Когнитив жараёнлар. Идрок

Масалан, гавжум бозорда кетаётган тақдирда ҳам ўз исмимизни биров айтиб чақирса, дарров ўша тарафга қараймиз. Исм - фигура бўлса, бозордаги шовқин - фон ролини ўйнайди. Бошқача қилиб айтганда, биз бирор нарсани идрок қилаётган пайтимизда уни албатта бирор фондан ажратиб оламиз. Масалан, гул бозорида айнан қип-қизил атиргул сизга ёқиб қолиб, ўшани ҳарид қиласиз, қолган гуллар фон каби онгингизда қолади. Идрокнинг сезгидан фарқи, нарсаларни умумлашган ҳолда, унинг ҳамма хусусиятлари билан биргаликда акс этишидир.

Ушбу расмда ҳам аввалги расмда бўлгани каби икки киши тасвирланган. Бири – ёш қиз. Уни биз расмнинг оқ фонига эътибор бериб кўришимиз мумкин. Иккинчиси – кекса аёл. Уни эса қора шаклларга қараб пайқай оламиз.

Идрокнинг асосида нарса ва ҳодисанинг яхлитлашган образи ётадики, бу образ бошқаларидан фарқ қилади. Идрок ўзига нисбатан соддароқ бўлган сезги жараёнларидан ташкил топади..
“Идрок туғмами ёки ўзлаштирилганми?”
Ҳар иккаласига ҳам, туғма ҳамда ўзлаштирилган, - деб жавоб бера оламиз.
Идрок - ҳис туйғулар, руҳий кечинмалар орқали бойитиб борилади. Шу сабабли ҳам бизга турли даражадаги таҳлил натижалари зарур бўлади.
“Оддий” тушунчалар бу инсон миясининг яратувчилик маҳсулидир.

Ушбу расмда ноаниқ бўлган от ёки тюлень шакли мавжуд. Агар 10 та одамдан ферма ҳайвонлари ҳақида ўйлашлари сўралса, ушбу 10 та одамдан тахминан 7 тасида от ҳақида, борди-ю улардан денгиз ҳайвонларини ўйлашлари сўралса 10 та одамдан 7 тасида тюлень ҳақида тушунча ҳосил бўлади. Идрокнинг асосида нарса ва ҳодисанинг яхлитлашган образи ётадики, бу образ бошқаларидан фарқ қилади.

Ушбу расмда ноаниқ бўлган от ёки тюлень шакли мавжуд. Агар 10 та одамдан ферма ҳайвонлари ҳақида ўйлашлари сўралса, ушбу 10 та одамдан тахминан 7 тасида от ҳақида, борди-ю улардан денгиз ҳайвонларини ўйлашлари сўралса 10 та одамдан 7 тасида тюлень ҳақида тушунча ҳосил бўлади. Идрокнинг асосида нарса ва ҳодисанинг яхлитлашган образи ётадики, бу образ бошқаларидан фарқ қилади.

Яққол воқеаликдаги нарса ва ҳодисаларнинг тана аъзоларини қабул қилиш анализаторларига бевосита таъсир этмасдан инсон онгида турли образларнинг (овозларнинг эшитилиши, шарпаларнинг сезилиши) хаёлан, фикран пайдо бўлишидан иборат идрокнинг психопатологик (руҳий хасталик) ҳодисасига галлюцинация дейилади.