Kirish Tog‘ jinslari fizikasi

1- chizma. Massiv muzlashi bilan tog‘ jinsining kovlashga solishtirma qarshiligi: 1 – glina, 2- ω ≈ 10% namlikdagi argillit, 3- ω ≈ 8% namlikdagi argillit,
4-ko‘mir, 5- peschanik, K_FM, K_FT muzlagan va erigan massiv kovlashga solishtirma qarshiliklari.
K_F kattaligiga qo‘llanilayotgan qazib olish mashinasi turi va ishchi organ geometrik shakliga ham bog‘liqdir. M: suglinok va engil glinalarni mexlopata bilan qazib olishda K_F (0,6 – 1,3)·10⁵ Pa atrofida, rotor ekskavatorda – (1,5 – 2,9)·10⁵ Pa i skreperda - (0,95 – 1,8)·10⁵ Pa.
Ekskavatsiyalanishlikni taqqoslash uchun tog‘ jinsining ekskavatsiyalanish qiyinligi P_e nomli nisbiy ko‘rsatkich qo‘llash tavsiya etiladi. YUmshoq, zich va yarim qoya tog‘ jinslari uchun:



Bunda, k_s.o – massiv tog‘ jinslarining tuzilishi kuchsizlanishi va kovlash yo‘nalishi koeffitsienti.
Birlamchi parchalamasdan qazib olish mashinalari bilan qazishda tog‘ jinslari P_e 10 sinfga bo‘linadi: 1-sinfli t.j. da 0-3, 2-sida 3-6 va h. Kategoriyasiz t.j. lariniki P_e =30 dan yuqori bo‘ladi.


Emirilgan tog‘ jinslarining nisbiy ekskavatsiyalanish qiyinligi ko‘rsatkichi P_e ¹

bunda
P_e ¹ massivdagi tog‘ jinslari kabi 10 sinfga bo‘linadi.
Kovsh tishlariga ta’sir qiluvchi umumiy qirqilishga qarshilik W kesish nisbiy kuchlanishi a va tog‘ jinsining ishqalanish koeffitsienti f_tr ga bog‘liq:

bunda, N – kesuvchi ishchi organ uzunligi, m; K_fr – ko‘mir kovjoyi yuzasi shakli koeffitsienti, m; K_z – ishchi organ tishi chuqurlashib kirish koeffitsienti. N, K_fr i K_z ko‘rsatkichlar mashina konstruksiya va texnologik jihatlirani ifodalaydi.
Kesish solishtirma kuchlanishi yumshoq ko‘mir uchun 1.5-105 N/m, qattiq ko‘mirlar uchun - 4,5·105 N/m.
Biz yuqorida amaldagi qazib olish usullarini qo‘llashning samaradorligini baholovchi tog‘ jinsi fizik xususiyatlarining qo‘llanilish sohasini ko‘rib chiqdik. Ammo tog‘ jinslari fizik xususiyatlari ularni massivdan qazib olish usullarini takomillashtirish sohasida ham qo‘llanilish imkoniyatini beradi. Tog‘ jinsining cho‘zilishga qarshi mustahkamligi siqilishdagiga nisbatan ancha kichkina bo‘lganligi uchun cho‘zuvchi zo‘riqish ta’sirida emirish mexanizmini yaratish maqsadga muvofiq.
Tog‘ jinsini qazib olish usuli ishchi organga dinamik kuchlanish, qayishqoq to‘lqin va boshqalar ta’sir ettirish natijasida takomillashtiriladi.
Ko‘mir qazuvchi dinamik ta’sirli kombaynlar ishlab chiqilgan, ular massivdan qattiq va antratsit ko‘mirlarni qazib olishda ishlatiladi.
Infratovush va tovushli qayishqoq to‘lqinlar tog‘ jinsi tebranuvchi pichoqli (vibriruyuo‘ie lezviya) yuklovchi mashinalar konstruksiyalarida qo‘llaniladi. Natijada emirilgan tog‘ jinsi qa’riga kovshning kirish zo‘riqishi 3-4 marta kamayadi, mashina ish unumdorligi esa 20% gacha oshadi. Qamrab tortuvchi ishchi mexanizm (grebkovqy rabochiy mexanizm) ga tebranishning qo‘llanilishi uning ish unumdorligini 60% gacha oshiradi.