Kirish “Ma’limki yosh avlod tarbiyasi hamma zamonlarda ham muhim va dolzarb ahamiyatga EGA bo’lib kelgan. Ammo biz yashayotgan XXI asrda bu masala haqiqatan ham hayot-mamot masalasiga aylanib bormoqda.” Sh. M. Mirziyoyev

3-ilova

4. Mustahkamlash.

Yangi mavzu yuzasidan esse yozish.

4-ilova


5. Baholash.

Faol qatnashgan o’quvchilar baholanadi. Baholar jurnal va kundalik daftarlarga

qo’yiladi.


5-ilova


6. Uyga vazifa:

Mavzu yuzasidan fizik diktant yozib kelish.

2.4.§. “Magnit maydon bobiga doir masalalar yechish” darsini zamonaviy

pedagogik metodlar asosida o’tish metodikasi.
Darsning maqsadlari

Ta’limiy maqsad:

O’quvchilarning nazariy olgan bilimlarini masala yechish jarayoniga tadbiq qila olishga o’rgatish. Masala yechish ko’nikmasini hosil qilish.

Tarbiyaviy maqsad:

O’quvchilarni masala yechish jarayonida mehnatsevarlik, o’zaro hamkorlik hamda vatanparvarlik ruhida tarbiyalash.

Rivojlantiruvchi maqsad:

O’quvchilarning ilmiy dunyoqarashini hamda mantiqiy fikrlash qobilyatini rivojlantirish.

Dars turi: noan’anaviy.

Darsda qo’llaniladigan metodlar: “Fizik diktant”, “Sirli baho”.

Dars jihozlari: dasrlik, plakatlar.

Dars rejasi

T/r	Darsning qismlari	Ajratilgan vaqt
1	Tashkiliy qism	5 daqiqa
2	Takrorlash	13 daqiqa
3	Masala yechish jarayoni	22 daqiqa
4	Baholash	3 daqiqa
5	Uyga vazifa berish	2 daqiqa

O’quvchilar bilan salomlashiladi. O’quvchilarning darsga tayyorliklari aniqlanadi. Davomat aniqlanadi. Ma’naviy-marifiy daqiqa o’tkaziladi.

1-ilova


Takrorlash.

O’tilgan mavzular “Fizik diktant” asosida takrorlanadi. O’quvchilarga

1. Magnit oqimining formulasi qanday?

2. Agar magnit maydon induksiya chiziqlari sirtga α burchak ostida tushayotgan bo’lsa magnit oqimi qanday ifodalanadi?

3. Magnit maydonida harakatlanayotgan zaryadli zarrachaga ta’sir etuvchi kuch qanday ifodalanadi?

4. Magnit maydon tomonidan tokli o’tkazgichga ta’sir qilayotgan Amper kuchining ifodasi qanday?

5. Magnit maydonga kiritilgan tokli konturga ta’sir qiluvchi kuchning momentiqanday ifodalanadi?

6. Magnit maydon induksi aylantiruvchi moment orqali qanday ifodalanadi?

7. Magnit maydoni uchun superpozitsiya prinsipi qanday ifodalanadi?

8. To’g’ri tokning magnit maydon induksiyasi qanday ifodalanadi?

9. Aylanma tokning magnit maydon induksiyasi qanday ifodalanadi?

kabi savollar o’qib beriladi. O’quvchilardan bu savollarga taftarlariga javoblarini yozishlari so’raladi. Diktant tugagach bo’sh qolgan savol tartib raqami to’g’risiga so’roq( ? ) belgisini qo’yishlari aytiladi. O’qituvchi tomonidan to’g’ri javoblar o’qib eshittiriladi. Har bir o’quvchi o’zining javobini tekshirishi so’raladi. To’g’ri javoblar sonini daftarlariga yozib qo’yishlari so’raladi.

“Fizik diktant”ning javoblari.

1. Ф=BS. 6. B=M_max/IS

2. Ф=BScosα. 7. ₁+₂+₃+ … +_n.

3. F_l=qvBsinα. 8. B=₀

4. F_A=d/2

5. M=I∙B∙S∙sinα 9.

2-ilova

Mavzu: Masalalar yechish.
Masala yechish jarayoni.

Masala yechish jarayonida “Sirli baho” usulidan foydalaniladi.

O’quvchilarga har bir masala sharti berilgach bitta hohlovchi o’quvchi doskada ishlashi taklif etiladi,qolgan o’quvchilar esa daftarlariga mustaqil ravishda ishlashlari so’raladi. O’zi mustaqil ishlolmagan o’quvchilarga esa doskada masala ishlagan o’quvchi tushuntirib berishi so’raladi.
1-masala. Radiusi 4 sm bo’lgan halqa induksiyasi 0,5 T bo’lgan bir jinsli magnit maydon induksiya chiziqlariga tik joylashtirilgan. Halqadan o’tayotgan magnit oqimi qanday?


Berilgan: Formulasi va yechilishi:

R=4 sm=0,04 m Magnit oqimining formulasi:

B=0,5 T Ф=BScosα ( 1 ) =0 Bu yerda magnit maydon kuch chiziqlari kesib o’tayotgan sirt

topish kerak aylanadan iborat bo’lganligi uchun

Ф=? ( 2 )

bo’ladi. ( 2 ) ni ( 1 ) ga olib borib qo’yamiz. Natijada

cosα ( 3 )

hosil bo’ladi.

Oqimning birligini keltirib chiqaramiz:



Hisoblash:

Ф=

Javob: Ф=62,8 mWb.

Birinchi masalani tez va to’g’ri ishlagan o’quvchining daftariga “A” harfi qo’yiladi o’qituvchi tomonidan. So’ng ikkinchi masalaning sharti beriladi.
3-ilova


2- masala. Radiusi 10 sm bo’lgan tokli halqa induksiyasi 20 mT bo’lgan bir jinsli magnit maydonga joylashgan. Agar halqadan 2 A tok o’tayotgan bo’lsa, magnit maydon tomonidan unga qanday maksimal kuch momenti ta’sir qiladi?
Berilgan: Formula va yechilishi:

R=10 sm=0,1 m Magnit maydonga kiritilgan tokli konturga ta’sir qiluvchi

B=20 mTl=0,02 Tl kuchning momenti quyidagicha aniqlanadi:

I=2 A M=I. ( 1 )

Topish kerak: Tokli kontur halqadan iborat bo’lganligi uchun S=πR² ni

M=? hisobga olsak ( 1) formula quyidagi ko’rinishga keladi:

M=I².

Kuch momenti maksimal bo’lishi uchun α = bo’lishi kerak. sin.

Hisoblash:

²=^-3

Javob: M=1,26 mNm.

Ikkinchi masalani tez va to’g’ri yechgan o’quvchining daftariga endi “ tutuq belgisi” qo’yiladi. So’ngra uchinchi masala sharti taqdim etiladi.
4-ilova



3-masala. Induksiyasi 0,2 Tl bo’lgan magnit maydonidagi elektronning aylanma orbita bo’ylab aylanish chastotasini aniqlang.

Berilgan: Formulasi va yechilishi:

B=0,2 Tl Elektronning aylanma orbita bo’ylab aylanish chastotasi

Topish kerak: quyidagicha aniqlanadi: ( 1 )

n=? Elektron aylanma orbita bo’ylab aylanganida unga ta’sir etuvchi kuchlar, Lorens kuchi: ( 2 )

va markazdan qochma kuch: ( 3 )

teng bo’lishi kerak. Ya’ni: , yoki

. ( 4 )

Bu holda va sinα =1 ekanligidan v ni topsak,

. ( 5 )

( 5 ) ni ( 1 ) ga qo’yib quyidagini topamiz:

. ( 6 )

q_e= 1,6^-19 C va m_e= 9,110^-31 kg ekanligini hisobga olib, ( 6 ) ifodadan elektronning orbita bo’ylab aylanish chastotasini hisoblaymiz.

Hisoblash: =

Javob: 𝜈 = 5,610⁹ Hz.

Uchinchi masalani tez va to’g’ri ishlagan o’quvchining daftariga “L” harfi yozib qo’yiladi. To’rtinchi masala sharti beriladi.
5-ilova


4-masala. Ikkita cheksiz uzun, to’g’ri parallel o’tkazgichlardan qarama-qarshi yo’nalishlarda 50 A va 100 A toklar oqadi. Agar o’tkazgichlar orasidagi masofa 20 sm bo’lsa, birinchisidan 25 sm, ikkinchisidan 40 sm masofada joylashgan nuqtadagi magnit maydon induksiyasi B aniqlansin.

Berilgan: Formulasi va yechilishi:

I₁=50 A A nuqtadagi magnit maydon induksiyasi superpozitsiya

I₂=100 A prinsipiga muofiq I₁ va I₂ toklar hosil qilayotgan va

d=20 sm=0,2 m vektorlarning yig’indisiga teng( 1-rasm ). Ya’ni:

r₁=25 sm=0,25 m =

r₂=40 sm=0,4 m Yoki B ning moduli uchun:

Topish kerak: B=

B=? B₁ va B₂ larni cheksiz uzun tokli o’tkazgichlar hosil qilishidan: ; , ( 1 )

va α burchak uchun kosinuslar teoremasidan:

yoki . ( 2 )

( 2 ) va ( 3 ) larni ( 1 ) ifodaga qo’yamiz. µ=1.

Natijada:

hosil bo’ladi. α

. r₁ α r₂

I₁ d I₂