Kompyuterlararo aloqalarni tashkil etish yo’llari

Kompyuter tarmoqlarining klassifikatsiyasi kompyuter tarmoqlarining fizik aloqa topologiyasi
Kompyuter tarmoqlarini klassifikatsiyalanganda ularni funktsional, informatsion va strukturaviy belgilariga e`tibor berilishi kerak. Hisoblash tarmoqlarida hududiy taqsimlanishi bo`yicha 3 ta sinfga bulish mumkin:

1. 
   Global tarmoq (Wan–Wide Area Network)
   
2. 
   Regional tarmoq (MAN–Metropolitan Network Area)
   
3. 
   Lokal tarmoq (LAN–Local Area Network)
   

Global tarmoq turli mamlakat va turli kontinent abonentlarni birlashtiradi.
Abonentlar o`rtasidagi o`zaro aloqa yo`llari radio aloqa va sun`iy yo`ldosh tizimi orqali amalga oshiriladi.
Regional hisoblash tarmog`i – bir-biridan ma`lum uzoqlikdagi abonentlarni birlashtiradi. U katta shahar ichidagi iktisodiy region, alohida mamlakat abonentlarini o`z ichiga oladi. Odatda bu tarmoqdagi abonentlar orasidagi masofa 10-100 kmgacha bo`ladi.
Lokal hisoblash tarmog`i – uncha katta bo`lmagan xudud abonentlarini birlashtiradi. Odatda bu tarmoq aniq joyga biriktirilgan bo`ladi. Ularga alohida korxona, banklar, firma, ofislarni kiritish mumkin. Bu tarmoqlarning uzunligi 2-2,5 km bilan cheklanishi mumkin.
Global, regional va lokal hisoblash tarmoq birlashtirish ko`p tarmoqli ierarxiyani barpo etadi. Ular ulkan informatsion massivlarni qayta ishlovchi iqtisodiy maqsadli vositalarni va cheklanmagan informatsion resurslarga murojaat qilishni quvvatli ravishda ta`minlaydilar. Bunda lokal hisoblash tarmog`i, ratsional tarmoq tarkibiga, ratsional tarmoq esa global tarmoq tarkibiga kirib, global tarmoqlar murakkab strukturalarni tashkil etishi mumkin. Tarmoqlar vazifalariga ko`ra: hisoblovchi, informatsion, informatsion-hisoblovchi yoki aralash tarmoqlarga bo`linadi. Hisoblash tarmoqlarning vazifalariga axborotlarni qayta ishlash kiradi. Informatsion tarmoq – foydalanuvchilarni talabiga mos so`rov ma`lumotlarini beradi.
Hisoblash tarmoqlari boshqarish usuli bo`yicha markazlashtirilgan va aralash boshqarishli tarmoqlarga bo`linadi.
Markazlashgan tarmoqda bitta yoki bir nechta boshqaruvchi organlar mavjud. Nomarkazlashgan tarmoqda har bir abonent tizimi tarmoqni boshqarish uchun vositaga ega bo`ladi. Aralash boshqarishli tarmoqda ham markazlashgan, ham nomarkazlashgan tarmoqlarning birgalikda doimiy bo`lmagan munosabatda hisoblash va informatsion funktsiyalar bajariladi.

Rasm Kompyuter tarmog`ining ierarxiyasi (tuzilishi).

Rasm 5. a) Markazlashgan tarmoq

b) Markazlashmagan tarmoq
Tarmoqlar axborot uzatishni tashkil etish bo`yicha selektsiyali va marshrutlashgan axborot tarmoqlariga bo`linadi. Selektsiyali axborot tarmoqlarda monokanal asosida quriladigan abonent sistemasining o`zaro aloqasi, ular adreslangan ma`lumot bloklarini tanlash orqali amalga oshiriladi.
Marshrutlashgan axborot tarmoqlarida uzatuvchidan qabul qiluvchiga kadrlarni uzatish uchun bir nechta marshrutlar ishlatilishi mumkin. Topologiya bo`yicha, ya`ni hisoblash tarmoq konfiguratsiyasi bo`yicha ikki sinfga bo`linadi: keng etkazuvchi (shirokovehatel`no`y) va ketma-ket tarmoqlar. Abonent va stantsiyalarning yig`indisi abonent sistemasi deb ataladi. Abonentlarni o`zaro aloqasini tashkil etish uchun uzatuvchi fizik muhit lozim. Uzatuvchi fizik muxit – bu aloqa yo`llari yoki kenglik (prostranstvo) bo`lib, ularda elektrik signallari tarqatiladi va ma`lumotlarni uzatuvchi apparaturalardan tashkil topadi. Uzatuvchi fizik muhit bazasidan kommuniktsion tarmoq tuziladi va u abonent sistemalari orasida axborotlarni uzatilishini ta`minlaydi. Bunday yondashish har qanday kompyuter tarmog`ini abonent sistemalarini va kommunikatsion tarmoq yig`indisi deb qarashni taqozo etadi.
Tarmoqlar axborot uzatishni tashkil etish bo`yicha selektsiyali va marshrutlashgan axborot tarmoqlariga bo`linadi. Selektsiyani axborot tarmoqlarda monakanal asosida quriladigan abonent sistemasining o`zaro aloqasi, ular adreslangan ma`lumot bloklarini tanlash (selektsiyalash) orqali amalga oshiriladi.
Marshrutlashgan axborot tarmoqlarida uzatuvchidan qabul qiluvchiga kadrlarni uzatish uchun bir nechta marshrutlar ishlatilishi mumkin.

3SIS. ABONENT TEMASI

ABONENT SISTEMASI

Rasm 6. Umumlashgan tarmoq strukturasi.
Har qanday kommunikatsion tarmoq quyidagi komponentlarni o`z ichiga olishi kerak: Uzatuvchi, xabar, uzatish vositasi, qabul qiluvchi.
Uzatuvchi – bu ma`lumotlar manbai bo`lgan qurilma abul qiluvchi- bu ma`lumotlarni qabul qiluvchi qurilma.
Xabar – uzatish uchun mo`ljalangan aniq formatli raqam ma`lumotlari.
Uzatish vositalari – bu uzatuvchi fizik muhit va xabarlarni uzatishni ta`minlovchi maxsus apparatura. Hisoblash tarmoqlarida xabar va axborotlarni uzatish uchun turli aloqa kannalaridan foydalaniladi. Telefon va raqamli axborotlarni uzatish uchun maxsus kannalar keng tarqalgan. SHuningdek radiokanal va sun`iy yo`ldosh aloqa kannalari qo`llaniladi.
Keng etkazuvchi fizik topologiyada kadrni hohlagan vaqtda uzatishga faqat bitta ishchi stantsiya (abonent tizim) ishlashi mumkin. +olgan ishchi stantsiyalar bu kadrni qabul qilishi mumkin, ya`ni bunda tuzilish selektsiyasi axborotlar bilan LXS uchun harakterlidir. Keng etkazuvchi tarmoq tuzilishining asosiy turlari – umumiy shina, daraxt, passiv markazli yulduz.
Umumiy shinali tarmoqda – tarmoqni kengaytirish, boshqarish usullarini qo`llash oddiyligi, markazlashgan boshqarishni lozim emasligi, uning afzalligidir.
Daraxtli tarmoq bir nechta aktiv takrorlovchilar yoki ―xabarlar‖ yordamida birlashtirish orqali tuziladi.
Har bir daraxt navdasi segmentni tashkil etadi, bitta segmentni ishdan chiqishi qolgan segmentini ishiga ta`sir etmaydi. Passiv markazli ―yulduz topologiya turida, markazda passiv bog`lovchi yoki aktiv takrorlovchi – oddiy va ishonchli qurilmalar joylashgan bo`ladi.
Marshrutlashgan axborotlar uchun harakterli bo`lgan tarmoqlarda – ketma-ket tarmoq tuzilishida, ma`lumotlarni uzatish, bir ishchi stantsiyadan, qo`shni stantsiyaga ketma-ket uzatish bilan amalga oshiriladi, bunda tarmoqning turli uchastkalarida turli ko`rinishdagi fizik uzatuvchi muhit qo`llaniladi. Keng uzatuvchi tarmoqchaga nisbatan, ketma-ket tarmoq tuzilishida uzatuvchi va qabul qiluvchiga nisbatan pastrok talab qo`yiladi.
Ketma-ket tarmoq tuzilishiga quyidagilar kiradi: YAcheykali (istalgan (proizvol`naya)), iearxik, aylana, zanjir, intellektual markazli yulduz, snejinka. Ketma-ket tarmoq tuzilishining ko`rinishlari: rasm 7.