Kislorodli organik birikmalar

Kislorodli organik birikmalar

Kislorodli organik birikmalar quyidagi sinflarni tashkil etadi:

• Spirtlar.
• Fenollar.
• Oddiy efirlar.
• Aldegid va ketonlar.
• Karbon kislotalar.
• Murakkab efirlar. Yog‘lar.
• Uglevodlar

Spirtlar Molekulasida bitta yoki bir nechta gidroksil gruppa —OH saqlaydigan birikmalar spirtlar deb ataladi. Bir atomli to‘yingan spirtlar. To‘yingan uglevodorodlarda bitta vodorod atomi o‘rnini gidroksil gruppa egallasa, bir atomli to‘yingan spirtlar hosil bo‘ladi. Ular CnH2n+1OH umumiy formulaga ega. Spirtlar ham o‘z gomologik qatoriga ega bo‘lib, bir vakilining tarkibi o‘zidan oldingi va keyingilaridan CH2 — gruppaga farq qiladi

Etil spirt quyidagi elektron formulaga ega:

Elektron formulasidan ko‘rinib turibdiki, kislorod atomi bilan vodorod atomi o‘rtasidagi kimyoviy bog‘lanishlardan bittasi juda qutblangan. Nomenklaturasi va izomeriyasi. Oddiy spirtlar nomi radikal nomiga spirt so‘zini qo‘shib o‘qish bilan hosil bo‘ladi.

Tabiatda uchrashi va olinish usullari. Spirtlardan metanol va etanol kam miqdorda sof holatda, o‘simliklardan olinadigan efir moylarda va o‘simlik a’zolarida uchraydi. Spirtlar oddiy va murakkab efirlar holatida tabiatda keng tarqalgan. Spirtlar asosan quyidagi usullarda olinadi: 1. Murakkab efirlar gidroliz qilib olinadi: 2. Galoid birikmalarga ishqorlarning suvli eritmasi ta’sir ettirib olinadi: 3. Etilen uglevodorodlarga temperatura va katalizator — rux xlorid ishtirokida suv ta’sir ettirib olinadi:

Nomi	Formulasi	Suyuqlanish temperaturasi	Qaynash temperaturasi	Nisbiy zichligi
Metanol Etanol Propanol-1 Propanol-2 Butanol-1 Butanol-2 2-metil propanol-1 2-metil propanol-2	CH3OH C2H5OH CH3-CH2-CH2OH CH3-CHOH-CH3 CH3-CH2-CH2-CH2OH CH3-CH2-CHOH-CH3 CH3-CH(CH3)CH2OH CH3 - C(CH3)CH3 I OH	- 97 - 117 - 127 - 88 - 89 - 94 - 105 25	65 78 97 82 118 100 108 83	0,7924 0,7891 0,8044 0,7849 0,8096 0,8078 0,8008 0,7882

Spirtlarning fizik xossalari

Fenollar Benzol halqasini tashkil etgan uglerod atomlarida gidroksil gruppa saqlagan birikmalar fenollar deyiladi. Fenollar gidroksil gruppa soniga qarab, bir atomli, ikki atomli va uch atomli fenollarga bo‘linadi: Fenol va uning gomologlari yog‘och va toshko‘mirni quruq haydalganda hosil bo‘lgan smolalardan olinadi. Fenol benzolsulfokislota tuzlariga yuqori temperaturada ishqor ta’sir ettirib olinadi:

Fizik xossalari. Fenol o‘tkir hidli suvda yomon eriydigan, rangsiz kristall bo‘lib, 42,3°C da suyuqlanib, 182°C da qaynaydi. U havoda turganda bir qismi oksidlanib kristall pushti, so‘ngra qo‘ng‘ir rangga ega bo‘ladi. Fenol suvda eritilganda ikkita qatlam hosil bo‘ladi: pastki qatlam — suvning fenolda erigan qismi, yuqori qatlam — fenolning suvda erigan qismi. Temperatura ostida bu ikki qatlam qo‘shilib ketadi. Fenol temir (III) - xlorid bilan binafsharang hosil qiladi, shuning uchun bu reaksiya fenolning sifat analizida ishlatiladi

Ikki atomli fenollar quyidagi uch xil izomerga ega: Uch atomli fenollar uch xil izomerga ega:

Ishlatilishi. Fenol ko‘p mikroorganizmlarni o‘ldiradigan modda. Tibbiyotda uning 3—5% li eritmasi (karbol kislota) dezinfeksiya vositasi sifatida ishlatiladi. Ko‘pgina plastmassa va polimerlar olishda xomashyo hisoblanadi. Fenol asosida olingan preparat fenolftalein laboratoriyada indikator sifatida, tibbiyotda esa ichni yumshatuvchi (surgi) dori sifatida ishlatiladi.