Kishilik jamiyati taraqqiyotida mehnat qurollari va qurol-yarogʻlar juda muhim ahamiyat kasb etgan. Ular, asosan, yogʻoch, suyak, tosh va temirdan tayyorlangan

TEXNOLOGIK UCHASTKA VA KORXONA UCHUN SOLISHTIRMA NORMALARNI HISOBLASH

8.1. REAKTIV QUVVATNI KOMPENSATSIYA QILISH.

Reaktiv quvvatni kompensasiyalash xalk xo‘jaligi uchun katta ahamiyatga ega bo‘lib, elektr ta'minoti tizimining foydali ish koeffisientini oshirish, uning iqtisodiy va sifat ko‘rsatgichlarini yaxshilashda asosiy omillardan biri hisoblanadi. Hozirgi vaqtda reaktiv quvvat iste'molining o‘sishi aktiv quvvat iste'molining o‘sishidan ancha yuqori bo‘lib, ayrim korxonalarda reaktiv yuklama aktiv yuklamaga nisbatan 130% tashqil etadi. Reaktiv quvvatni liniyalar bo‘ylab uzoq masofaga uzatish elektr ta'minoti tizimining texnik-iqtisodiy ko‘rsatgichlarini yomonlashuviga olib keladi.

Reaktiv quvvatni liniya va transformatorlar orqali uzatish elektr energiyasini qo‘shimcha nobudgarchiligiga, kuchlanish yuqotuvini oshishiga va ta'minot tizimiga ketadigan harajatlarni ortishiga olib keladi.
1. Liniya va transformatorlardan reaktiv quvvat o‘sishi natijasida qo‘shimcha aktiv quvvat va energiya nobudgarchili sodir bo‘ladi. Agar R qarshilikga ega bo‘lgan liniya orqali R va Q quvvatlari uzatilsa, aktiv quvvat nobudgarchiligi quyidagicha aniqlanadi:

Demak, reaktiv quvvatni liniyadan uzatishi natijasida qo‘shimcha aktiv quvvat

nobudgarchiligi sodir bo‘lib, uning qiymati Q ning kvadratiga to‘g‘ri proporsionaldir. Shuning uchun elektr stansiyalari generatorlaridan iste'molchilarga reaktiv quvvat uzatish maqsadga muvofik emas.

2. 
   Aktiv va reaktiv qarshiliklari R va X bo‘lgan energetik tizimi elementidan hisoblanadi R va Q quvvatli energiya uzatilganda kuchlanishning yo‘qotuvi quyidagicha topiladi
   

3. Bu yerda DUa - aktiv quvvatni uzatishi bilan bog‘lik bo‘lgan kuchlanishning yo‘qotuvi; DUr - reaktiv quvvatni uzatish bilan bog‘liq bo‘lgan kuchlanishning yo‘qotuvi.

Demak, reaktiv quvvat uzatilishi natijasida elektr ta'minoti tizimi elementida qo‘shimcha kuchlanish yo‘kotuvi (DUp= QX/U ) sodir bo‘lib, uning miqdori Q va X larga to‘g‘ri proporsionaldir.

2. 
   Korxona elektr ta'minoti tizmining katta miqdorda reaktiv quvvat bilan yuklanishi havo va kabel liniyalarini kesimini oshishiga va transformatorlarning quvvatlarini ortishiga olib keladi. Ma'lumki, liniyalarning kesimlari va transformatorlarning quvvatlari hisobiy tok va to‘la quvvat bo‘yicha qabul qilinadi.
   

Ekanligini e'tiborga olsak, Sx va Ix qiymatlarni Q ning hisobiga qo‘shimcha ortishini ko‘ramiz. Shuning uchun, reaktiv quvvat elektr ta'minoti tizimi elementning o‘tkazish qobiliyatini kamaytiradi deyiladi.
Yuqorida aytilgan mulohazalardan ko‘rinadiki, reaktiv quvvatni elektr ta'minoti tizimida kamaytirish bo‘yicha tadbirlar ishlab chiqish zarur ahamiyatga ega ekan.
Sanoat korxonalarida quvvat koeffisientini oshirish zavod tarmog‘iga reaktiv quvvatni ishlab chiqaruvchi statik kondensator batareyalar orqali amalga oshiriladi.
Agar kompensasiyalovchi qurilmaning zaruriy quvvati 5000-10000 kvar dan oshsa. Texnik-iqtisodiy tekshirishdan so‘ng iste'molchi oldiga sinxron kompensatorni qo‘yish ryxsat etiladi.
Kompensasiyalovchi qurilmalarning quvvati quyidagi ifoda yordamida aniqlanadi:
Q_ку=P_х (tg j₁ – tg j₂)
Bu yerda: P_х – Aktiv hisobiy quvvat
tgj₁ kompensatsiyagacha burchak tangensi
tgj₂ – Normativ burchak tangensi.
Kompensatsiyalash uchun КТ ва УКН типидаги 14, 16, 20, 25, 28, 36, 40, 50, 75, 108, 150 kvar reaktiv quvvatli 0,38 кВ kondensator batareyalarini tanlash tavsiya etiladi. Bunda quyidagi shart bajarilishi shart.
Q_ку≤ Q_кб
Q_кб –Kondensator batareyasi quvvati.
Kompensatsiyadan keyingi reaktiv quvvat:
Q_пк=Q_х-Q_кб
Kompensatsiyadan kewyingi to’la quvvat


6 кv kuchlanishli iste’molchilar uchun 10 кv bo’lgan 10-500-2УЗ turdagi kompensatsiya qurilmasini tanlaymiz.
Lekin 0.4 kv li iste’molchilar uchun 0.38kv bo’lgan 0,38-80-1УЗ
Turdagi kompensatsiya qurilmasini tanlaymiz.

Q_ki = P_{р i}(tgφ_i - tgφ_н ) [кvar]

bunda tgφ_н= 0.327

№ 1 – Kompensatsiya qurilmasini tanlaymiz..

Q_ki = 26*(1,02 – 0.327 ) = 35,4 [кВАр]

Qolgan uchastkalar uchun ham xuddi shunday tanlaymiz..

Kompensatsiyadan keying quvvat koeffiyisentini hisoblaymiz.

Kompensatsiyadan keying to’la quvvatni topamiz
12374 [кВА]

Zavod bo’yicha quvvat koeffiyisenti