Kompyuter injiniringi

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNALOGIYALARI VA 

KOMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI 

MUHAMMAD AL XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT 

TEXNALOGIYALARI UNVERSITETI 

FARG‘ONA FILIALI  

“KOMPYUTER INJINIRINGI” FAKULTETI 

“AXBOROT TEXNALOGIYALARI” KAFEDRASI 

“MULTIMEDIYA INJINIRINGI” FANIDAN 

MUSTAQIL ISH 

 

 Mavzu: 

Axborot kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish 

doirasidagi normativ va xuquqiy aktlar 

 

Bajardi: 

 

 

 

 

 

 

 

 

Tursunova.D 

 

Guruh: 

 

 

 

 

 

 

 

 

610-17. 

 

Qabul qildi: 

 

 

 

 

 

 

 

Sotvoldiyeva.D 

Baho: ________________<<__>> _______2020 y. 

 

 

Fergana-2020.y 

Mavzu:Analog signallarni raqamlashtirishda diskretlash va kvantlash. 

Reja: 

1.  Analog signallarni raqamlashtirishda diskretlash va kvantlash. 

2.  Analogli signallarni raqamli signallarga aylantirish. 

3.  Raqamli (diskret) signallar. 

4.  Xulosa. 

5.  Foydalanilgan adabiyotlar va internet resurslari. 

 

 

 

1-rasm.Signallarni diskretlash va interpolyatsiyalash. 

Xozirgi  kunda,  jaxonda  xususan  O‘zbekistonda  analog  radiotexnika  va 

axborot 

texnalogiyalaridan 

raqamli(diskret) 

texnalogiyalarga 

sekin 

asta 

o‘tmoqda.Shu  o‘rinda  signallarni  uzatish  va  qabul  qilish  xam  analogdan  raqamli 

ko‘rinishga  o‘tyapti.  Raqamli  yoki  diskret  signallar  bu  analog  signallarni  vaqt 

bo‘yicha kvantlab, kodlangan signallardir.Analog signallarni diskretlash natijasida 

1-rasmda  ko‘rsatilgani  kabi  diskret    signal  xosil  bo‘ladi.Diskret  signallarni  qayta 

analog  signallarga  aylantirish  jarayoni  interpolyatsiya  deyiladi.1-rasmda  oddiy 

zinasimon interpolyatsiyalangan signal ko‘rsatilgan. 

Ayni  damda  yurtimiz  hududlari  raqamli  televideniya  bilan  to’liq  qamrab 

olinmoqda. Endilikda asosiy muammolardan biri raqamli video va ovoz signallarini 

sifatli uzatish masalasini hal qilishdan iborat. Shu o’rinda ovozli signallar raqamli 

televideniyaning ajralmas qismi hisoblanadi. 

Inson  ikki  quloq  bilan  eshitish  qobiliyatiga  ega  va  ovozni  qaysi  tarafdan 

kelayotganligini 10  gacha aniqlik bilan biladi. Shu sababli ovozni analog  - raqam 

signalga  o‘zgartirish  jarayonida  avvalo  eshitish  qobiliyati  xususiyatlarini  hisobga 

olish kerak. 

Ovozni  raqamlashtirishda  16  razryadli  tekis  kvantlash  sanog‘i  qo‘llanilib, 

undan katta bit ifoda belgisi sifatida,  ya’ni ushbu signal sanog‘ining  musbat yoki 

manfiyligini  (qutbliyligini)  ko‘rsatadi.  Ovoz  signalining  balandli  o‘zining  yuqori 

(maksimal) qiymatiga yaqin bo‘lishiga yo‘l qo'ymaslik kerak, chunki bunda ARO‘ 

da signalning cheklanishi va tiklanayotgan ovozning buzilishi namoyon bo‘ladi. 

Shuning uchun studiya traktida ovoz signallarini analog-raqam o‘zgartirishda 

kvantlash  sanoqlari  ДА=16  -  24  bit/sanoq  va  diskretlash  chastotasi  f

d

=  96  kGs 

bo‘ladi.  Bunday  yuqori  diskretlash  chastotasini  tanlash  ARO‘  ning  kirishidagi 

PCHF ni soddalashtirishni ta’minlaydi va ovoz signalining 20kGsdan yuqori tashkil 

etuvchilarini oson so‘ndiradi. Agar ARO‘ ning kirishiga ovoz signalining f

d

/2 dan 

yuqori  chastotali  tashkil  etuvchisi  kirsa  (Kotelnikov  shartining  buzilishi),  unda 

ovozning tiklanish sifati  buziladi. Studiya  kanallarida  A=16 bit/sanoq, diskretlash 

chastotasi  f

d

=48kGs  va  kodlashtiriladigan  ovoz  signallarining  diapazoni 

M=20....20000Gs  qilib  olinadi.  Bunda  katta  bit  ishorani  belgilaydi,  ya’ni  signal 

sanoqlari ishorasi manfiy yoki musbat ekanligini ko‘rsatadi. 

 

2-rasm.Ovoz signalini kvantlash sathi. 

Ovoz  signallarini  o‘zgartirishda  “diskretizatsiya”  termini  o‘rniga 

“semplirovanie”  so‘zi  inglizcha  (Sample  -  namuna)  qo‘llaniladi,  ya’ni  ARO‘ 

natijasida olingan raqamli ma’lumotlar ketma-ketligi tushuniladi. 

Agar  16  razryadli  kodlash  qo‘llanilsa,  ovozning  dinamik  diapazoni  90dB 

bo‘lishi  mumkin,  ammo  real  xolatda,  dinamik  diapazonni  siqish  -  kengaytirish 

natijasida  50  -  60  dBgacha  kamaytirish  mumkin.  Bunda  signal  qiymati  kichik 

bo‘lganda  kvantlash  shovqinining  miqdorini  kamaytirish  va  signal  qiymati  katta 

bo‘lganda  ARO‘ni  cheklanishlardan  saqlash  mumkin  bo‘ladi.  Televideniyeda 

tasvirning  ovoz  tashkil  etuvchi  signalini  uzatishda  2  turdagi  audiointerfeys 

ishlatiladi: 

• 

birinchi tur- ikki kanalli ketma - ket balansli professional interfeys AES 

/ EBU yoki IEC 958; 

 

 

• 

ikkinchi  tur-ikki  kanalli  ketma  -  ket  balanslanmagan  maishiy 

apparaturalar interfeysi SPDIF yoki IEC 958. 

Raqamli  oqimni  shakllantirishda  192  ta  ketma  -  ket  kadr  birlashtirilib, 

ma’lumotlar bloki yaratiladi va maxsus bitlar yordamida- signal haqidagi axborot 

(mono  yoki  stereo),  kiritilgan  o‘zgartirishlar  va  jamlangan  foydalanuvchi  haqida 

ma’lumotlar  uzatiladi.

 

AES/EBU  standarti  bir  qator  diskretlash  chastotalaridan 

foydalanishni  ko‘zda  tutadi,  ulardan  televideniye  uchun  48kGs  chastotasi  ancha 

qulaydir,  chunki  ma’lumot  blokining  davom  etish  vaqti  4ms  dan  iborat.  Ovozni 

diskretlash  chastotasi  va  videokadr  chastotasi  orasidagi  nisbat  sodda  qilib 

belgilangan  bu  o‘z  navbatida  raqamli  video  va  ovoz  signallarini  bitta  aloqa 

liniyasidan uzatish va sinxronizatsiya qilishni soddalashtiradi. 

 

 

3-rasm.Analog signalni raqamli signalga aylantirish. 

Analogli  signallarni    raqamli  signallarga  aylantirishning  turi  usullari  bor. 

SHulardan  eng  ko‘p  tarqalgani  signalni  vaqt  bo‘yicha  diskretlashtirish  va  sathi 

bo‘yicha kvantlashdan iborat. 

Diskretlashtirish-signallarni  qisqa  muddatli  ketma-ket  keladigan  impulslarga  

almashtirish demakdir. Bunday diskretlashtirilgan amplitudaviy- impulsli modulyator 

yordamida  bajariladi.  Uning  bitta  kirishiga  diskretlanuvchi  analogli  signal  berilsa, 

boshqasiga qisqa muddatli ketma-ket impulslar beriladi. 

Analogli  signallarni  ketma-ket  keluvchi  impulslar  orqali  tasvirlashda  interval 

qancha  kichik  olinsa,  aniqlik  shuncha  yuqori  bo‘ladi.  Biroq  bunda  raqamli  signallar 

soni ortib ketadi. SHu sabali eng qulay echimni tanlab olish zarur bo‘ladi. bu echim 

V.A.Kotelnikov teoremasi orqali beriladi. 

Diskretlash  davrida  signalning  sanoq  qiymtlari  turlicha  bo„ladi.  Signal 

sathiga  muvofiq  ravishda  kvantlash  usuli  bilan  signalning  sanoq  qiymatlarini 

raqamli  signallarga  aylantirish  mumkin.Kirish  kuchlanishi  o‘zgaradigan  U

max

  dan 

U

min

 gacha bo‘lgan oraliq 2

n 

 intervalga bo‘linadi.Intervalning kengligi Kvantlash 

qadami  deyiladi.Signal  kvantlanganda  va  aksincha  raqamli  signal  qaytadan 

analogli  signalga  aylantirilganda  ma‘lum  bir  buzilishlar  hosil  bo‘ladi.Bu  esa 

Kvantlash shovqini deyiladi. 

Analogli  signallarni  raqamli  signallarga  aylantiruvchi  qurilmalar  ikki 

qismdan-amplitudaviy-impulsli modulyator va kvantlovchi qismlardan iborat. 

 

 

 

4-rasm.Signallarni qatorlar yordamida kvantlsh. 

 

 

5-rasm.Xonalar boylab tenglashtirish usuli bilan signallarni kvantlash. 

Bu yerda PAA-raqamli signallarni analog signallarga aylantirgich; 

MП-mikroprotsessor; 

Raqamli (diskret) signallar.Raqamli signallar ikki xil diskret almashuvchi bor yo‘q 

signallardan  iboratligi  sababli  u  orqali  ikkilik  sanoq  sistemasidagi  ma‘lumotlarni 

ta‘svirlash mumkin.Bunda elektrik implusning borligi -1,yo‘qligi-0 bilan ikkilik tarzda 

diskret  signallarni  uzatish  1880  yillarning  o‘rtalaridayoq  Semyuel  Morze  tomonidan 

joriy  qilingan  edi.Unda  ma‘lumot  nuqta  <<  .  >>  va  tire  <<->>  lar  ketma-ketligi 

shaklida tasvirlangan. 

Morze  alifbosida  ,masalan  V  harfi  <<  …  >>  kabi  belgilangan.Telegram  simlari 

orqali bu harfni uzatish uchun pauza bilan ajratilgan uchta qisqa va bitta cho‘ziq signal 

ishlatilishi mumkin.Ammo bunday uzatish tezligi nihoyatda past.Modem kompyuterda 

hosil qilgan ma‘lumotni uzatish uchun raqamli signallardan foydalanish ham,tez ham 

qulay 

va 

aniq 

bo‘ladi.Ammo  hozir  ham  ko‘pgina  aloqa  qurilmalari 

(telefon,telegraf,radio,telvideniya)  analog  signallar  bilan  ishlaydi.Bu  muammodan 

qutilish  uchun  modem  zarur.Modem  raqamli  signali  analogli  signalga  ham 

(Modulyatsiya),analogli  signalni  raqamli  signalga  ham  (Demodulyatsiya)  aylantira  

oluvchi yagona qurilmadir.Modem ichki yoki tashqi bo‘lishi mumkin.Ularni tanlashda 

quydagilarga    e‘tibor  berish  lozim:-Tashqi  modem  alohida  qurilma  bo‘lib,alohida 

elektr toki sarfini talab etadi.Ammo  uni turli kompyuterlar bilan  ishlatish  mumkin.U 

Sistema  blokdagi  kemtma-ket  portlardan  biriga  kabel  orqali  ulanadi.-Ichki  modem 

sistema  bloki  ichidagi  stolga  ulanadi  va  qo‘shimcha  elektr  quvvati  talab 

etmaydi.Modemning  asosiy  ko‘rsatkich  uning  ma‘lumot  almashinish  tezligi 

hisoblanadi.Bu  tezlik  bot(bit/sek)  yoki  kbit/sek-larda  ulanadi.  Ananaviy  telefon 

liniyalarida  modem  orqali  ma‘lumot  almashishning  maksimal  tezligi  60kbit/sek 

bo‘lishi  mumkin. Tezlik  bo‘yicha modemlarni to‘rt gruhga bo‘lish mumkin 

1.Tezligi past modemlar(1200,2400,4800bit/sek). 

2.O‘rtacha tezlikdagi modemlar(9600,14400bit/sek) 

3.Yuqori tezlikdagi modemlar (28800,33600,56000 bit/sek) 

4.O‘ta yuqori tezlikdagi modemlar. 

 

 

Xulosa 

Ayni  damda  yurtimiz  hududlari  raqamli  televideniya  bilan  to’liq  qamrab 

olinmoqda.Shuning  uchun  studiya  traktida  ovoz  signallarini  analog-raqam 

o‘zgartirishda  kvantlash  sanoqlari  ДА=16  -  24  bit/sanoq  va  diskretlash  chastotasi 

fd=  96  kGs  bo‘ladi.  Bunday  yuqori  diskretlash  chastotasini  tanlash  ARO‘  ning 

kirishidagi  PCHF  ni  soddalashtirishni  ta’minlaydi  va  ovoz  signalining  20kGsdan 

yuqori tashkil etuvchilarini oson so‘ndiradi. 

Xozirgi  kunda,  jaxonda  xususan  O‘zbekistonda  analog  radiotexnika  va 

axborot 

texnalogiyalaridan 

raqamli(diskret) 

texnalogiyalarga 

sekin 

asta 

o‘tmoqda.Shu  o‘rinda  signallarni  uzatish  va  qabul  qilish  xam  analogdan  raqamli 

ko‘rinishga  o‘tyapti.  Raqamli  yoki  diskret  signallar  bu  analog  signallarni  vaqt 

bo‘yicha kvantlab, kodlangan signallardir. 

 

 

Foydalanilgan adabiyotlar 

1. X.Nig‟matov, “Radioelektronika asoslari”, T.: O‟zbekiston, 1994 y. U- 

5006/1 

2. S.F.Amirov, “Elektronikaning nazariy asoslari”, T.: Talqin, 2008 y. U- 

6833 

3.A.S.Karimov va boshqalar. “Elektrotexnika va elektronika asoslari”, T.: 

O‟qituvchi, 1995 y. 464 b. U-5186/2 

4. F.E.Evdokimov “Umumiy elektrotexnika”, T.: O‟qituvchi, 1995 y. 388 b. 

U-5225/5 

Foydalanilgan internet resurslari. 

1.www.ZiyoNet.uz 

2.prezi.com 

3.www.refer.uz