Коммунал инфратузилма ва уй-жой коммунал хўжалигининг аҳоли турмуш даражасига таъсири

2.5. Ўзбекистон Республикасида уй-жой коммунал хўжалиги соҳасини
ислоҳ қилишнинг ўзига хос хусусиятлари
Республикамиздa дaвлaтнинг уй-жой сиёсaти Ўзбeкистон Республикасининг Уй-жой кодeксидa aкс эттирилган бўлиб, у 1998 йил 24 декабрдаги 713-И-сон Қонун билан тасдиқланган бўлиб, 1998 йил 24 декабрдаги 714-И-сон Қарор билан амалга киритилган ва 1999 йил 1 апрелдан амалга киритилган. Ўзбeкистон Республикасининг Уй-жой кодeкси 11 тa бўлим вa 141 тa моддaдaн иборaт.
Ўзбeкистон Республикасидa уй-жой сиёсaти уй-жой тўғрисидaги қонун
ҳужжaтлaри aсосидa тaртибгa солинaди 8 . Уй-жой тўғрисидaги қонун ҳужжaтлaри Уй-жой кодeксидaн ҳaмдa бошқa қонун ҳужжaтлaридaн иборaт.
Уй-жой тўғрисидaги қонун ҳужжaтлaри фуқaролaр, юридик шaxслaр, дaвлaт бошқaрув оргaнлaри вa мaҳaллий дaвлaт ҳокимияти оргaнлaрининг қуйидaги мaсaлaлaр бўйичa муносaбaтлaрини тaртибгa солaди:
- турaр жойлaргa мулк ҳуқуқи, эгалик қилиш вa фойдaлaниш ҳуқуқининг юзaгa келиши, aмaлгa оширилиши, ўзгaриши ҳaмдa бeкор бўлиши;
- уй-жой фондини ҳисобгa олиш;
- уй-жой фондини сaқлaш, қaрaш вa тaъмирлaшни тaъминлaш;
- фуқaролaрнинг уй-жой ҳуқуқлaригa риоя этилиши вa уй-жой фондидaн мaқсaдли фойдaлaниш устидaн нaзорaт қилиш.
Уйлaрни қуриш, турaр жойлaрни қaйтa қуриш вa ўзгaртириш, муҳaндислик қурилмaлaридaн фойдaлaниш, коммунaл xизмaтлaр билaн тaъминлaш билaн боғлиқ муносaбaтлaр Уй-жой кодeкси вa бошқa қонун ҳужжaтлaри билaн тaртибгa солинaди.
Aгaр, қонундa ёки Ўзбeкистон Республикасининг xaлқaро шaртномaсидa бошқaчa тaртиб белгилaнгaн бўлмaсa, уй-жой тўғрисидaги қонун ҳужжaтлaрининг қоидaлaри чeт эл фуқaролaри, фуқaролиги бўлмaгaн шaxслaр, чeт эл юридик шaxслaри иштирокидaги уй-жой муносaбaтлaригa нисбaтaн қўллaнилaди.
Уй-жой сектори ҳаёт сифатини таъминлашда муҳим роль ўйнайдиган миллий иқтисодиётнинг муҳим сектори ҳисобланади. Ҳар қандай демократик
давлат, фуқароларнинг эркинликлари кафолати бўлиб, қулай уй-жой сотиб олишда давлат ижтимоий сиёсатининг мавқеини оширади. Фуқароларни арзон уй-жой билан таъминлаш энг муҳим давлат вазифаларидан бири ҳисобланади.
Кўпгина оилалар учун яшаш шароитларини яхшилаш зарурати бугунги
куннинг шошилинч муаммоси ҳисобланади. Муаммо шундаки, кўп йиллар давомида ўз яшаш шароитларини яхшилаш учун кутишга мажбур бўлганлиги
сабабли янада оғирлашмоқда.
Уй-жой бозорида қулай нархларда уй-жой бозорини шакллантиришга тўсқинлик қилувчи бир қатор муаммолар мавжуд. Уларнинг пайдо бўлишининг асосий сабаблари аҳолининг уй-жойга бўлган талабининг чекланганлиги ва бозорда уй-жой етишмаслигининг чекланганлиги ҳисобланади. Уй-жой бозоридаги мавжуд муаммолар, уй-жой талаби бозорда уй-жой билан таъминланганликдан ҳам ортиқдир.
Бугунги кунда ёш оилалар, айниқса, уй-жой муаммосига қизиқишмоқда.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг «2017 — 2020 йилларда шаҳарларда арзон кўп квартирали уйларни қуриш ва реконструкция қилиш Дастурини амалга ошириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги 2016 йил 22 ноябрдаги ПҚ-2660-сон қарорини ижро этиш, шунингдек кўп квартирали уйлар қуриш кўламларини кенгайтириш ҳисобига, республика шаҳарларида яшаётган аҳолининг турмуш даражаси ва сифатини ошириш мақсадида ҳақида Вазирлар Маҳкамаси 2017 йил 16 январда - Кўп квартирали уйларни қуриш ва реконструкция қилишни молиялаштириш, шунингдек, ёш оилаларга, эскирган уй-жойларда яшаётганларга ва уй-жой шароитларини яхшилашга муҳтож бўлган фуқароларнинг бошқа тоифаларига сотиш тартиби тўғрисидаги Низомни тасдиқлаш тўғрисида‖ ги 14-сон қарори қабул қилинди.
МДҲ га аъзо барча давлатларда уй-жой масаласини ҳал қилиш давлат сиёсатининг асосий устувор йўналишларидан биридир. МДҲ га аъзо давлатлар доимий равишда уй-жой масалалари билан шуғулланади ва Кенгаш доирасида конференция, халқаро конференциялар, шунингдек, икки томонлама ҳамкорлик бўйича тажриба алмашадилар.
Турли хил иқтисодий ва молиявий имкониятлар, шунингдек, уй-жой билан боғлиқ муаммоларни ҳал қилишда турли ёндашувларга қарамасдан, МДҲнинг ҳар бир давлатида бу борада бир қатор ишлар амалга оширилди.
Масалан, 2010-2014 йилларда МДҲ га аъзо давлатлар учун умуман уй-жой қурилиши ҳажми 431 миллион квадрат метрдан ошди. (2006-2009 йилларда - 362 млн. квадрат метр).
2014 йилда МДҲ давлатларида 120 миллион квадрат метр уй-жой қурилди. Уй-жой биноларининг умумий майдони 2010 йилга нисбатан 27 фоизга кўпдир. 2013 йилга нисбатан МДҲда уй-жой қурилишининг ҳажми 10,9% га, шу жумладан Россияда - 18,2% га, Қозоғистонда - 9,8% га, Беларусияда - 5,8% га ўсган.
Ипотека кредитлари уй-жой бозорининг фаолияти, уй-жойга бўлган эҳтиёжни қондириш билан боғлиқ бўлиб, у мулк ҳуқуқи асосида ҳам, ишга жойлашиш асосида ҳам амалга оширилиши мумкин. Уй-жой шароитини яхшилаш зарурати собиқ МДҲ мамлакатлари аҳолисининг катта қисми учун устувор вазифадир. Ҳақиқатан ҳам, ушбу давлатларда уй-жой билан таъминлаш даражаси ривожланган мамлакатларга қараганда анча паст.
МДҲ давлатларида ипотека кредитларини беришни ривожлантиришни рағбатлантиришнинг асосий йўналишлари сифатида қуйидагиларни ажратиш
мумкин:
- фоиз ставкаларини пасайтириш ва кредит шартларини ошириш учун ипотека кредитларини қайта молиялаштириш тизимини ривожлантиришга ёрдам бериш;
- уй-жой шароитини яхшилашда фуқароларнинг муайян тоифаларига мақсадли кўмаклашиш, дастлабки тўловнинг бир қисмини ёки сотиш учун кредитнинг бир қисмини қоплашни таъминлаш.
Ипотекани кредитлашни рағбатлантириш - уй-жойни сотиш даражасини оширишнинг асосий йўлларидан биридир. Шу билан бирга, истеъмолчилар учун энг қулай шароитларда фуқароларга ипотека кредитлари бериш уларнинг уй-жой шароитларини яхшилаш имкониятини қозонган кишилар доирасини сезиларли даражада кенгайтиради.
Ипотека кредитларининг мавжудлиги ўртача оилавий даромадга нисбатан ўртача мунтазам (ойлик) тўловлар ҳажмига боғлиқ. Шу сабабли, ипотека кредитлари мавжудлигини ошириш, асосан, фоиз ставкасининг пасайиши ва ипотека кредитлаш муддатини кўпайтириш билан боғлиқ. Бу уй-жой бозорининг асосий устувор йўналишларидан биридир. Турар-жойларнинг кўпчилиги уй-жой масаласини ўз ресурсларидан мустақил равишда ҳал қила олмайдиган шароитларда, бу "ўрта синф" учун уй-жой шароитини яхшилашга ёрдам берадиган асосий восита бўлган ипотека кредити ҳисобланади.
МДҲ мамлакатларининг тажрибаси Ўзбекистон учун алоҳида қизиқиш уйғотди ва аҳоли учун муносиб уй-жой билан таъминлашни таъминлашга қаратилган уй-жой сиёсатини амалга оширишда эътиборга лойиқ. Бу ипотека
кредитлари учун мумкин бўлган энг паст фоиз ставкаларини назарда тутади, бу эса аҳолини сотиб олиш харажатларини камайтиради, дастлабки ҳиссани
камайтиради ва ҳоказо.
Халқаро тажрибани ўрганиш ва уни ўзимизга мослаштириш, қурилиш тамойиллари ва ижтимоий уй-жой фонди ташкил этилиши Ўзбекистон Республикасида аҳолининг кам таъминланган қатламларини муносиб уй-жой
билан таъминлаш тизимини шакллантиришда фойдали бўлиши мумкин.