Kompyuter tushunadigan va shu sanoq sistemada amal olib boruvchi sistema bu sir emaski ikkilik sanoq tizimi

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI

“KOMPYUTER TIZIMLARI” kafedrasi

Kompyuterni Tashkil Etilishi fanidan tayyorlagan
Sanoq sistemalari turlari va ular ustida amallar bajarish
Mavzusida Mustaqil ish uchun

XISOBOTI

061-20guruh talabasi
Muxiddinov Xokimjon

KT kafedrasi asistenti

SH.Sobirov


Toshkent-2022
Mashg’ulotning maqsadi:Sanoq sistemasi haqida tushunch va ular ustida ammallar bajarish tartibini o’rganish
Adabiyotlar tahlili.

1	Sanoq tizimi haqida malumot
2	Sanoq sistemalari haqida
3	Sanoq sistemalari ustida amallar bajarish

Sanoq tizimi — Kompyuter tushunadigan va shu sanoq sistemada amal olib boruvchi sistema bu sir emaski ikkilik sanoq tizimi. Hozirgi kunda sanoq tizimlari ko'payib, bulardan eng asosiysi 2,8,10,16laridir Sanoq tizmi—sonlarni maxsus belgilar (raqamlar) toʻplami yordamida yozish usuli. Sanoq tizimining pozitsion va nopozitsion koʻrinishlari mavjud. Nopozitsion Sanoq tizimi rim raqamlari bilan, pozitsion Sanoq tizimi esa biz oʻrgangan va arab raqamlari (aslida hind raqamlari) deb ataladigan belgilar bilan yoziladi^[1]. Pozitsion Sanoq tizimida oʻrniga qarab raqamning qiymati oʻzgarib boradi. Masalan, 34 soni 4 ta birlik va 3 ta oʻnlikni bildiradi. Agar ularning oʻrni almashtirilsa 43 soni hosil boʻladi. Bu sonda 3 ta birlik va 4 ta oʻnlik mavjud, yaʼni 3 ning qiymati 10 marta kamaydi va aksincha 4 ning qiymati 10 barobar oshdi. Bunday oʻnlik Sanoq tizimidagi sonlarning raqamlari uni 10 lik asos darajalari yigʻindisida tasvirlashning koeffitsiyentlari hisoblanadi. Hisoblash mashinalarida, odatda, G.V. Leybnits taklif qilgan ikkilik sanoq sistemasi ishlatiladi. Bunday sonlarni tasvirlash uchun 2 ta — 0 va 1 raqamlaridan foydalaniladi. 2 lik Sanoq tizimining ishlatilishi EHMlar quriladigan elementlarning faqat 2 ta turgʻun ishchi holatda boʻlishi bilan bogʻliq. Bu elementlar kalitlarga oʻxshash boʻlib, ular yozilgan yoki oʻchirilgan holatlarda boʻladi. Uchinchi holat yoʻq. Bu holatlarning biriga 1, 2siga 0 mos qoʻyilsa, bunday elementlarning ketma-ketligi 2 lik Sanoq sistemasi tizimidagi songa mos kelad. Asosi Sanoq sistemasi Foydalaniladiganbelgilar
2Ikkili0,1
3Uchli0,1,2
4To’rtli0,1,2,3,
5Beshli0,1,2,3,4,
8Sakkizli0,1,2,3,4,5,6,7,
10O’nli0,1,2,3,4,5,6,7,8,9,
12 O’n ikkili 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9,
Sanoq sistеmasining alfavitida 10 ta arab raqamlari yetishmasa, raqamlarni ifodalash uchun harflardan foydalaniladi. Hisoblash tеxnikasida 2 lik, 8 lik, 16 lik sanoq sistеmalari kеng foydalanilganligi uchun biz ham asosan shu sanoq sistеmalarida ish olib boramiz.Kundalik hayotimizda asosan sanoq sistemalari orqali foydalanamiz. Ularni ahamiyati juda katta o’ringa ega. Masalan ikkilik sanoq sistemasida matematika informatika dasturlashda O’nliksanoq sistemasida deyarli barcha joylarda keng ishlatilinadi
Turli sanoq sistemalardan 10 likka o’tish:
Bunda n sanoq sistemasida berilgan sonning raqamlari ohiridan nol (0) dan boshlab razryadlari yozilib chiqiladi, va har bir raqam n ning razryadga teng darajasiga ko’paytirilib qo’shiladi.
Ya’ni :

101011₂ =1*2⁵+0*2⁴+1*2³+0*2²+1*2¹ +1*2⁰=32+8+2+1=43

A197F ₁₆ = A*16⁴+1*16 ³+9*16²+7*16¹ +F*16 ⁰ =10*65536+1*4096+9*256+7*16+15*1=661887

10 lik sanoq sistemadan boshqa sanoq sistemalrga o’tish10 lik sanoq sistemadan boshqa sanoq sistemalrga o’tish
10 li sanoq sistemadan ixtiyoriy boshqa n sanoq sistemaga o’tish uchun:
- 10 lik sanoq sistemadagi  berilgan son n soniga  burchakli bo’lish usulida bo’linadi va qoldiq yozib olinadi.
- keyingi qadamda hosil bo’lgan bo’linma yana n soniga bo’linadi,
- bunda bo’lish  bo’linma n sonidan kichik bo’lguniga qadar davom ettiriladi.
- hosil bo’lgan bo’linma va qoldiqlar  ohiridan boshga qarab (pastdan tepaga qarab) yozib olinadi.
- bu on biz izlagan javob bo’ladi!

43₁₀ = 101011₂

2189₁₀ =4215₈