Ko'chatzorlar uchun ajratilgan yerga ishlov berish va almashlab ekish Reja

Er katlamini yumshatish. Er zaruriyatga karab yuza va xaydov chukurligida yumshatiladi.

Bunda tuprokning xavo almashinishi, suv utkazuvchanligi yaxshilanadi va mikroorganizmlar faoliyati kuchayadi.

Xaydalma katlam tuprogini aralashtirish. Bu tadbir natijasida tuprokdagi organik va mineral ugitlar, mikroorganizmlar xaydalma katlamda bir tekis taksimlanib, tuprok unumdorligini oshiradi.

Tuprokni zichlash. Tuprok zichlanganda, ya’ni mola bostirilganda kapilyar govaklik ortadi. Ekilgan uruglarni pastki katlamda namlik bilan ta’minlash yaxshi buladi.

Ekiladigan urugning mayda yirikligiga karab: mayda urug ekiladigan er ekishgacha, yirik urug ekiladigan er esa ekishgacha va ekish vaktida zichlanadi. Shunda urug bir xil chukurlikka tushudi va kator orasi ishlanadigan ekinlarning katori tugri bulishiga zamin yaratiladi.

Erni tekislash. Sugoriladigan Dehqonchilikda erni tekislash ekin ekish va uni parvarish kilish uchun axamiyati katta. Sifatli ekish, sugorish, parvarish kilish uchun sharoit yaratiladi.

Begona utlarning ildizini kirkish. Erni ishlashda bir yillik begona utlar yukotiladi, kup yilliklari kamaytiriladi. Begona utlar ildizi asosan, erni yumshatish, katlamni agdarish va aralashtirish kabi texnologik jarayonlar vaktida kirkib tashlanadi.

Begona utlar ildizini kirkishda kultivator va diskli baronalardan foydalaniladi. Ildiz poyali, kup yillik begona utlar tarkalgan dalalarni disklash begona utlarni kupayishiga tarkibiga karab, tabakalashtirib utkazish lozim.

Egat yoki juyak olish. Er osti suvi yuza joylashgan erlarga kuzgi shudgordan keyin juyak yoki egat olinganda erning xaydash chukurligi «oshadi», unda nam kamayadi, tuprokning issiklik rejimi, xavo almashining yaxshilanadi.

Er xaydalganda agdariladigan katlamlar 135°-145° kiyalikda bir-birga yonboshlasa, katlam chala katlam 180° ga agdarilsa tulik agdarilgan xisoblanadi.

Erni xaydash sifati plug otvallarining shakliga boglik, ya’ni ular vintsimon, stilindrsimon, yarim vintsimon va madaniy bulishi mumkin.

Madaniy otvalli pluglar katlamini yaxshi uvoklaydi va agdariladi. 1870 yili Rudolf Sakk yarim vintli va stilindrik otvalli pluglardan madaniy otvalli plug yaratdi. Bu plugning asosiy korpusi oldida kengligi asosiy korpusning 2/3 kismigacha keladigan chimkirlar urnatilgan.

Er ikki yarusli plug bilan agdarilganda anaerob va erob jarayonlarni vujudga keltirishida kulay sharoit yaratadi. Tuprokning pastki katlamida xavo bulmaganligi uchun anoerob sharoit vujudga keladi, natijada organik moddalar mikroorganizmlar yordamida parchalanib, tuprok donadorligini tiklash uchun zarur chirindi xosil buladi va tuplanadi. Kislorod etarli bulgan yukori katlamda esa aerob sharoit vujudga keladi, bunda organik moddalar minerallashadi va O’simliklarning oziklanishi yaxshilanadi.

Xozirgi vaktda er kuprok P-5-35M, PN-4-35 markali tirkama yoki osma pluglar bilan xaydalmokda. Keyingi yillarda chimkirkarning kengligi 27 sm gacha uzaytirilgan. PYa-3-35 markli ikki yarusli pluglar ishlab chikarildi. Xozirgi davrda shamol eroziyasiga moyil erlarni agdarmasdan, angizlar saklangan xolda asosiy yassi ishlov berish usuli keng kullanilmokda. Erni sifatli ishlash kullanilayotgan kurolning tuzilishiga, ya’ni plug otvalining shakliga, ishchi organlarining tipiga, agregatning yurish tezligiga va tuprokning texnologik, xossalriga boglik.

Tuprokning texnologik xususiyati uning ilashimligi, yopishkokligi va xajmiy ogirligi bilan ifodalanadi. Bu xususiyat uning namligi, mexanik tarkibi, kattikligi, donadorligi va boshkalar bilan belgilanadi. Erning sifatli ishlanishi dalaning O’simlik koldiklari va begona utlar bilan ifloslanganlik darajasiga xam boglik.

Sernam er xaydalganda yaxshi maydalanmaydi, katlami uvoklanmaydi, kuruk xaydalganda esa katta-katta palaxsalar kuchadi, ogir va engil soz tuprokli erlar namligi tula nam sigimiga nisbatan 40-60 % bulganda xaydalsa yaxshi uvoklanadi.

Tuprok namligi ortik bulsa u ishchi organlarga yopishib er sifatsiz xaydaladi.

Er asosan 2 usulda ya’ni aylanma yoki shaklli va taxta zagonlarga bulib xaydaladi. Aylanma yoki shaklli xaydash uchastkaning urtasi yoki chekkasidan boshlanadi. Bunda plug kayrilishlarda xaydash chukurligidan kutarilmaydi, xaydash esa uchastkaning urtasi yoki chetida tugallanadi. Bu usulda xaydash chukurligi xamma erda bir tekis bulmaydi. Shuning uchun Dehqonchilikda aylanma yoki shaklli xaydash usuli man etilgan.

Dala tugri taxtalarga zagonlarga bulib xaydalganda sifatli buladi. Traktorning salt yurishini marza va egatlar sonini kamaytirish uchun taxtaning eni 40-80 m bulgani yaxshi. Er soatiga 7-7,5 km tezlikda xaydalsa katlam yaxshi agdariladi, uvoklanadi va tekis chikadi. Xaydov sifati erni xaydash vaktida yoki xaydalgandan keyin tekshiriladi.

Erning sifatli xaydalishi bu tadbirning uz vaktida utkazilishiga, chukurligi, agregat buriladigan joyan taxtaning oxirigacha bir xil bulishiga boglik. Bedapoya va angizlar ayniksa, sifatli xaydalishi kerak, katlam tula agdarilmasa, erta baxorda beda yoki begona utlar usib chikadi, organik massalar, xaschuplarning 10 % i tuprokka kumilmay kolsa, er sifatsiz xaydalgan xisoblanadi.

Diametri 5 sm dan katta kesaklar palaxsa xisoblanadi. 1 metr kv. da urtacha 5 ta dan ortik palaxsa bulsa, xaydash konikarsiz xisoblanadi. Takror ekin ekiladigan er tuprogi yaxshi uvoklanishi kerak. Bulmasa, uni maydalashga kup mexnat va yonilgi sarf buladi. Kuzgi shudgorda palaxsa xosil bulsa xam zarari yuk, chunki kish yoki yogin-sochinga ular maydalanib ketadi. Kuz bilan chamalaganda chala joy umumiy maydonning 0,2% izidan ortik bulmasligi lozim, aks xolda er konikarsiz xaydalgan xisoblanadi.