Kompyuter tarmoqlari tarmoq abonenti boshqarish usullari bo

Lokal tarmoqlar- (LAN– Local Area Network);

Mintaqaviy tarmoqlar- ( MAN–Metropolitan Area Network);

Global tarmoqlar- (WAN– Wide Area Network);

• 
  
  Lokal kompyuter tarmog'i uncha katta bo'lmagan xudud chegarasida joylashgan abonentlarni birlashtiradi. Masalan, korxonalar, tashkilotlar, firmalar, banklar, ofislar miqyosidagi komppyuterlarni o'zaro birlashtiruvchi tarmoqlar lokal kompyuter tarmog'i turkumiga kiradi. Hozirgi vaqtda lokal hisoblash tarmoqlari abonentlarining xududiy joylashuvi bo'yicha qat`iy cheklashlar yo‘q.
  
• 
  
  Mintaqaviy kompyuter tarmog'i bir-biridan ancha uzoq masofada joylashgan komppyuterlarni va lokal kompyuter tarmoqlarini o'zaro bog'laydi. U katta shaxar, iqtisodiy mintaqa va alohida mamlakat doirasidagi abonentlarni o'z ichiga olishi mumkin. Odatda, mintaqaviy hisoblash tarmog'i abonentlari o'rtasida masofa o'nlab, yuzlab kilometrni etadi.
  
• 
  
  Global kompyuter tarmoqlari turli mamlakatlar yoki kit`alarda joylashgan abonentlarni birlashtiradi. Mazkur tarmoq abonentlar o'rtasidagi aloqa telefon, radio aloqa va kosmos aloqa tizimi negizida amalga oshiriladi.
  

Tarmoq miqyosi (o’ljami)

Ishlab chiqarih, tashkilot miqyosi (масштаби) bo’yicha tarmoqlar

quyidacha farqlanadi:

• Bo’limlar tamog’i (сети отделов);

  
  

• Kampuslar tarmog’i (сети кампусов);

  
  

• Tashkilot, kompaniya tarmoqlari (корпоративные сети).

  
  

Boshqarish usullari bo’yicha tarmoqlar quyidagicha bo’lishi mumkin:
“Mijoz – server” tarmoqlari (Клиент–сервер);

Kompyuter tarmoqlarini qurishda uchragan asosiy muammolardan birinchisi, bu tarmoq tarkibiga kirgan qurilmalar - kompyuterlar, printerlar, modemlar, konsentratorlar, kommutatorlar, marshrutizatorlar o„rtasida ma’lumotlarni uzatishni amalga oshirish muammosi hisoblangan. Kompyuter tarmoqlarida ma‟lumotlarni uzatish yoki almashinish jarayoni ketma-ket tarzda joylashtirilgan bitlar, ya‟ni 0 va 1- lar ko„rinishida amalga oshiriladi

Ma‟lumotlarni almashinish jarayonida qaysi qurilmalar ishtirok etayotganiga qarab, bunda uch xil holatni keltirish mumkin:
1.Kompyuter va tashqi qurilma o„rtasida ma‟lumot almashinish (1.3- rasm);
2.Yonma-yon joylashgan ikki kompyuter o„rtasida ma‟lumot almashinish;
3.Bir-biridan uzoq masofalarda joylashgan kompyuterlarning aloqa kanallari orqali ma‟lumot almashinish

Yacheykasimon topologiya – to„liq bog„lanishli topologiyadagi ba‟zi bir bog„lanishlarni olib tashlash bilan hosil qilinadi. Bunda o„zaro ko„proq axborot almashinadigan kompyuterlar orasidagi bog„lanishlar qoldiriladi, boshqa kompyuterlar esa tranzit yo„llar orqali bog„lanib axborot almashinishi mumkin bo„ladi. Umumiy shinali topologiya – Ethernet texnologiyasining avval ishlab chiqarilgan standartlari hisoblangan, 10Base-5 va 10Base-2 standartlari, ana shu topologiya asosida qurilgan edi. Bunda kompyuterlar bitta koaksial kabelga ulangan bo„lib, ma‟lumot uzatilayotgan paytda u kabel bo„ylab ikki tomonga tarqaladi. Umumiy shinali tarmoqlar nisbatan arzon hisoblanadi, ularda kabelni tortish va qo„shimcha kompyuterlarni ulash osonlik bilan bajariladi. Ammo bu xildagi tarmoqning eng jiddiy kamchiligi, uning ishonchliligining pastligidir, ya‟ni kabeldagi har qanday uzilish yoki kompyuterlar ulangan uzgich-ulagichlardan birining uzilishi butun tarmoqni ishini izdan chiqaradi. Yulduzsimon topologiya – bunda har bir kompyuter alohida kabel yordamida tarmoq markazida joylashgan qurilmaga, ya‟ni konsentratorga yoki kommutatorga ulangan bo„ladi. Ethernet texnologiyasining 10Base-T va 10Base-F standartlari ana shu topologiya asosida qurilgan edi. Bu topologiyaning umumiy shinaga nisbatan asosiy afzalligi, uning ishonchliligining ancha yuqoriligidir. Biron bir kabeldagi nosozlik faqatgina shu kabelga ulangan kompyuternigina 10 tarmoqdan uzilib qolishiga sabab bo„lishi mumkin. Konsentrator yoki kommutator ishdan chiqsagina tarmoq ishlamay qolishi mumkin. Ierarxik yulduz topologiyasi - bir nechta konsentratorlarni yoki kommutatorlarni ierarxik tarzda - qavatma-qavat, yulduzsimon ko„rinishda ulab tarmoqni kengaytirish, ya‟ni kompyuterlar sonini oshirish mumkin. Hozirda ierarxik yulduz topologiyasi – lokal va global tarmoqlarda ham keng tarqalgan topologiya hisoblanadi. Fast Ethernet texnologiyasining 100Base-TX, 100Base-T4 va 100Base-FX spetsifikatsiyalari va Gigabit Ethernet texnologiyasining barcha spetsifikatsiyalari ana shu topologiya asosida qurilgan. Halqasimon topologiya – bu topologiya asosida qurilgan tarmoqlarda, ma‟lumotlar halqa bo„ylab odatda bir tomonga yo„nalgan holda uzatiladi. Agar kompyuter ma‟lumotlarni unga yo„naltirilgan ekanligini aniqlasa, ularni o„z xotirasiga ko„chirib oladi. Token Ring va FDDI kabi lokal kompyuter tarmoqlari texnologiyalari halqasimon topologiya asosida qurilgan edi. Aralash topologiya. Odatda uncha katta bo„lmagan tarmoqlar topologiyasi – umumiy shina, halqa yoki yulduzli kabi tipik topologiyalardan biri ko„rinishida bo„ladi. Katta tarmoqlardagi kompyuterlarni birlashtirishda ixtiyoriy ko„rinishdagi bog„lanishlar yuzaga kelishi mumkin. Ammo bunda ham tarmoqlarning shunday qismlarini ko„rsatish mumkin bo„ladiki, ya‟ni tarmoq osti tarmoqlari, yuqorida ko„rib o„tilgan topologiyalardan biriga o„xshash bo„ladi. Shuning uchun bunday tarmoqlar aralash topologiyali tarmoqlar deb ataladi.