Kirisiw. Tiykargi bolim. Básekiniń mánisi, formaları hám usılları

2.2. Basekini bahalaw usillari.
Awıl xojalıǵında túrli múlkshilik hám xojalıq júrgiziw formalarına tiykarlanǵan sub'ektler ortasındaǵı nomukammal hám oligopol báseki awıl xojalıǵı bazarlarında ónimdi (xızmet) satıw processinde payda boladı. Báseki ónimdi óndiriwshiler ortasında bazarda payda boladı. Bul bazarǵa, óz gezeginde jer munasábetleri, miynet hám materiallıq-texnikalıqa resursları, xizmet kórsetiw hám finans bazarları tásir kórsetedi. Bular oligopol bazarlar esaplanıp olar quramına, sonıń menen birge awıl xojalıǵı óndiriwshileri ortasındaǵı sap báseki, paxta hám g'alla ónimlerin qayta isleytuǵın kárxanalar ortasındaǵı monopol báseki hám de usaqlap satıw hám kótere bazarlar daǵı jetilisken báseki kiredi. Sonday etip báseki ortalıǵın jaratılıwında bazar mexanizmlerinen nátiyjeli paydalanıw zárúrli áhmiyet kásip etip, onıń ilimiy hasası tómendegi bir qatar ilajlardı ámelge asırılıwına baylanıslı :
Basqarıw basqarıwǵa tiykarlanǵan sistemanı qayta shólkemlestiriw, ásirese onı monopolizmga tiykarlanǵan buwınların ; - islep shıǵarıw quramın ózgertiw, ásirese odaǵı bólistiriw sistemasın kishilestiriw (usaqlastırıw) hám diversifikatsiyalew; - jaratılıp atırǵan shólkemlestirilgen-huqıqıy mexanizmde monopolistik umtılıwlar hám jónelislerdi esapqa alıw ; - ilimiy izertlew jumısların odaǵı jańalıqlar menen uyqaslastırıw ; - óndiristiń barlıq komplekslerindi bazar mexanizmi tiykar bolǵan básekine maslastırıw. Básekishilik ortalıǵı bul báseki úzliksiz hám shegaralanbaǵan halda barıwı ushın kerekli shárt-sharayattıń bar ekenligi bolıp tabıladı.
Bunday ortalıq jetilisken básekili bazarǵa tán boladı. Onıń tiykarǵı belgileri tómendegishe: jeke menshik erkinliginiń bar ekenligi; ekonomikalıq tańlaw erkinliginiń bolıwı ; bahalardıń erkin qáliplesiwi; ekonomikalıq bellashuv usıllarınıń, erkin tańlap alıw múmkinshiliginiń bar ekenligi. Bir sóz menen aytqanda, básekishilik ortalıǵı — bul liberal (erkin) ekonomikalıq sharayattıń bolıwı bolıp tabıladı. Bazar munasábetleri rawajlanǵan mámleketlerde básekishilik ortalıǵı uzaq dáwir dawamında, óz-ózinen, evolyusion jol menen payda bolǵan. Bul az-azdan erkin báseki ortalıǵın keltirip shıǵarǵan. Báseki—xo'jalik jurgiziwshi sub'ektlerdiń (básekichilarning) jarıslashuvi bolıp, bunda olardıń ózbetinshe háreketleri olardan hár birewiniń tavar yamasa finans bazarındaǵı tavar mámilesiniń ulıwma shárt-shárayatlarına bir tárepleme tártipte tásir kórsetiw múmkinshiligin esaptan tısqarı etedi yamasa shekleydi.