Kommunal va mehnat gigiena kafedrasi O‟quv uslubiy majmua toshkent

Pnevmokonioz – eng ko„p tarqalgan kasb kasalliklari qatoriga kiradi. Fibrogen 
ta'siri bilan changlarni uzoq vaqt nafas yullari orqali organizmga tushishi tufayli hosil 
bo„ladi. Asosan pnevmokonioz 6 guruhga bo„linidi. 
1. 
Silikoz-erkin kremniy (2) oksidi ta'sirida; 
2. 
Silikatoz-kremniy kislotasi tuzlarining changi; 
3. 
Karbonioz-tarkibida uglerod bo„lgan changlar: antrakoz (kumir changi), grafitoz 
(grafit changi); 
4. 
Metalokanioz-(metall changlari) metall nomi bilan bog„liq: berillioz, alyuminoz, 
baritoz; 
5. 
Bissinoz-organiq changlar ta'sirida: un (amiloz), tamaki (tabakov), paxta 
(bissinov); 
6.Aralash changlar ta'sirida (siderosilikoz, aitrakosilikoz). 
Chang kasalliklarini oldini olish chora-tadbirlari. 
Chang hosil bo„ladigan ishlab chiqarishning barcha tarmolarida unga qarshi va 
chang kasalliklarini oldini olish kompleks chora-tadbirlaridan iborat bo„lib, asosan uch 
yunalishda olib boriladi: 
1. 
Texnologik; 
2. 
Sanitar-texnologik; 
3. 
Tibbiy profilaktik tadbirlari. 

---

Texnologik choralar eng samarali hisoblanadi, chunki bu yunalishda changni hosil 
bo„ladigan manbada kamaytiriladi. Yoki butunlay bartaraf etish mumkin. Eng 
samarador tadbirlarga texnologik jarayonni uzgartirish mumkin. Suvli parmalash hosil 
bo„lgan chang namlanadi. Suv bilan cho„ktiriladi va havoga kushilmaydi. Kumir 
katlamlariga oldidan 3-4 atm. Bisimida suv urilganda mahsulot sirti urilagnda, uni 
yig„ib olish, ortishda, tashishda va tushirishda chang hosil bo„lishi va uni tarqalishi 
keskin kamayadi. Sanitar texnologik chora tadbirlar mahalliy va umumiy 
ventilyasiyadan foydalanish katta ahamiyatga ega bo„lib changga qarshi kurashda 
tuldiruvchi asosiy san-texnologik choralardir. Asosan mahalliy havo olib ketuvchi 
ventilyasiyaga manbani qobiq, yon tomondan germitizatsiyalashgan moslama 
o„rnatilishi maqsadga muvofiqdir. Changni tortib olish joyidagi havoning tezligi 1,5-4 
m sek kam bo„lmasligi changning og„irligi oshishi, tortish tezligi oshishi bilan amalga 
oshiriladi. Mahalliy havo havo tortuvchi ventilyasiyani qo„llash changni manbani o„zida 
yo„qotib ish joyi havosida changni hosil bo„lishini yo„q qiladi. Bundan tashqari umumiy 
havo olib keluvchi ventilyasiya o„rnatilish ish joyidagi havo turg„unligini ta'minlaydi.
Tibbiy profilaktik tadbirlar kasb kasalliklarining oldini olish choralarining 
unumdori bo„lib ishga qabul qilishdan oldingi va davriy tibbiy ko„riklar hisoblanadi. Bu 
ko„riklar UzResSSV ning 300 sonli buyrug„i asosida o„tkaziladi. Chang hosil 
bo„ladigan ish joylarida nafas yullarida kasali bor shaxslar burun to„sig„ini qiyshigi, 
surunkali bronx o„pka kasalliklari, upka, TBK, tibbiy ko„riklarda kasb bilan bog„liq 
kasalliklarini dastlabki belgilarini aniqlash va uni oldini olishdan iboratdir. DTK 
o„tkazilishi changni turiga qarab 12-24 oyda bir marta o„tkaziladi. Tibbiy ko„rikda 
terapevt LOR, dermatolog, akusher-ginekolog, stomatolog mutaxassislari qatnashadi. 
Changga qarshi asosiy tadbirlarda yul kuyiladigan eng ko„p mikdor (PDK) gigiyenik 
me'yorlar hisoblanib, qonunlashtirilgan. Hozirgi kunda 100 dan ortiq fibrogen ta'siri bor 
aerozollar me'yorlangandir. Prfilaktika yana chang bilan ishlaydigan ishchilar yoshi 
chegaralanishi, ya'ni yer osti chang hosil bo„ladigan ish joylariga 20 dan yosh erkak va 
ayollar qo„yilmaydi. Bir qator ishlab chiqarishda ish vaqti 6 soat, qo„shimcha ish haqi, 
ta'til va oldinroq pensiyaga chiqish rxsat etilgan, bo„lmasa anemiya xolati yuz beradi. 

---

Metil spirti o„ziga xos ma'lum hidga ega fizik kimyoviy xossasi etil spirtiga o„xshash, 
lekin ta'sir doirasi kuchli hisoblanadi. Nafas yullariga og„iz orqali ta'sir etadi. Kirish 
nervi kuchli ta'sir qilib o„limga sabab bo„lishi mumkin.