Kompyuter va uning axborot ta’minoti

DASTURLASH TILLARI. ULARNI KOMPYUTERGA O’RNATISHNI O’RGANISH
Dasturlash tillari paydo bulishidan oldin dasturlar mashina kodlarida (maщina kodi - prosessor tomonidan bajariladigan xotiradagi instruksiyalar kema-ketligidir) tuzilar zdi. Katta -katta dasturlarni tuzishda juda kup vakt talab kilinar, ularni xatolarini tuzatish juda kiyin, modifikasiyalash esa kup xollarda ilojsiz edi. Shularni xisobga olib, inson uchun tushinarli bulgan dasturlash tillarini tashkil kilish muammosi paydo buldi. Dasturlash tillari inson uchun tushinarli bulgan dasturlarni tuzish imkonini beradi. Bunday datsurlarning matnini mashinalarlarda bajarish uchun, ularni mashina kodiga aylantirish zarur. Buning uchun traslyator deb ataluvchi maxsus dasturlardan foydalaniladi.
Traslyatorlar ikki xil kurinishda buladi: interpritator va kompilyator.
Interpretator - dastuning xar bir operatorini oralik kodga tarjima kilib, mashina kodiga aylantiradi va uni bajarishga kirishadi. Kompilyator - dastur matnini tulaligicha mashina kodiga aylantirib, uni bajarishga kirishadi..
Birinchi dasturlash tili - assembler bulib, bu til past pogonadagi til turiga kiradi. Dasturning xar bir katori -bitta mashina komandasiga mos tushadi. Assembler tilida katta-katta dasturlarni yozish juda kiyin , shuning uchun keyinchalik yukori pogonadagi dasturlar yaratildi. Bularga
Beysik, Paskal, Fortran, Si va xokozolar kiradi.
Paskal - 1969 yilda Syurix texnika universiteti professori N.Virt tomonidan yozilgan bulib, talabalarga dasturlar tuzishni urgatishga muljallangan.
Satr xolati anik xarakatlarni kanday tugmachalar yeki katorlar yerdamida bajarish mumkin ekanligini bildiradi. Ekrandagi kalit katori sichkoncha yerdamida boshkariladi. Berilgan komandani bajarish uchun sichkoncha shu satrga urnatilib , chap tugmacha bosiladi. Masalan, asosiy menyuga utish uchun F10 yeki “F10 Menu” katoriga sichkoncha kursatgichi urnatilib,tugmacha bosiladi.
Turbo-Paskal taxrirlagichi bir nechta fayllarni bir vaktning uzida taxrirlash imkoniyatini beradi.
Taxrirlagichga kirish uchun "File" menyusida "New" komandasini tanlash kifoya kiladi. Ekranda NONAME00.PAS nomli darcha paydo buladi. Kursor darchani chap tepa burchagida urnatiladi. Bir vaktning uzida bir nechta taxrirlagich darchasini ochish uchun "New" komandasi bir necha marotaba bajariladi.
Taxrirlagich komandalari WD matn taxrirlagichi komandalari kabidir.

Tabl. 1.1. Kursorni siljitish komandalari

Tugmacha	Xarakat
,	Bitta belgi chapga yeki ungga
, 	Bitta satr tepaga yeki pastga
Home	Satr boshiga
End	Satr oxiriga
PgUp, PgDn	Bitta bet tepada yeki pastga
Ctrl- 	Bitta suz chapga
Ctrl- 	Bitta suz ungga
Ctrl-Home	Darcha boshiga
Ctrl-End	Darcha oxiriga
Ctrl-PgUp	Fayl boshiga
Ctrl-PgDn	Fayl oxiriga
Ctrl-Q-B	Blok boshiga

Taxrirlagichga matnni olib kirish ikki xil rejimlarda bajariladi:

yezuvga kushish (insert) va kayta yezish (overwrite). Rejimlar almashinishi INS tugmacha yerdamida amalga oshiralidi. Rejim almashinuvi ruy bergan paytda kursor xolati uzgaradi. Kolgan komandalar guruxi tayer matnlarni korrektirovka kilish uchun muljallangan. Komandalar ruyxati 1.2 tabl.da berilgan.