Kommunikatsiya texnologiyalari

AXBOROT-
KOMMUNIKATSIYA
TEXNOLOGIYALARI
IZOHLI LUG‘ATI


Toshkent-2004

2

AXBOROT- KOMMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARI IZOHLI LUG‘ATI
Copyright @ 2004 UNDP Digital Development Initiative Programme

Ushbu Lug‘at Birlashgan Millatlar Tashkilotining Taraqqiyot Dasturi va O‘zbekiston Respublikasi Hukumati orasidagi qo‘shma “Raqamli Rivojlanish Tashabbusi” Dasturi tomonidan Kompyuterlashtirishni va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish bo‘yicha Muvofiqlashtiruvchi kengash hamda O‘zbekiston aloqa va axborotlashtirish agentligi bilan hamkorlikda ishlab chiqarilgan.
Lug‘at O‘zbekiston Respublikasida axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini yanada ommaviylashishi uchun xizmat qilishga mo‘ljallangan. Uning Internetdagi va kompakt disk ko‘rinishidagi turlari ham ishlab chiqariladi va keng ommaga taqdim etiladi.


Mualliflar jamoasi
Aripov A. N. Mirzaxidov X. M. Shermatov Sh X. Saidxodjayev S. R. Hasanov P. F.
Amirov D. M. Bakirov O. A.


Loyiha koordinatori
Saidxodjayev S. R.
Ekspertlar guruhi
Hasanov P. F.
Amirov D. M.
Bakirov O. A.


Tarjimonlar
Rahimdjanov Z. Ya.
Atadjanov A. Yu.


Murojaat uchun:
E-mail: [e-mail]
Web: www.glossary.uz


“Raqamli Rivojlanish Tashabbusi” Dasturi O‘zbekiston Respublikasi, Toshkent shahri, 700084, Amir Temur ko‘chasi 108, 1-qavat.
Tel: [phone]/52
Faks: ([phone]
E-mail: [e-mail]
Web: www.ddi.uz


Ushbu loyihani amalga oshirishda yaqindan yordam bergan Birlashgan Millatlar Tashkiloti Taraqqiyot Dasturining O‘zbekistondagi vakolatxonasi mas’ul xodimlariga, O‘zbekiston aloqa va axborotlashtirish agentligi tizimidagi mutaxassislarga va Birlashgan Millatlar Tashkilotining Axborot Texnologiyalari xizmati ko‘ngillilariga chuqur minnatdorchilik bildiriladi.

3

MUNDARIJA


SO‘ZBOSHI 5
LUG‘AT TUZILISHI 6
O‘ZBEK ALIFBOSI 8
ASOSIY QISM (atama, tushuncha va ta’riflar) 9
ILOVALAR 352

1. 
   Inglizcha-O‘zbekcha-Ruscha AKT lug‘ati 353
   
2. 
   Ruscha-O‘zbekcha-Inglizcha AKT lug‘ati 403
   
3. 
   AKT rivojining asosiy tarixiy sanalari 455
   
4. 
   Domenlar turlari 461
   
5. 
   Standartlarni belgilovchi tashkilotlar va maxsus 465
   

telekommunikatsiya guruhlari

6. 
   Jahon va MDH AKT kompaniyalari 470
   
7. 
   Milliy Internet xismatlari ko‘rsatuvchi tashkilotlar 477
   
8. 
   Jahon va MDH AKT nashrlari 481
   
9. 
   Milliy AKT nashrlari 486
   
10. 
    Internetda izlash tizimlari 487
    
11. 
    AKT sohasida O‘zbekiston web manbalari 489
    
12. 
    His - tuyg’u alomatlari 493
    
13. 
    Pochta va chat shevasi
    

494

4

5

SO‘ZBOSHI
Hurmatli kitobxon,
Mamlakatimizda axborotlashtirish sohasida mustaqillik yillari davrida amalga oshirilgan tadbirlar o‘z samarasini bermoqda. O‘zbekiston Jahon axborot hamjamiyatining teng huquqli a’zosiga aylandi. Zamonaviy axborot va kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanuvchilar soni tobora oshib bormoqda.
Jamiyat va davlat boshqaruvida, xalq ta’limi, oliy va o‘rta maxsus ta’lim, ilm-fan sohalarida, ishlab chiqarish va aholiga xizmat ko‘rsatish sohalarida, bozor iqtisodiyotida, xalqaro aloqalarda va umuman, jamiyatimizning barcha jabhalarida kompyuter ilmi va amaliyoti keng quloch yoydi.
O‘zbek tili Davlat tili maqomida jamiyatimiz hayotida keng qo‘llanilmoqda. Kundan kunga rivojlanayotgan zamonaviy axborot va kommunikatsiya texnologiyalari sohasiga oid kengayib borayotgan so‘z boyligining o‘zbek tilidagi izohiga katta ehtiyoj mavjuddir. Ushbu munosabat bilan o‘zbek tilida lotin alifbosida AKT sohasidagi tushunchalarni ta’riflab beruvchi izohli lug‘at tayyorlashga qaror qilindi.
Qo‘lingizdagi “AKT izohli lug‘ati” axborot va kommunikatsiya texnologiyalariga oid 3000 dan ortiq atama va tushunchalar uchun ta’rif va izohlarni hamda ushbu sohada ishlatiladigan juda ko‘p qo‘shimcha ma’lumotlarni ilovalar shaklida o‘zida mujassamlashtirgan. Undan axborotlashtirish sohasida ishlayotgan muhandisu-texnik, menejer va dasturlovchilardan tortib oddiy o‘quvchi, talaba va keng jamoatchilik vakillari foydalanishlari mumkin.
Lug‘atni tuzishda boy o‘zbek tili imkoniyatlaridan iloji boricha foydalanishga harakat qilindi, biroq u mutlaq mukammallikka da’vo qilolmaydi. Bu faqatgina birinchi urinish xolos. Shu munosabat bilan lug‘atni takomillashtirishga qaratilgan fikr va mulohazalar mamnuniyat bilan qabul qilinadi va ularni keyingi nashrlarimizda albatta inobatga olamiz deb umid qilamiz.
Mualliflar jamoasi nomidan,





Abdulla Aripov
Kompyuterlashtirish va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish masalalari bo‘yicha Muvofiqlashtiruvchi Kengash raisi

6

LUG‘ATNING TUZILISHI VA UNDAN FOYDALANISH TARTIBI
Mazkur Lug‘atda zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) sohasida keng iste’molda bo‘lgan atama, tushuncha va ingliz tilida berilgan qisqartma so‘zlarning ko‘pchiligi hamda ularga oid ta’rif va izohlar maqolalar tarzida aks etgan.
Lug‘atning asosiy qismida maqolalar lotincha o‘zbek alifbosi tartibida joylashtirilgan. Atamalar quyuq shriftdakeltirilgan. Harbir o‘zbek tilida berilgan atama uchun u bilan ingliz va rus tillarida bir hil ahamiyatga ega bo‘lgan atamalar og‘ma (kursiv) shriftda keltirilgan.
Lug‘atning Ilovalar qismida inglizcha va ruscha atamalarga mos o‘zbekcha atamalarni topishni osonlashtirish uchun Inglizcha-O’zbekcha-Ruscha va Ruscha-O’zbekcha-Inglizcha lug’atlar keltirilgan. Shu bilan birga Domenlar, Standartlarni belgilovchi tashkilotlar, Jahon AKT kompaniyalari, Milliy AKT kompaniyalari, Jahon AKT nashrlari, MDH AKT nashrlari, Milliy Veb sahifalar, Pochta va chat shevasi, His-tuyg‘u alomatlari ham keltirilgan.
Lug‘atga u bilan aynan mazmunga ega bo‘lgan CD-ROM va Internet veb-sahifasi ishlab chiqilgan.


Keyingi betda Lug‘atning asosiy qismi namunasi keltirilib, unda maqola elementlari ko‘rsatilgan.




7


Asosiy atamalar shunday aks etgan.
Asosiy atamalar bilan bir hil ahamiyatga ega bo‘lgan ruscha inglizcha atamalar shunday aks etgan.
Atama ta’rifi yoki izohi shunday





aks etgan.


Lug‘atda biror atama ta’rifi


bo‘yicha uning o‘rniga boshqa


atama ishlatilishi mumkin bo‘lgan
holda shunday aks etgan.


abonent
ingl.: subscriber
rus.: абонент
Xizmat ko’rsatuvchi axborot obyekti (tizim, tarmoq, majmua) bilan o’zaro ishlash huquqiga ega qurilma, yuridik yoki jismoniy shaxs.
Abonentning har qanday foydalanuvchidan farqi shundaki, u xizmat ko‘rsatuvchi axborot obyekti foydalanuvchilari ro‘yxatiga kiritilgan bo‘ladi.
abonentlarni ro’yxatga kiritish
ingl.: subscriber logging rus.: регистрация абонентов qarang: ro‘yxatga kiritish





Qisqartmalar shunday aks etgan Bundan keyin qisqartmaning ma’nosi berilgan.


Ko‘pgina atamalar birnecha izohga
ega. Ko‘proq foydalaniladigan
izohlar birinchi o‘rinda keltirilgan.


O‘zbekiston Respublikasi Qonunlarida keltirilgan moddalarga tegishli ta’riflarga havolalar shunday aks etgan.


qisq.: Access Control Entry
Erkin foydalanishni boshqarish yozuvi (ro‘yxatdan erkin foydalanish nuqtasi). Windows NT va Windows 2000 xavfsizlik tizimida erkin foydalanishni boshqarish (ACL) ro‘yxatining elementi.


axborot resursi


ingl.: information resource
rus.: информационный ресурс
1. Axborot tizimi tarkibidagi elektron


shakldagi axborot,


iivlan.


ma’lumotlar banki,


2. Alohida hujjatlar va hujjatlar massivlari,
axborot tizimlaridagi (kutubxona, arxiv,
jarma, va ma’lumotlar banklari, boshqa
axborot/tizimlari) hujjatlar va hujjatlar


3/Axborot tizimlaridagi (kutubxona, arxiv,
iamg'arma va ma’lumotlar banklari hamda
depozitariy, muzey va boshqalar) hujjatlar va
hujjatlar massivlari.

8 O‘ZBEK ALIFBOSI Aa	a	Qq	qe
Bb	be	Rr	er
Dd	de	Ss	es
Ee	e	Tt	te
Ff	Ef	Uu	u
Gg	ge	Vv	ve
Hh	he	Xx	xe
Ii	i	Yy	ye
Jj	je	Zz	ze
Kk	ke	O‘o‘	o‘
Ll	el	G‘g‘	g‘e
Mm	em	Sh sh	she
Nn	en	Ch ch	che
Oo	o	Ng ng	nge
Pp	pe	’	tutuq belgisi