KiRisiw FilosofiYA, onin’ mashqalalari ha’m funktsiyalari adamnin’ aldmda tek g’ana o’mir, o’ndiris h t. b menen baylarusli ma’seleler turmaydi. «01 qorshag’an du’nya ne?»

§2. A’yyemgi Hindistan filosofiyasi
Hindistannm’ en’ birinshi ka’ramath kitaplannda—Vedalarda (sanskr.— bilim)—diniy ideyalar menen bir qatar bir pu’tin du’nyaju’zlikta’rtip liaqqin- da filosofiyaliq ko’zqaraslar da bayan etiledi. Vedalar Hindistang’a b.e.sh. XVI-a’sirde Orta Aziya, iran, Volga boylannan kelgen ariyts qa’wimleri ta’repinen do’retiledi. Bizlerge Vedalardan to’rtewi—Rigveda, Samaveda, YadjurvedaAtxarvaveda—kelip jetken.Olar o’zlerinde ka’ramath so’/di,ritual- lardin’ su’wretlemesin, filosofiyaliq tu’sindirmelerdi (Upanishadalar) sa’wle- lendirgen. Vedalardin’ diniy-filosofiyahq tu’sindirmeleri Upanishadalar Hindistan filosofiyasinin’ keyingi rawajlamwin amqlag’an idcyalarg’a iye. Bul ideyalar du’nyanm’ jaratihsi ha’m adam arasindag’i o’z ara qatnasti, su’wret- lewge boysinbaytug’in joqan obektivlik realliq (braxma), ruwxiy substantsiyanin’ bir pu’tinligi (braxman), individual ruwx (atman), jannm’ nian’giligi ha’m onm’jazalaw nizamma (karma) tiykarlang’an halda qayta tuwiliwi haqqindag’i ideyalar bolip tabiladi.
Da’wirdin’ ko'plegen filosofiyaliq problemalan A’yyemgi Hindistan poemalannda— Maxabxarata ha’m Ramayana eposlarinda ko’tcrilgcn. Vedalar, Maxabxarata ha’m Ramayana Hindistan xalqinm’ danahg’mm’ haqiyqiy entsiklopediyalan dcsek qa’telespeymiz. En’ birinshi ret Maxabxaratada o’z sa’wlesin tapqan «Basqag’a o’zin’e unamaytug’in, jek ko’riwshilikti payda eictug’in na’rseni isleme» degen pikir keyin ala Konfutsiy, Aristotel, Kanttin' miynetlerinde ushirasadi. Vedaliq a’debiyat ko’p tarawlarg’a—meditsina, astronomiya, o’nermcntshilik, a’skeriy texnikag’a—tiyisli bolg’an bilimlerdi o’z ishine qamtiydi.
Vedaliq din politcistlik xarakterge iye, onda ayirim dcrekler boymsha otiz u’sh quday, al a’yyemgi kitaplardin’ ayinmlarinda olardin’ sam u"sh ju’z otiz u’shke jetedi. Bir min’inshi jillardin’ baslarmda braxmanizm payda bolg’an, sebebi vedaliq dindegi kulttin’ quramalasiwi tcz pa’t penen rawajlanip baratir- g’an qalalardin’ turg’inlann qanaatlandirmay qoyadi. Qudaylardin’ qurami ha’m xarakteri o’zgeredi, biraq ele olardin’ qatan’ ierarxiyasi islep shig’ilmaydi. Ja’miyetlikten’sizlikti sa’wlelendirip,braxmanizm adamlardin’ ka’mbag’allig’in ha’m qiylamwlann onshelli a’hmiyetke iye ernes dep dag’azalaydi, sebebi qubihslar du’nyasmin’ barhg’i mayya, yag’my qiyaliy bolip, onin’ jasawi eleslik xarakterge iye ekenliginen derek beredi. Birden bir realliq retinde du’nya ju’zlik ruwxtin’ o’mir su’riwi alip qaraladi. Vedalardin’ qa’diriyatlann gu’man astina qoyg’an keyingi ha’reket djaynizm (b.e.sh. Vl-a’sir) bolip tabiladi. B.e.sh. V- a’sirden keyin Hindistanda, Qitayda, Batis—Shig’is Aziyada buddizm diniy- filosofiyahq ta’limati ken’nen tarqaladi. Onin’ tiykarm sahvvshi Siddxartxa Gautama (Budda, b.e.sh. 560-483 jj.) bolg’an. Onin’ ta’limatina ko’re du’nya- dag’i barliq na’rseler «o’tkinshi», turaqli substantsiyag’a iye ernes, sol sebepli qayg’i-ha’siretke toll. Birde birjaman yaki jaqsi na’rse izsizjoq bolip ketpewine baylamsli karmag’a tiykarlang’an halda ha’r bir individual o’mir o’lgennen keyin o’zinin’ dawamin islcgen qilmis, is-ha’reketlerine qaray ol du’nyada tabadi. Moralliq is-ha’reketler tazalaniwg’a ha’m ayinm basqishlar arqali o’tiwge alip keledi. Buddizmnin’ bash ideyasi qayg’i-g’amnan qutiliw, azat boliw ha’m varno-kastaliq du’zimdi basip o’tiwge umtiliw bolip tabiladi.
Buddiystlik filosofiya ha’r bir iseniwshige jeke jetilisiwdin’ jobasin beredi, onin’ maqseti retinde nirvana—ulli azat boliw—alip qaraladi. Buddiystlik filosofiyamn’ tiykarg’i qag’iydalarina o’ltirme, urlama, o’tirik so’yleme, sharap ishpe, taza bol, yag’niy bayliq ha’m belgili boliwdan g’a’rezsiz bolg’an, tek adamnin’ o’zinde bar bahaliqlar alip qaraladi. Usig’an tiykarlang’an halda buddizm o’z o’mirine bag’darlang’an aktivlilikke shaqiradi.