Ko‘llarning umumiy tasnifi: gidrologiyasi, gidrokimyosi, gidrobiotsenozi Reja

Ko‘llarning umumiy tasnifi: gidrologiyasi, gidrokimyosi, gidrobiotsenozi Reja:
1.Ko‘llarning gidrologiyasi, ko‘llar maydoni.
2. O‘rta O‘siyo ko‘llari
Ko‘l deganda, ko‘z o‘ngimizda suv bilan to‘lgan tabiiy botiqlarni keltiramiz. Yer yuzasidagi hamma ko‘llarning umumiy maydoni 1,8%ni tashkil qiladi. Ko‘llarga quyidagicha ta’rif bYer ish mumkin: ko‘llar – bu ma’lum bir chuqurlikka joylashgan, suvi oqib chiqib ketmaydigan, chetlari tutashgan, bYer k suv havzasidir. Lekin, ko‘pchilik ko‘llarning suvlari darѐ orqali dengizga quyiladi. Ular qurg‘oqchil, tekislik mintaqalarida joylashgan ko‘llar ham bYer k (masalan, Orol, Sariqamish, Tuzkon, Aydar), suvi oqib chiqmaydi. Ko‘llar dengizlardan olisda joylashgan Yer yuzaidagi botiqliklarni to‘ldirgan suv havzalaridir. Bu botiqlar basseynlar deb ataladi.
Ko‘llar suvning past joylarida oqib to‘planishi natijasida hosil bo‘ladi. ko‘llar suvining asosiy qismini yomg‘ir va Yer igan qor uvlari tashkil etadi. Suv basseynga jilg‘alar katta-kichik darѐlarning quyilishi sizib chiqadigan buloqlar va Yer osti suvlaridan hosil bo‘ladi.
Ko‘l basseynlari bir necha usul yordamida vujudga keladi. Ayrim ko‘llar Yer po‘stlog‘iningshikastlanishi va darz ketishi natijasidir.shimoliy AmYer ikadagi YUqori Ko‘lshu tariqa paydo bo‘lgan.
Ba’zan ko‘llar vulqonlar yordamida vujudga keladi. Lava oqimi suvning vodiyga yo‘lini to‘sib qo‘yishi va basseyn hosil qilishi mumkin. Ba’zida so‘nib qolgan vulqon kratYer iga suv to‘lib qoladi. Oregonshatatining junabiy qismidgai kratYer ko‘lishunday bunyodga kelgan. Ko‘pgina ko‘llar muzliklar Yer oziyasi (Yer ishi) tufayli hosil bo‘lgan basseynlarni egallba yotibdi. Knadadadgi YUqori ko‘l, va Vinnepeng ko‘lidan tashqari barcha ko‘llar muzliklardan hosil bo‘lgan.
Sohil bo‘ylarida to‘lqinlar va qirg‘oqbo‘yi oqimlari ensiz dengiz ko‘rfalarini dengizdan to‘sib qo‘yadi hamda darѐ etagi va ko‘rfazlardan ko‘l hosil qiladi. Ba’zan darѐning bosh oqimi toshqin paytida tuproq va balchiqni yig‘ib, o‘ziga vodiy hosil qiladi. Natijada irmoqlar vodiysi to‘lishidan ko‘llar paydo bo‘ladi.
Tuproq ostidagi oxaktosh bo‘lgan joylarni suv Yer itib yuvib ketadi. Oqibatda ko‘llar basseyni uchun katta joy ochiladi.
Floridashtatida bunday ko‘llar anchagina
Ko‘llar sun’iy ravishda ham hosil bo‘lishi mumkin. Agar darѐning yo‘li damba bilan to‘silsa, u suv oqimini bo‘gib qo‘yadi va ko‘l hosil bo‘ladi. Bunday ko‘llarga O‘zbekistondagi ko‘plab suv omborlarini misol qilib keltirish mumkin. Mid ko‘li Koloroda darѐsiga GuvYer dumbasi qurish natijasida vujudga kelgan.
Murakkab va eng katta bYer k ko‘llarga Kaspiy, Orol dengizlari va Sariqamish ko‘lini kiritish mumkin. Ular kattaliklari bilan dunyodagi eng katta chuchuk suvli ko‘llardan ham buyukdirlar. Masalan, Kaspiyning maydoni 334,3 ming km² bo‘lsa,shimoliy AmYer ikaning YUqori ko‘lining maydoni 82,4 ming km². Maydoni 1,5-15 km² bo‘lgan ko‘llar osiyoning yuqori (Tibet, Pomir) tog‘ zonasida ko‘p uichrasa, maydoni 100 km² dan katta ko‘llar Afrika, Osiyo vashimoliy AmYer ikadadir. Dunyodagi eng katta 1945 ta ko‘lda 168 ming km³ suv to‘plangan. Yer yuzidagil ko‘llar suvining 95% ishu ko‘llarda joylashgan. Mustaqil davlatlar hududining ko‘lligi 4% ini tashkil qiladi. Ko‘llar xaqidagi ma’lumot quyidagi jadvalda keltirilgan.