“kompyuter injiniringi” fakulteti

Uchunchi avlod mobil aloqa tarmoqlari. 3 avlod mobil aloqa tarmoqlari 2000-
2010 yillar oralig’ida dunyo miqyosida keng foydalanildi va ularda foydalanilgan 
terminallar smartfonlar deb nomlandi. 1 va 2 avlod taqdim etgan xizmatlarga 
qo’shimcha video qo’ng’iroqlar ham ushbu avlod tomonidan qo’llab quvvatlandi. 
Aloqa almashish tezligi juda tez, qo’shimcha xizmatlari ko’paygan va mobil TV 
xizmatlarini o’zida jamlagan 3G tarmoqlari 1.6- 2.0 GHz chastota diapozonida 
ishlaydi. Bunday mobil aloqa tarmoqlarining o’tkazish polosasi 100Hz va keng 
polosali qaramli tarmoq ham deb nomlanadi. CDMA (Code Division Multiple 
Access), UMTS (Universal Mobile Telecommunications System) va EDGE 
(Enhanced Data Rates for GSM Evolution) standart texnologiyalarga asoslangan 3G 
avlod mobil aloqa tarmog’ining ma’lumot uzatish tezligi soniyasida 144kb/s –2Mb/s 
tezlikni qo’llab quvvatlaydi. Qo’shimcha qilib 3G tarmog’ida xavfsizlik masalalari 
juda puxta echilgan, video konferensiya, 3 o’lchmli (D) o’yin xizmatlarini o’zida 
jamlagan bo’lsa, 3G litsenziyasi juda qimmat, 3G tarmoq infratuzulmasini qurishda 
qiyinchiliklar mavjud, yuqori o’tkazish qobiliyatini talab qiladi hamda 3G 
tarmog’ini qo’llab quvvatlovchi mobil telefonlari (smartfonlar) ning narxi qimmat.
3G mobil tarmoqlari arxitekturasi Uchinchi avlod mobil aloqa tarmoqlari UMTS 
(Universal Mobile Telecommunications System) va WCDMA (Wideband Code 
Division Multiple Access) standartlariga asoslangan bo’lib, 3G tarmog’i EU (User 
Equipment), VLR, HLR, GGSN (Gateway GPRS (General Packet Radio Service) 
Support Node), GMSC (Gateway Mobile Switching Center), SGSN (Serving GPRS 
Support Node), RAN (Radio Access Network) va MSC (Mobile Switching Center) 
elementlarini o’z ichiga oladi. 

---

UMTS – universal mobil telekommunikatsiya tizimi GSM standarti asosida ishlab 
chiqilgan uchinchi avlod mobil aloqa tizimi hisoblanadi. 3G tarmog’i tezroq elektron 
ma’lumot uzatish tezligini 384 kbit / s dan yuqori tezlikni taklif qiladi, bu 
foydalanuvchilar tez-tez katta fayllarni yuklab olishiga imkon beradi. Unda 5 MHz 
kanal o’tkazish qobiliyati mavjud bo’lib, o’tkazish qobiliyatidan foydalangan holda 
bir vaqtning o’zida 100 dan ortiq ovozli qo’ng’iroqlarni qabul qilish imkoniyatini 
qo’llab quvvatlaydi yoki u asl formatida 2 Mbit/s gacha tezlikda ma’lumotlarni uzata 
olish qobiliyatiga ega.
WCDMA – GSM standartiga asoslanmagan, kanallarni ajratish jarayoni CDMA 
texnologiyasiga asoslangan 3 avlod mobil aloqa tarmog’i texnologiyasi hisoblanadi. 
Ta’kidlanganidek keng polosali CDMA bu uchinchi avlod (3G) simsiz standart, 
ovoz va ma’lumot uchun bitta 5 MHz kanalidan foydalanadi va dastlab 384 kbit/s 
gacha tezlikni taqdim etadi. WCDMA AQShda AT&T va T-Mobile tomonidan 
ishlatiladigan 3G texnologiyasi hisoblanadi. 
GPRS - bu 2G va 3G uyali aloqa tarmog’ining global aloqa tizimidagi 
ma’lumotlarni paketli kommutatsiya qiladigan uyali aloqa standarti. GPRS avvalgi 
CDPD va i-mode paketli kommutatsion uyali texnologiyalarga javoban Evropa 
Telekommunikatsiya Standartlari Instituti tomonidan tashkil etilgan. 
GMSC - bu MSCning maxsus turi bo’lib, u mobil tarmoqdan tashqarida 
qo’ng’iroqlarni marshrutlash uchun ishlatiladi. Har doim mobil abonenti tashqi 
tarmoq foydalanuvchisi bilan o’zaro qo’ng’iroq qilganida qo’ng’iroq GMSC orqali 
amalga oshiriladi. 
SGSN – GPRS qo’llab-quvvatlaydigan tuguniga xizmat ko’rsatish jarayoni 
tushuniladi va u GPRS-ga asoslangan 2G va 3G tarmoqlarida muhim tarmoq 
komponenti hisoblanadi. SGSN shuningdek ma’lumot paketlarini o’z xizmat doirasi 

---

hududidagi mobil stantsiyalar orasida etkazib berish uchun javobgar tarmoq 
elementi hisoblanadi. Uning vazifalari paketlarni marshrutlash va uzatish, 
harakatchanlikni boshqarish (biriktirish / ajratish va joylashishni boshqarish), 
mantiqiy aloqani boshqarish, autentifikatsiya va zaryadlash vazifalarini bajarishni 
o’z ichiga oladi.