Kod phy1014 Nomi

Fizika kursi dasturi

Kod	PHY1014
Nomi	Fizika I
Кreditlar ECTS	6
O‘quv yili	2020-2021
Semester (мuddati)	1

O‘qituvchi to‘g‘risida ma’lumot

Katta o’qituvchi	Jumayev Nusrat Amonovich
Кafedra	Telekommunikatsiya injiniringi kafedrasi
Тelefon:	+(998)97 290 09 67
Оfis:	TATU QF 302-xona
Elektron pochta manzili:	[e-mail]

Fizika kursi to‘g‘risida qisqacha ma’lumot
Ushbu izika kursi ikki qismdan iborat: “Fizika I” va “Fizika II”, ular o‘quv yilining ikki semestri davomida o‘qitiladi. Birinchi semestrda “Fizika I”, ikkinchi semestrda esa “Fizika II” qismlari o‘qitiladi.

“Fizika I” kursi quyidagi qismlardan iborat: kirish, мехаnika, моlekulyar fizika va termodinamika hamda elektromagnetizm.

Кirish qismida fizika fanining texnikani rivojlanishi va mutahassislarning shakllanishidagi o‘rni, pizika kursining tuzilishi va vazifalari to‘g‘risida ma’lumotlar keltirilgan.

Mexanika quyidagilarni o‘z ichiga oladi: fizikaviy modellar, moddiy nuqta, ilgarilanma va aylanma harakatlarning kinematikasi, harakatning chiziqli va burchakli xarakteristikalarining bog‘lanishi, moddiy nuqta va qattiq jismning aylanma harakatlari dinamikasi, mexanik ish, kinetic va potensial energiyalar, mexanikada energiyaning saqlanish qonuni, Lorens almashtirishlari, relyativistik mexanikada tezliklarni qo‘shish.

Моlekulyar fizika va termodinamika quyidagilarni o‘z ichiga oladi: asosiy gaz qonunlari, ideal gazning holatlar tenglamasi va molekulyar-kinetik nazariyaning tenglamasi, gazning bajargan ishi, issiqlik sig‘imi, qaytar va qaytmas jarayonlar, termodinamikaning II qonuni, entropiya.

Elektromagnetizm quyidagilarni o‘z ichiga oladi: elektr va magnit maydonlar, dielektriklar xususiyatlari, elektr sig‘imi, elektr toki kuchi va zichligi, magnit induksiyasi vektori, magnit momenti, zaryadlangan zarrachalarning elektr va magnit maydonlaridagi harakatlari, elektromagnit induksiya hodisasi, magnit maydonning energiyasi.

Fizika kursiga qo‘yilgan dastlabki talablar.

Fizika kursi O‘zbekiston Respublikasi Davlat ta’lim andozasining texnika oliy o‘quv muasssasalari ta’lim yonalishlari bo‘yicha bakalavrlar tayyorlash mazmuni va saviyasining majburiy minimumiga muvofiq bo‘lishi zarur. Fizika kursi fanning o‘quv va ishchi dasturlari, o‘quv majmuasi, o‘quv darsliklari, qo‘llanmalari, amaliy va laboratoriya mashg‘ulotlarini o‘tish bo‘yicha ko‘rsatmalar, laboratoriya ishlarini bajarish bo‘yicha stendlar, virtual laboratoriya ishlari, nazariy, amaliy va laboratoriya mashg‘ulotlari bo‘yicha mustaqil ish ko‘rinishida topshiriqlar mavzulari bilan ta’minlanishi kerak.

Kutiladigan natijalar

Kurs yakunlanishida talabalar quyidagilarga erishishi kerak:

• 
  asosiy fizikaviy hodisa va ularning qonunlarini bilishi;
  
• 
  fizikaviy kattaliklarining asosiy tushunchalari, o‘lchamlai va qiymatlarini bilishi;
  
• 
  fundamental tushunchalar, qonunlar, klassik va zamonaviy fizika nazariyalarini farq qilaolishi;
  
• 
  fizikaviy xususiyatlar va hodisalarni izlashda kompyuter, axborot-kommunikasiya va multimedia texnologiyalari imkoniyatlaridan foydalanaolishi;
  
• 
  kelajakdagi faoliyatida amaliy vazifalarning aniq fizikaviy mazmunini aniqlayolishi;
  
• 
  aniq fizikaviy jarayonlarni Phet Simulation dasturi yordamida modellashtirish, virtual laboratoriya ishlarini bajaraolishi, laboratoriya ishlari natijalari bo‘yicha zarur nazariy hisoblashlarni bajaraolishi;
  
• 
  fizika bo‘yicha masalalarni echishda analitik va sonli hisoblashlar tajribasiga ega bo‘lishi.
  

Кurs mazmuni

Ма’ruzalar:
1 – bo‘lim. Мехаnika. Таlabalar bu bo‘limda quyidagilarni o‘rganadi: moddiy nuqtaning ilgarilanma va aylanma harakati kinematikasi, moddiy nuqta harakati dinamikasi, kuch, massa, impuls, Nyuton qonunlari, qattiq jism aylanma harakati, impulsning o‘zgsarish va saqlanish qonunlari, mexanik tizimning qonunlari, quvvat, meexanikada saqlanish qonunlari, Einshteynning nisbiylik nazariyasi, Lorens almashtirishlari, Lorens almashtirishlariga nisbatan harakat tenglamalarining invariantligi.

№	Ма’ruzalar mavzulari	Soatlar
1.	1-БЎЛИМ. МЕХАНИКА 1-Мавзу. Fizika predmeti. Moddiy nuqtaнинг илгариланма ҳаракати. Илмий техник тарақиётнинг ривожланиши ва муҳандислик қоблиятларининг шаклланишида физика фанининг ўрни. Дунё олимлари қаторида буюк алломаларимизнинг табиий фанларга қўшган ҳиссалари. Физика фанининг муҳим ажралмас бўлимлари ҳақида тушунчалар (механика, молекуляр физика, термодинамика ва статистик физика, электромагнетизм, оптика, тебранишлар ва тўлқинлар, атом, ядро ва элементар заррачалар физикаси, замонавий физика асослари). Физик катталикларнинг ўлчов бирликлари, уларни Халқаро бирликлар тизими (ХБТ)да олиб борилиши ҳамда асосий физик катталикларнинг стандарт намуналари. Саноқ тизимлари. Механик ҳаракат. Фазо ва вақт. Физикавий моделлар. Моддий нуқта ва қаттиқ жисм тўғрисида тушунчалар. Тўғри ч изиқли текис ҳаракат. Moddiy nuqtaнинг илгариланма ҳаракат кинематикаси.	2
2.	2-Мавзу. Moddiy nuqtaning aylanma harakati. Моддий нуқтанинг эгри чизиқли ҳаракатида тангенциал, нормал ва тўла тезланиши. Айлана бўйлаб ҳаракатдаги чизиқли ва бурчак тезликлар ва тезланишлар. Айланма ва илгариланма ҳаракатнинг кинематик характеристикалари орасидаги боғланишлар.	2
3.	3-Мавзу. Moddiy nuqta dinamikasi. Инерциал саноқ тизимлари. Kuch. Massa. Impuls. Nyuton qonunлари. Tabiatda kuchlar. Inersia markazi. Ҳаракат тенгламалари. Ҳаракат миқдорининг сақланиш қонуни. Адабиётлар: А-1-6, 7,8,10, Қ-1-3, 11,12,14	2
4.	4-Мавзу. Qattik jism aylanma harakati. Инерция. Инерция моменти. Kuch momenti. Aylanish o‘qiga nisbatan impuls momenti. Қаттиқ жисм айланма ҳаракат динамикасининг асосий тенгламаси. Иmpuls momentiнинг сақланиш қонуни.	2
5.	5-Мавзу. Mexanik инергиянинг сақланиш қонуни. Механик энергия, иш ва қувват. Кинетик ва потенциал энергияларнинг ish va kuch bilan bog’liqligi. Механикада энергиянинг сақланиш қонуни.	2
6.	6-Мавзу. Noinersial sanoq tizimlari. Релятивистик механика. Inersial ва ноинерциал sanoq tizimlari. Inersiya kuchi. Eynshteyn postulatlari. Galiley almashtirishlari. Lorens almashtirishlari. Физик қонуниятлар ва катталикларни релятивистик вазиятдаги ўзгаришлари.	2

2 – bo‘lim. Моlekulyar fizika va termodinamika ideal gazning qnunlari, holat tenglamalari va termodinamik jarayonlarning qonunlarini o‘rganadi.

№	Ма’ruzalar mavzulari	Soatlar
7.	7-Мавзу. Molekulyar fizika. Микроскопик тизим ҳолатларини статистик ва термодинамик текшириш усуллари. Изожараёнлар. Идеал газнинг ҳолат тенгламаси. Ички энергия. Молекуляр-кинетик назариянинг асосий тенгламаси. Газ молекулаларининг иссиқлик ҳаракати тезлиги ва энергияси буйича Максвелл тақсимоти. Барометрик формула. Газ молекулаларининг ўртача тўқнашиш сони ва ўртача эркин югуриш йули.	2
8.	8-Мавзу. Termodinamika. Термодинамиканинг биринчи қонуни. Газнинг бажарган иши. Иссиқлик сиғими. Термодинамиканинг биринчи қонунини ҳар хил изожараёнларга тадбиқи. Қайтар ва қайтмас жараёнлар. Термодинамиканинг қонунлари.	2

3 – bo‘lim. Elektromagnetizm. Bu bo‘limda quyidagilar o‘rganiladi: elektrostatikaning tushuncha va qonunlari, dielektriklar xususiyatlari, elektr sig‘imi, kondensatorlar, elektr tokining kuchi va zichligi, Om qonunining integral ko‘rinishi, Kirxgof qoidalari, magnit induksiyasi vektori, Amper va Lorens qonunlari, magnit momenti, zaryadlangan zarrachaning elektr va magnit maydonlaridagi harakati, magnit maydonlari uchun Gauss teoremasi, elektromagnit induksiyasi hodisasi va qonunlari, o‘tkazgich va solenoid induktivligi, magnit maydon energiyasi zichligi, elektromagnit induksiya hodisasining qo‘llanilishi.

9.	9-Мавзу. Электр ўзаро таъсир. Электр заряди, дискретлиги ва унинг сақланиш қонуни. Кулон қонуни. Электр майдони ва унинг кучланганлиги. Электр индукция вектори ва оқими.	2
10.	10-Мавзу. Elektrstatik maydonda zaryadni ko‘chirishda bajarilgan ish. Бир жинсли эlektr maydonda zaryadni ko‘chirishda bajarilgan ish. Kuchlanganlik vektori sirkulyatsiyasi. Elektrostatik maydon potensiali. Elektr zaryadiнинг potensial maydonи ва energiyasi. Kuchlanganlik va potensiallar orasidagi bog’lanish.	2
11.	11-Мавзу. Электр майдонида дielektriklar ва ўтказгичлар Электронли ва диполли қутбланишлар. Қутбланиш вектори. Диэлектриклар учун электростатиканинг асосий тенгламаси. Гаусс тенгламаси. Ўтказгичларнинг электр сиғими. Ҳар хил геометрик шаклли конденсаторлар сиғими.	2
12.	12-Мавзу. Elektr toki. Tokning ҳосил бўлиш шарти, kuchi va zichligi. Электр юритувчи куч. Om va Djoul-Lens qonunlarining integral va differensial ko’rinishlari. Берк занжир uchun Om qonuni. Kirxgof qoidalari.	2
13.	13-Мавзу. Magnit maydoni ва модданинг магнит хоссалари Магнит майдон индукция вектори. Магнит майдонидаги токли контур. Лоренц кучи. Лоренц ва Ампер қонунлари.	2
14.	14-Мавзу. Био-Савар-Лаплас қонуни Био-Савар-Лаплас қонуни. Айланма токлар. Магнит оқими. Магнит индукция векторининг циркульяцияси. Молекуляр токлар. Магнитланиш. Магнит қабул қилувчанлик ва сингдирувчанлик	2
15.	15-Мавзу. Elektromagnit induksiya hodisasi. Индукция электр юритувчи кучи. Фарадей ва Ленц қонунлари. Ўзгарувчан ток. Уюрмавий электр майдон. Ўтказгичнинг индуктивлиги. Ўзиндукция ҳодисаси. Ўзароиндукция ҳодисаси. Магнит майдон энергияси ва унинг зичлиги.	2

Amaliy mashg‘ulotlar

№	Amaliy mashg‘ulotlar mavzularl	Soatlar
1	Kirish mashg‘uloti. Moddiy nuqtaning ilgarilanma harakat kinematikasi.	2
	Aylanma harakat kinematikasi. Burchak tezlik va tezlanish.	2
	Moddiy nuqta dinamikasi. Ilgarilanma harakat dinamikasining asosiy tenglamasi. Nyuton qonunlari.	2
	Moddiy nuqta dinamikasi. Mexanik ish. Quvvat. Energiya.	2
	Qattiq jismning aylanma harakat dinamikasi. Impuls, impuls momenti, impuls va energiyaning saqlanish qonunlari. Aylanma harakat dinamikasining asosiy tenglamasi	2
	Nisbilik nazariasi elementlari Mexanikaviy tizimning kinetik va potensial energiyalari. Lorens almashtirishlari. Relyativistik mexanikada harakat tenglamalari.	2
	Molekulyar fizika. Ideal gaz qonunlari. Moleekulyar kinetic nazariyaning asosiy tenglamasi. Ideal gaz molekulalarining ilgarilanma harakati o‘rtacha tezliklari va energiyalari.	2
	Termodinamika. Gazning bajargan ishi. Issiqlik sig‘imi. Termodinamikaning birinchi qonuni, uni izojarayonlar va adiabatic jarayonga qo‘llanilishi. Entropiya.	2
	Elektr o’zaro ta’sir. Kulon qonuni.	2
	Elektr maydon kuchlanganligi. Maydon superpozitsiya prinspi.	2
	Elektr maydon potensiali. Elektr sig’imi. Kondensatorlar	2
	Elektr toki. Doimiy tok qonunlari. Kirxgof qoidalari. Faradey qonunlari.	2
	Magnit maydoni. Eng sodda magnit maydonlarini hisoblash.	2
	Magnit maydoni. Magnit o‘zaro ta’sir.	2
	Elektromagnit induksiya hodisasi	2

Laboratoriya mashg‘ulotlari

№	Laboratoriya ishlari mavzulari	Soatlar
	Kirish mashg‘uloti. Atvud mashinasida kinematika qonunlarini o‘rganish.	4
	Impulsning saqlanish qonunini tekshirish.	4
	Jismning parabola bo’ylab harakatini o’rganish.	2
	Qiya tekislikning foydali ish koeffisentini aniqlash.	2
	Gazlar issiqlik sig’imlari nisbatini aniqlash.	2
	Elektrostatik maydonda potensial taqsimotini o‘rganish.	2
	Qarshiliklarni ketma-ket va parallel ulash (virtual laboratoriya ushi).	4
	Uitson ko’prigi yordamida noma’lum qarshulikni aniqlash (virtual laboratoriya ushi yordamida).	4
	O’tkazgichning solishtirma qarshiligini aniqlash (virtual laboratoriya ushi yordamida).	4
	Elektromagnit induksiyasi qonunini o‘rganish (virtual laboratoriya ushi).	2

O‘quv yuklamasi

Маshg‘ulotlar turi	Soatlar
Ма’ruza	30
Laboratoriya mashg‘ulotlari	30
Amaliy mashg‘ulotlar	30
Мustaqil ish	90
Ja’mi	180

Та’lim strategiyasi
Kurs quyidagi tartibda o‘tadi: ma’ruzalar davomida talabalar kurs bo‘yicha tegishli nazariy bilimlar oladi. Har bir talaba bajarilish muddati ko‘rsatilgan, mustaqil ish ko‘rinishiga ega bo‘lgan 5 ta topshiriq oladi. Semestr bo‘yicha talabalar bir marta oraliq nazoratidan o‘tadilar.

Амаliy mashg‘ulotlar va laboratoriya ishlarini bajarish vaqtida o‘qituvchilar ma’ruza mashg‘ulotlarida olingan nazariy bilimlarini amalyotda qo‘llashni namoyish etadilar. Har bir amaliy va laboratoriya ishlari mashg‘ulotlari oxirida talabalar 5 tadan (ja’mi 10 ta) topshiriqlar oladilar. Semestr bo‘yiccha amaliy mashg‘ulordan 5 ta, laboratoriya ishlari bo‘yicha 5 ta amaliy topshiriqlar bajaradi.

Таlabalar o‘zlashtirishini baholash

Kursning nazariy qismi bo‘yicha semester davomida ikki marta oraliq nazorati o‘tkaziladi.

Кursning nazariy qismi bo‘yicha mustaqil ishlar 15% (har bir mustaqil ish 5%).

Оraliq nazorati 10%.

Амаliy ish 13 % va 13 та амаliy topshiriqlardan iborat (har biri 1%).

Laboratoriya ishlari bo‘yicha 12% va 10 ta topshiriqlardan iborat (har biri 1,2%).

Yakuniy nazorat 50%.
Кo‘rsatma:

Har bir toshiriqda bajarish muddati aniq ko‘rsatilgan bo‘ladi. Muddatida topshiriqni bajarmagan talabalar tegishli ballar to‘playolmaydi.

Adabiyotlar

Аsosiy:

1.Q.P.Abduraxmanov, V.S.Xamidov, N.A.Axmedova. FIZIKA. Darslik. Toshkent. 2018 y.

2.К.П.Абдурахманов, Ў.Эгамов “Физика”. Дарслик. Тошкент. 2013 й.

3.Q.P.Abduraxmanov, O’.Egamov. “FIZIKA”. Darslik. Toshkent. 2015 y.

4. И.И.Савельев. Курс общей физики. Том 1,2,3. Москва 2018 г.

Qo‘shimcha:

1.Douglas C. Giancoli. Physics. Principles with Applicathions. January 17, 2004 USA ISBN-13^ 978-0-321-62592-2.

2. A.T.Xudoyberdiyev, N.A.Jumayev, S.J.To’rayev. Umumiy fizikadan masalalar va ularni yechishda dasturiy vositalardan foydalanish namunalari. Toshkent 2019 y.

3. Абдурахманов К.П., Тигай О.Э., Хамидов В.С. Физикадан мультимедиа лекциялар тўпплами. Ўқув қўлланма. 2013 й. Pdf + диск + СНМ.

4. Abduraxmanov Q.P., Ismoilov Sh.X, Tohirov U.X. Fizika fanidan amaliy mashg‘ulorlar ucgun masalalar to‘plami va uslubiy ko‘rsatmalar. I qism. Mexanika, Elektromagnetizm. 2018 y.

5.Abduqodirov M.A., Tohirov U.X. Fizika fanidan amaliy mashg‘ulorlar ucgun masalalar to‘plami va uslubiy ko‘rsatmalar. “Molekulyar fizika. Termodinamika”. 2017 y.

6. Xalilov Sh., Ashirbaeva A.K. Fizika fanidan amaliy mashg‘ulorlar ucgun masalalar to‘plami va uslubiy ko‘rsatmalar. II qism. Elektromagnetizm. 2017 y.

7.Ismoilv Sh., Ochilova O.O. Fizika fanidan laboratoriya ishlari va va uslubiy ko‘rsatmalar. II qism. 2018 y.

8. S.J.Turayev, N.A.Jumayev, Yo.Odilov.Fizika fanidan amaliy mashg’ulotlar uchun uslubiy ko’rsatmalar. 2016 y.

9. S.J.Turayev, N.A.Jumayev, Yo.Odilov.Fizika fanidan amaliy mashg’ulotlar uchun uslubiy qo’llanmalar. I va II qismlar. 2017 y.

10. A.K.Muxammadiyev, N.I.Jurayeva. Fizikadan laboratoriya mashg’ulotlari uchun uslubiy qo’llanma. 2015 y.

11. S.J.Turayev, N.A.Jumayev, Yo.Odilov.Fizikadan virtual laboratoriya mashg’ulotlari uchun uslubiy qo’llanma. 2016 y.

12. N.A.Jumayev. Fizikadan ma’ruza matnlari to’plami. 2019 y.

Dasturiy pedagogic vositalar paketi:

1. PhetSimulation. http^phet.colorado.edu/

2.https://phet.colorado.edu/en/simulation/Iegacy/moving-man

3.httsp://phet.colorado.edu/en/simulation/Iegacy/motion-2d

4.https://phet.colorado.edu/en/simulation/Iegacy/projectile-motion

5.https://phet.colorado.edu/en/simulation/forces-and-motion-basics

6. https://phet.colorado.edu/en/simulation/Iegacy/energy-skate-park

7. https://phet.colorado.edu/en/simulation/friction

8. https://phet.colorado.edu/en/simulation/Iegacy/gaz-properties

9. https://phet.colorado.edu/en/simulation/Iegacy/ballons-and-buoyancy

10. https://phet.colorado.edu/en/simulation/Iegacy/reactions-and-rates

11. https://phet.colorado.edu/en/simulation/Iegacy/states-of-matter

12. IdealGasin 3D. http://vahid.ucos.ru/load/0-0-0-17-20

13. https://phet.colorado.edu/en/simulation/charges-and-fields

14. https://phet.colorado.edu/en/simulation/capacitor LAB

15. https://phet.colorado.edu/en/simulation/Electric Field Hockey

16. https://phet.colorado.edu/en/simulation/Iegacy/field

17. https://phet.colorado.edu/en/simulation/Iegacy/circuit-construction-kit-ac

18. https://phet.colorado.edu/en/simulation/ohms-law

19. https://phet.colorado.edu/en/simulation/Iegacy/battery-resistor-circuit

20. https://phet.colorado.edu/en/simulation/Iegacy/circuit-construction-kit-ac-virtual-lab

21. https://phet.colorado.edu/en/simulation/Iegacy/signal-circuit

22. https://phet.colorado.edu/en/simulation/Iegacy/radio-waves

23. https://phet.colorado.edu/en/simulation/Iegacy/faraday

24. https://phet.colorado.edu/en/simulation/Iegacy/generator

25. https://phet.colorado.edu/en/simulation/Iegacy/faradays-law