Коммунал инфратузилма ва уй-жой коммунал хўжалигининг аҳоли турмуш даражасига таъсири

2.2. Уй-жой коммунал хўжалиги соҳасидаги давлат сиёсатининг асосий устувор йўналишлари
Уй-жой коммунал хўжалиги соҳасидаги давлат сиёсатининг асосий вазифалари уй-жой-коммунал хизматларнинг сифати ва ишончлилигини ошириш, аҳоли учун қулайлигини таъминлаш орқали аҳолининг турмуш сифатини оширишдан иборат.
Уй-жой коммунал соҳасидаги давлат сиёсатининг устувор йўналишлари қуйидагилардан иборат:
- турмуш шароитини яхшилаш, шу жумладан, ногиронлар ва аҳолининг бошқа кам ҳаракатга лаёқатли гуруҳлари учун кўп хонадонли тураржойлар мавжудлигини таъминлаш;
- уй-жой-коммунал хизматларнинг мавжудлиги ва сифатини таъминлаш;
- уй-жой-коммунал хизматларини модернизация қилиш ва энергия самарадорлигини ошириш;
- коммунал инфратузилма соҳа ташкилотлари ўртасида узвий боғлиқликни таъминлаш ҳамда уларнинг бозордаги рақобатбардошлигини ошириш;
- давлат инфратузилмаси объектларини модернизациялаш (қурилиш, ободонлаштириш) ва уй-жой фондини модернизация қилишда қўлланиладиган энг самарали технологиялардан фойдаланиш принципига ўтиш ҳисобланади.
Уй-жой-коммунал хизматларнинг сифати ва ишончлилиги тамойилига - кўп қаватли уйлар ва кўп қаватли уйларда фуқароларнинг хавфсиз ва қулай яшаш шартлари, иссиқлик, иссиқ ва совуқ сув, санитария, электр энергияси ва газ таъминотини узлуксиз таъминлаш, қаттиқ маиший чиқиндиларни санитария меъёрларига, шунингдек қонун ҳужжатларида белгиланган бошқа мажбурий талабларга мувофиқ бошқариш киради.
Уй-жой коммунал хўжалиги соҳасидаги давлат ҳокимияти органларининг асосий вазифаси - уй-жой-коммунал хизматларнинг самарали фаолият кўрсатиши ва барқарор ривожланишини таъминлаш, жумладан, маъмурий тартиб-қоидаларни қисқартириш, ортиқча ва аниқ бўлмаган қонуний талабларни бартараф этиш ва коррупцияни олдини олишни тартибга солувчи меъёрий-ҳуқуқий тартибга солиш тизимини яратишдан иборат.
Ушбу вазифани амалга оширилиши истеъмолчилар, инвесторлар, кузатув органлари учун уй-жой-коммунал хизмат кўрсатиш соҳасидаги ташкилотларнинг фаолияти тўғрисидаги маълумотларнинг ошкоралигини ошириш имконини бермайди, бунинг таъминланиши учун уларга уй-жой- коммунал хизмат кўрсатишнинг давлат ахборот тизимини яратишга қаратилган бўлиши керак.
Уй-жой коммунал хўжалиги соҳасидаги ахборот ошкоралигини такомиллаштириш қабул қилинадиган бошқарув қарорларининг сифатига ижобий таъсир кўрсатиши, энергия самарадорлигини ошириш, тўлов интизоми ва саноатга инвестицияларни жалб қилиш имконини беради.
Коммунал инфратузилма тизимлари - бу ҳудудларда тўлиқ ёки қисман жойлашган электр, иссиқлик энергияси, иссиқ сув, чиқинди, совуқ сув ва чиқиндиларни қайта ишлаш соҳасида ишлатиладиган қувурлар, электр узатиш линиялари ва бошқа объектларни ўз ичига олган ишлаб чиқариш ва мулкий объектлар тўпламидир.
Коммунал инфратузилманинг ажралмас қисми бўлган уй-жой коммунал хўжалиги қуйидагиларни ўз ичига олади:
- уй-жой (уй-жой ва турар жой фонди, бошқарув ва шартномавий уй- жойлар, сақлаш ва таъмирлаш ташкилотлари);
- маиший хизматлар (ванна ва кир ювиш воситалари, мехмонхона бинолари, маросим хизматлари);
- муҳандислик инфратузилмаси ва ресурсларни етказиб бериш;
- санитария-техникавий корхоналар (сув таъминоти ва канализация, шаҳар жойлари учун тозалаш, хонадонларни санитария, йиғиш, ташиш ва маиший чиқиндиларни йўқ қилиш);
- энергетика корхоналари (электр тармоқлари, газ қувурлари, иссиқлик тармоқлари, шаҳар йўловчи транспорти);
- шаҳарни ташқи ободонлаштириш инфратузилмаси (яшил жойлар, кўприклар, йўллар ва кўча ёритгичлари, сув ҳавзалари, кичик меъморий шакллар, пиёдалар ўтиш йўлаклари ва йўл ўтказгичлари).
Уй-жой коммунал хўжалиги шаҳар иқтисодиётининг турли тармоқларини қамраб олади. Шунингдек уй-жой коммунал хўжалиги мустақил саноатни ташкил қилувчи тизим сифатида хулоса чиқаришга имкон берадиган асосий ва давлат функционал йўналиши, иқтисодий фаолият турларининг хилма-хиллиги ва инвестицион жозибадорлиги ва бошқалар билан ажралиб турадиган уй-жой коммунал хўжалигининг ҳар бир кичик саноатининг ўзига хос хусусиятларини ташкил этади.
Аввало, уй-жой коммунал хизмат кўрсатишни ташкил этишда давомида тураржой ва нодавлат кўчмас мулкларнинг бир-биридан фарқларини ажратиш лозим бўлади.
Коммунал хўжалиги соҳасининг асосий вазифалари истеъмолчилар учун қулай муҳитни таъминлаш учун зарур бўлган ресурсларни (сув, иссиқлик энергияси, газ, электр) ишлаб чиқариш ва етказиб беришдан иборат. Коммунал хизматларнинг сифатсизлиги муаммоси Ўзбекистон бошқарув компанияларининг аксарияти учун долзарбдир, шунинг учун қўлланиладиган бошқарув воситаларини, биринчи навбатда, кўрсатилаётган хизматлар сифатини яхшилаш учун бошқарув компанияларига тақдим этиш учун тадқиқот ва амалий қадамлар талаб қилинади.
Ўзбекистоннинг уй-жой сиёсатида устивор йўналишларидан бири қишлоқ уй-жой қурилишидир. Бу танлов қуйидагиларга боғлиқ шароитлар: қишлоқ ҳаётининг даражаси ва сифатини тубдан ўзгартириш, қишлоқ ва шаҳар ижтимоий фаровонлигини тенглаштириш, иқтисодиётни мустаҳкамлаш учун қулай муҳит яратиш, қишлоқ ривожланишида ва қишлоқда тадбиркорликни ривожлантиришда муҳим аҳамиятга эга қишлоқ шароитининг ўзига хос хусусиятларига мослаштирилган турар-жой шароитларини ўзгартириш, қишлоқда ёш авлоднинг уйғун ривожланиши, ўзгариш қишлоқ аҳолисининг менталитети, турмуш тарзи ва маданияти, интеграциялашган ислоҳотлар асосида қишлоқ жойларини қуриш меъёрий-ҳуқуқий асос, замонавий архитектура технологиялари режалаштириш ва шаҳарни режалаштириш, янги иш жойлари яратиш ва ортиб боориш қишлоқ аҳолисини иш билан таъминлашдир.
Ўзбекистонда қишлоқ жойларда намунавий уй-жой қуриш борасида ижобий тажриба мавжуд. Ўзбекистон Республикасида амалга оширилган қишлоқ жойларда уй-жой қуриш дастурида қишлоқ аҳолисини уй-жой билан таъминлаш, қишлоқ аҳолисининг турмуш даражасини шаҳарларга яқинлаштириш, қурилиш материаллари ишлаб чиқаришни кўпайтириш ва янги иш жойларини яратишга қаратилган ижобий таъсир кўрсатади.
Сўнгги йилларда қишлоқ аҳолисини намунавий лойиҳалар асосида якка
тартибда уй-жой қуриш бўйича кенг кўламли ишлар амалга оширилмоқда.
Фақат 2009-2016 йиллар мобайнида қишлоқда 1308 та аҳоли пунктида умумий майдони 9573 минг кв. метр бўлган 69557 та фаровон уй-жой қурилди. Уй-жой шароитлари 83,5 мингдан ортиқ қишлоқ оиласида яхшиланди.
Мамлакатимизда қишлоқ аҳоли пунктларининг меъморий қиёфасини яхшилаш, намунавий лойиҳалар бўйича якка тартибда уй-жойлар қуриш ҳисобига қишлоқ аҳолисининг ҳаёт даражаси ва сифатини ошириш, қишлоқда муҳандислик ва транспорт коммуникацияларини, ижтимоий инфратузилма объектларини жадал ривожлантириш бўйича кенг кўламли ишлар амалга оширилмоқда.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг 2016 йил 21 октябрда «2017 — 2021 йилларда қишлоқ жойларда янгиланган намунавий лойиҳалар бўйича арзон уй-жойлар қуриш дастури тўғрисида»ги ПҚ-2639- сонли қарори, Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг 2017 йил 2 мартдаги «Осиё тараққиёт банки иштирокида 2017 — 2021 йилларда қишлоқ жойларда янгиланган намунавий лойиҳалар бўйича арзон уй-жойлар қуриш дастурини амалга оширишга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида»ги ПҚ-2812-сонли қарори, ҳамда Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг 2018 йил 18 январда «2018 йилда уй-жой қурилишини ривожлантириш мақсадли дастурларини самарали амалга ошириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги ПҚ-3480-сонли қарорини бажариш юзасидан, шунингдек, қишлоқ жойларда янгиланган намунавий лойиҳалар бўйича арзон уй-жойлар қуришда иштирок этувчи потенциал уй қурувчиларни танлаб олиш механизмини янада такомиллаштириш мақсадида Вазирлар Маҳкамаси қарори қабул қилинди.
―Кейинги йилларда қишлоқ жойларда аҳоли учун намунавий лойиҳалар асосида якка тартибдаги уй-жойлар қуриш бўйича кенг кўламли ишлар амалга оширилди. Фақат 2009-2016 йиллар даврида қишлоқ жойларда 1308 тураржой массивида умумий майдони 9 573 минг квадрат метр бўлган 69557 та шинам уй-жой қурилди. Қишлоқлардаги 83,5 мингдан ортиқ оиланинг яшаш шароити яхшиланди. Кўрилган чора-тадбирлар оилаларни замонавий, сифатли, шинам уй-жой билан таъминлашга, қишлоқда янги муҳандислик - коммуникация, ижтимоий ва бозор инфратузилмасини шакллантиришга ҳисса қўшди, қишлоқнинг қиёфасини янги даражага кўтариш ва шу асосида қишлоқ аҳолисининг ҳаёт даражасини яхшилаш ва дунёқарашини ўзгартириш имконини берди. Шу билан бирга, ушбу соҳани ўрганиш аҳолининг реал эҳтиёжлари ва харид қобилиятини, шунингдек миллий менталитетни ва қишлоқ жойларда яшаш шароитларининг хусусиятларини тўлиқ ҳисобга олиб қурилиш самарадорлигини оширишга йўналтирилган принципиал жиҳатдан янги ёндашувларни ишлаб чиқиш зарурлигини кўрсатди.
Қишлоқ жойларда аҳолининг кенг қатламларини замонавий ва шинам уй-жой билан таъминлаш даражасини тубдан ошириш мақсадида, қишлоқ жойларда уй-жой қурилишини янада ривожлантиришнинг асосий йўналишлари белгилаб берилди.
Уй-жой секторининг асосий ривожланиш истиқболлари – аҳолининг барча қатламлари учун даромадлар ва уй-жойларнинг авфзалликлари асосида
уй-жой билан таъминланганлик даражасини ошириш, аҳоли яшаш жойларида
қулай муҳит яратиш ва асосий соҳаларда давлат томонидан қўллаб-қувватлаш ҳажмини оширишга қаратилган давлат тартибини такомиллаштириш билан боғлиқ ҳисобланади.
Қабул қилинган чора-тадбирлар оилаларни замонавий, сифатли, қулай уй- жой билан таъминлаш, янги муҳандислик, коммуникация, ижтимоий ва бозор инфратузилмасини шакллантириш, бу қишлоқ сифатини сифат даражасига кўтариш ва шу асосда қишлоқ аҳолисининг турмуш даражасини яхшилаш ва аҳволини ўзгартириш имконини беради.