Klinik laboratoriya tashxisi
Download 1.63 Mb. Pdf ko'rish
|
Klinik laboratoriya tashxisi Darslik
|
Agglyutinatsiya usuli Agglyutinatsiya usuli oddiy, OIV ga antitelolarni aniqlash uchun sezgir va maxsus usuldir. Agglyutinatsiya usulida maxsus jixozlar talab qilinmaydi, biroq malakali mutaxassis zarur. Nina yoki boshqa o‘tkir asbob bilan jaroxatlanganda • Darxol zararlangan joy oqar suvda sovunlab yuviladi • Jaroxatlangan yuza oqar suvda tutib turiladi va undan qon erkin oqib turishi lozim • Oqar suv bo‘lmaganda jaroxatlangan yuzaga dezinfeksiyalovchi gel yoki eritma bilan ishlov beriladi TAQIQLANADI! 90 – Kuchli ta’sir qiluvchi moddalar (spirt, yod) qo‘llash – Jaroxatlangan soxani siqish va ishqalash – Jaroxatlangan yuzadagi qonni so‘rish Qon va boshqa biologik suyuqliklar teriga sachraganda • Darxol kontakt joyi oqar suvda sovunlab yuviladi • Oqar suv bo‘lmaganda dezinfeksiyalovchi gel yoki eritma bilan ishlov beriladi TAQIQLANADI! – Kuchli ta’sir qiluvchi moddalar (spirt, yod) qo‘llash – zararlangan soxani siqish va ishqalash – Boylam qo‘yish OIV bilan kontakt bo‘lganda birinchi yordam Ko‘zga qon yoki boshqa biologik suyuqliklar sachrashi • Darxol ko‘zni oqar suv yoki fiziologik eritma bilan yuvish. Boshni orqaga tashlagan xolda ko‘ziga oqar suv yoki fiziologik eritmani oqizib turish • YUvganda kontakt linzani olib tashlamaslik (ximoya bareri). TAQIQLANADI • Ko‘zni sovun yoki dezinfeksiyalovchi eritmalar bilan yuvish Og‘izga qon yoki boshqa biologik suyuqliklar sachrashi • Darxol og‘izga tushgan suyuqlikni chiqarib tashlash • Ko‘p marta og‘izni suv yoki fiziologik eritma bilan chayish TAQIQLANADI • Og‘izni sovun yoki dezinfeksiyalovchi eritmalar bilan yuvish Postkontakt tibbiy profilaktika- PTP PTP kontaktdan so‘ng bir necha soat ichida, aniqrog‘i 2 soatdan 72 soatgacha boshlanishi lozim PTP davomiyligi 4 xafta Profilaktika sxemasi: 91 2 ta teskari transkriptaza nukleozid ingibitorlari va 1 ta proteaza ingibitorlari qabul qiladi DIFFERENSIAL DIAGNOZ Tug‘ma immunodefitsitlar Og‘ir yalig‘lanish va onkogematologik kasalliklar, qon ketish, radiatsiya, ximik vositalar bilan zaxarlanish, dorilar ta’sirida ikkilamchi immun tanqislik Infeksion mononukleoz ORVI Difteriya Limfadenit Kaposhi sarkomasi idiopatik shakli Molekulyar-genetik diagnostika usullari DNK-diagnostika — bu eng zamonaviy yuqori texnologiyali tekshirish usullaridir. DNK - analiz organizmdagi sanoqli mikroorganizmlarni ham aniqlaydi. DNK-diagnostika bir necha xil turi bo‘lib, eng keng tarqalgan usul polimeraz zanjirli reaksiyadir. Polimeraz zanjirli reaksiyani 1983 yilda Kary Mullis aniqlagan va 1993 yilda Nobel mukofotiga sazovor bo‘lgan. PSR — (Polymerase chain reaction, PCR diagnostics - polimeraz zanjirli reaksiya) laborator diagnostika usullaridan biri bo‘lib, infeksion kasalliklar diagnostikasida, shu jumladan OIV infeksiya diagnostikasida keng qo‘llaniladi. PZR qo‘llanilishi Tibbiyotda 1. Virusli va bakterial infeksiyalar diagnostikasi 2. Genetik kasalliklar diagnostikasi 3. Ovqat maxsulotlari falsifikatsiyasini aniqlash 4. Qarindoshlikni aniqlash Veterinariyada 92 1. Uy va qishloq xo‘jalik xayvonlarining virusli va bakterial infeksiyalarining diagnostikasi 2. Xom ashyo va ovqat maxsulotlarida genetik modifikatsiyalangan organizmlar (GMO) monitoringi; 3. Xayvon oziqalarining falsifikatsiyasini aniqlash PSR-analiz uchun material Epitelial xujayralar qirindisi (uretra, servikal kanal) qon, plazma, qon zardobi Biologik suyuqliklar (prostata suyuqligi, plevral, orqa miya, xomila oldi, bo‘g‘im suyuqliklari, so‘lak) peshob balg‘am Oshqozon va 12 barmoq ichak bioptati SHilliq va boshqa biologik ajralmalar PSR-analizga tayyorlanish Analiz topshirish uchun 1 kun ichida jinsiy aloqa qilmaslik Qon ertalab, naxorga, och qorinda, suyuqlik ichmasdan topshiriladi Ertalabki peshob 1- porsiyasi toza, steril konteynerga olinadi PSR-analizda praymerlar ta’sirida faqat shu agentga xos DNK maxsus fragmenti ajratiladi. Ajratib olingan fragment «ko‘rinishi» uchun DNK-polimeraza fermenti ta’sirida shu fragment ko‘paytiriladi (amplifikatsiya - lot. amplificatio — kuchayish, ko‘payish). • Har bir amplifikatsiya siklida dastlabki DNK fragmenti bilan birga yangi sintezlangan DNK fragmentlari (amplifikatlar) ham ko‘payadi. • Amplifikatsiya natijasida DNK maxsus fragmentlari geometrik progressiyada (zanjirli reaksiya) oshadi. • 30 - 40 amplifikatsiya siklidan so‘ng DNK maxsus fragmentlari bir necha milliarddan oshib ketadi va ularni aniqlash uchun imkon tug‘iladi. PZR AMPLIFIKATSIYA TARTIBI 93 PSR prinsipi PZR natijasini baxolash PZR turlari Sifat PZR. SHubxali natijada OIV infeksiyasiga qarshi antitelolar paydo bo‘lmasdan tashxis qo‘yish maqsadida bajariladi. Miqdor PZR. Kasallik prognozini aniqlash, antivirus davo effektivligini baxolash maqsadida bajariladi. OIV RNK sini aniqlash - «virus yuklamasi» Virus yuklamasi – 1 ml qondagi RNK-kopiyalar miqdoridir Virus yuklama kasallangan xujayralar replikativ jarayoni intensivligini ko‘rsatadi Birlamchi infeksiyada virus yuklamasi yuqori bo‘ladi - 10 4 -10 6 , biroq serokonversiya boshlanishi bilan RNK miqdori keskin kamayadi va xatto oddiy usullar bilan aniqlanmaydi Virus yuklamasi effektiv antiretrovirus terapiya natijasida 4-8 xaftada RNK- VICH ning 3-5 barobar kamayishiga, 12-16 xaftada esa yo‘qolishiga olib keladi PZR yutuqlari 1. Universallik. PZR yordamida odam yoki mikroorganizmlar DNK sini har qanday biologik namunalarda tekshirish mumkin. 2. YUqori maxsuslik – 98-99%. PZR da faqat tekshirish mo‘ljallangan agentga xos gen soxasi tekshiriladi. 3. YUqori sezgirlik - 98-99%. PZR DNK juda kam miqdorini ham aniqlay oladi. Zamonaviy test tizimlar sezgirligi 10 - 100 DNK kopiyasidir. 4. Biologik material xajmi kam talab qilinadi. 5. Nafaqat o‘tkir, balki latent infeksiyalarni ham aniqlaydi. 6. Natijalar tez tayyor bo‘ladi. PZR kamchiliklari 94 1. Nafaqat tirik, balki o‘lgan mikroorganizm DNK si ham amplifikatsiya bo‘ladi 2. YUqori sezgirlik Ayrim mikroorganizmlar shartli patogen bo‘lib, normada ham odam organizmida kam miqdorda mavjud bo‘ladi. 3. Turli xil test tizimlar sifati turlicha Turli xil test tizimlar qo‘zg‘atuvchi boshqa genom soxalarini amplifikatsiya qilishga qaratilgan bo‘lib, mikroorganizmlar mutatsiyasida genlarni aniqlay olmasligi mumkin. 4. Aniqlangan DNK molekulasi virus yoki bakteriya emlash shtammiga tegishli bo‘lishi mumkin |
