‘rta Yer dengizi atrofida keng tarqalgan va manzarali daraxt sifatida ko‘p o‘stiriladigan (Kavkaz ortida) lavr (Laurus nobilis)ning bargi dorivor qatorida ishlatiladi (lavr bargi). Lavrgullar uch a’zoli guli, etdor meva yoni borligidan va boshqa bir qancha belgilariga ko‘ra muskatgullilar bilan anonagullarga o‘xshaydi. Ammo lavr gullardan, xususan, urug‘larining tuzilishida ulami anonagullar bilan muskatgullardan ajratib turadigan muhim farqlar ham bor. Anonagullar bilan muskatgullaming urug‘Iarida endosperm bor bo‘iganida ham burmali bo‘lib, o‘ziga xos tuzilgan endosperm bor, lavrgullarning urug'ida esa endosperm bo‘lmaydi. Uchlamchi davrda lavrgullar hozirda mo‘tadil va hatto soviq iqlimli bo‘lib qolgan mintaqalarda ham tarqalgan. Cinnamomum va Sassafras turlari barglarining izlari uchlamchi davrga mansub bo‘lgan shimoliy yarim shar qatlamlaridan topilgan. Boltiq bo‘yidan topilgan uchlamchi davr qahrabo qatlamlarida lavr guli ham yaxshi saqlanib qolgan.⁷
Magnoliyaning abadiy daraxtlari va butalari butun dunyoda o'zining pokligi va uyg'unligi, shuningdek, ulardan gullab yashnayotgan go'zalligi bilan mashhurdir. O'simlik mashhur frantsuz botanisti Per Magnolining sharafiga nomlangan.