Kirish Iqtisodiy o'sish tushunchasi J. M. Keyns va Harrod-Domarning iqtisodiy o'sish modellari Iqtisodiy o’sishning Keynscha modellari

3. Iqtisodiy o’sishning keynscha nazariyalari
1 "Qashshoqlikning shafqatsiz doirasi" nazariyasi
"Qashshoqlikning shafqatsiz doirasi" tushunchasi birinchi marta 1949-1950 yillarda taklif qilingan. G. Singer va R. Prebish. "Qashshoqlikning shafqatsiz doirasi" tushunchasi uchinchi dunyo mamlakatlari iqtisodiy muvozanat uchun tadqiqot qilinayotgan bir paytda ixtiro qilingan. Olimlar mamlakatlarning rivojlanmaganligini demografik va iqtisodiy omillar bilan izohlashga harakat qildilar. Urushdan keyingi yillarda "qashshoqlikning shafqatsiz doirasi" ning turli xil versiyalari paydo bo'ldi. Ular aholi va iqtisodiy sharoitlar o'rtasidagi munosabatlarga asoslangan edi. Bunday tushunchalarning umumiy ma'nosi shundan iboratki, aholi jon boshiga o'rtacha milliy daromadning pasayishi tufayli hayot sifatining o'sishi aholi sonining ko'payishi bilan tezda yo'q bo'lib ketadi. Misol tariqasida X.Leybenshteynning kvazbarqaror muvozanat nazariyasini keltiramiz.
“Shayfsiz doira” shundan iboratki, hosildorlikning oshishi yaxshi ovqatlanishga olib keladi. Yaxshilangan ovqatlanish, o'z navbatida, o'limning pasayishiga va umr ko'rish davomiyligining oshishiga olib keladi. Bularning barchasi aholi sonining o'sishiga olib keladi. O‘sib borayotgan aholi esa mavjud resurslarni o‘zaro taqsimlamoqda. Yer uchastkalari parchalanib, natijada hosildorlik pasaymoqda.
Mamlakatda aholining soni asos qilib olingan “shafqatsiz doiralar”dan tashqari, ichki bozorning torligi yoki modernizatsiya qilish uchun resurslar yetishmasligi bilan izohlovchi variantlar ham mavjud. Kolumbiya universiteti professori Ragnar Nurkening qarashlari bunday nazariyalarga misol bo'la oladi. Uning nazariyasiga ko'ra, kapitalning etishmasligi mehnat unumdorligining pastligiga olib keladi, bu esa daromadning past darajasiga olib keladi. Natijada, sotib olish qobiliyati zaif va sarmoya kiritish uchun etarli rag'bat yo'q. Bunday jamiyatning o'ziga xos xususiyati - cheklangan jamg'armalar va investitsiyalarga qiziqishning yo'qligi. Bundan tashqari, qoloqlikni ishchi kuchining past malakasi va oddiy ta'lim tizimining yo'qligi bilan bog'laydigan bir qator tadqiqotchilar bor edi.
Olimlar bunday doiralarni engib o'tish uchun kapitalni kuchli tashqi in'ektsiya qilish kerak, buning natijasida o'z-o'zidan barqaror o'sish boshlanadi deb ishonishdi. Lekin bu resurslarni ixtiyoriy asosda investitsiya qilish noreal bo'lganligi sababli, majburiy jamg'armalar davlatning pul-kredit va soliq siyosati natijasida shakllangan deb taxmin qilingan. Institutsional tizimning samarasizligi kapital importi bilan qoplanishi mumkin edi. In'ektsiya miqdori qaytarilmas harakatni boshlash uchun etarli bo'lishi kerak; aks holda, u demografik o'sish va / yoki namoyish ta'siri tufayli sezilarli darajada oshgan hozirgi ehtiyojlarni to'liq qondirish uchun ketishi xavfi mavjud. «Minimal tanqidiy harakat», X.Leybenshteynning fikricha, sarmoya darajasi milliy daromadning kamida 12-15 foizini tashkil etadigan darajada bo'lishi kerak. Uning fikricha, bunday turtki, bir tomondan, aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan daromadlarning o‘sish sur’atini oshiradi (ya’ni iste’molni turg‘unlikdan chiqaradi), ikkinchi tomondan, xo‘jalik yurituvchi subyektlar – tadbirkorlar sonini kengaytiradi. bu esa aholi jon boshiga to'g'ri keladigan daromadlarning yanada o'sishini ta'minlaydi.
“Qashshoqlikning shafqatsiz doirasi”ning Keynscha talqiniga ko'ra, mamlakatlarning iqtisodiy rivojlanmaganligi past daromad bilan chambarchas bog'liq. Kam iste'mol va kam jamg'arma samarasiz talabni keltirib chiqaradi, bu esa tor ichki bozor va past investitsiyalar o'sishiga yordam beradi. Ular, o'z navbatida, past ishlab chiqarish samaradorligi, past rentabellik va ishlab chiqarishni ko'paytirish uchun past rag'batlantirishga olib keladi, bu past daromadni tushuntiradi. "Yovuz doiralar" ning barcha nazariyalari bir qator kamchiliklarga ega edi, ulardan eng yaqqol ko'rinib turgani kapitalni katta miqdorda kiritmasdan iqtisodiy o'sishga erisha olmaslik edi. Shuning uchun bu nazariyalarni amalda qo'llash deyarli mumkin emas. Buning oqibati "katta turtki" nazariyasining rivojlanishi edi.