Kompyuterning dasturiy ta'minotiInformatikada kompyuter texnikasini quyidagi ikki qismning birligi

Operatsion tizimlarning yoyilishi 
Unix 
UNIX
operatsion tizimining tarixi 1969-yilga borib 
taq
aladi, oʻshanda 
AT&Tʼdagi
Bell Labs tadqiqot 

---

loyihasi doirasida umumiy maqsadli vaqtni 
taqsimlovchi kichik operatsion tizim ishlab chiqilgan 
boʻlib, u ancha samarali ekanligi isbotlangan. 1976-
yilda Bell Labs ushbu tizimning oltinchi nashrini 
chiqardi, u keng tarqalgan V6 nomi bilan tanilgan va 
universitetlarga bepul tarqatilgan. 3 yildan soʻng 
yettinchi versiya (V7) chiqdi. Bu keng tarqalgan 
tarqatish uchun birinchi versiya edi (asosan 
universitetlar va tadqiqot laboratoriyalarida) va 
UNIXʼning koʻpgina keyingi versiyalari uchun asos 
boʻlib xizmat qildi. Universitetlarga 100 dollarga, 
qolganlarga esa 21 000 dollarga taklif qilingan. 
V7ʼning chiqarilishi bilan AT&T UNIX Support Group 
(USG)ni yaratdi, keyinchalik u UNIX System 
Laboratories (USL)ga aylandi. Guruhning vazifasi 
UNIXʼni tijorat mahsuloti sifatida „targʻib qilish“ edi. 
Bell Labs ham, USG ham turli yoʻnalishlar uchun 
tizimni rivojlantirishda davom etdi. USLʼning System 
III va System V versiyalari keng tarqaldi va 
zamonaviy tizimlarning rivojlanishig
a katta taʼsir 
koʻrsatdi. 
1992-yilda AT&T barcha UNIX tizimlarini Novell 
kompaniyasiga sotdi, u UnixWare deb nomlangan 
tizim asosida V tizimni ishlab chiqdi, u unchalik 
mashhur boʻlmagan (Hozirda UnixWare tizimi Novell 
tomonidan Santa Crouze Operation kompaniyasiga 
sotilgan va SCO UnixWare deb ataladi). 
UNIXʼning aksariyat versiyalari maʼlum darajada 
AT&T dasturiy taʼminotiga asoslanganligi sababli, 
Novell UNIX sotuvchi boshqa sotuvchilardan ham 

---

royalti oladi (Sun Microsystems oʻrniga bir martalik 
katta toʻlovni amalga oshirgan). 
Berkley UNIX operatsion tizimi 1977-yilda Berklidagi 
Kaliforniya universitetining Kompyuter tizimlari 
tadqiqot guruhi (CSRG) AT&T dan V6 manba kodini 
litsenziyalaganida tuzilgan. Ushbu guruh tomonidan 
chiqarilgan versiyalar qisqacha BSD (Berkley 
Software Distribution) deb nomlangan. Ularning 
chiqarilishi 1977-yilda PDP-11 mashinasi uchun 
1BSD versiyasi bilan boshlandi va 1993-yilda 
4.4BSD versiyasi bilan yakunlandi. BSD AT&Tʼning 
UNIX variantiga asoslanganligi sababli undan 
foydalanish uchun AT&T litsenziyasi talab qilingan. 
Hukumat laboratoriyalari va korxonalar uchun asl 
AT&T litsenziyalari har doim qimmat boʻlgan. Ular 
dastlab universitetlar uchun arzon edi, biroq UNIX 
tijoriy jihatdan qabul qilinishi bilan narx tez koʻtarildi. 
Oxir-oqibat, Berkli AT&T ko
dini BSDʼdan olib 
tashlashga qaror qildi. Ish uzoq, zerikarli va 
mashaqqatli edi. U tugashiga biroz vaqt qolganida 
universitet operatsion tizimlarni tadqiq qilish uchun 
mablagʻni yoʻqotdi va Hisoblash tizimlarini oʻrganish 
guruhi (CSRG) tarqatib yuborildi. 
Tarqalishidan oldin Study Group oʻzining AT&T 
boʻlmagan ikkinchi darsligini Net/2ʼni chiqardi. Baʼzi 
kompaniyalar va birinchi navbatda 
— BSDI (Berkley 
Software Design, Inc.) ushbu versiyani asos qilib 
oldi, uni toʻldirdi va uni arzon va ayni paytda 
ishonchli UNIX dasturi sifatida sotishni boshladi. Shu 
bilan birga, AT&T va Berkley sudga daʼvo qilishdi: 

---

AT&T mualliflik huquqini buzganlik uchun, Berkeley 
esa shartnoma shartlariga rioya qilmaslik (xususan, 
kelishilgan kreditni berishdan bosh tortish uchun). 
S
hu bilan birga, AT&T rahbarlari BSDIʼni Net/2 dan 
oʻz mahsuloti uchun asos sifatida foydalanganligi 
uchun sudga berishdi. 
1994-
yil fevral oyida Novell (oʻsha paytgacha 
AT&Tʼdan UNIXʼni sotib olgan) va Kaliforniya 
universiteti bir-
biriga qarshi daʼvolarini qaytarib 
olishga kelishib oldilar. BSDI ishi ham tezda hal 
qilindi. Tafsilotlar ommaga eʼlon qilinmadi, ammo 
universitet Net/2 versiyasini sotishni toʻxtatdi va 
yanada yetuk dasturiy taʼminot toʻplamini eʼlon qildi, 
4.4BSD-Lite Novell va Kaliforniya universiteti ushbu 
paketni erkin sotishga baraka berdilar. BSDI oʻzining 
4.4BSD-Lite mahsulotini 1995-
yil oʻrtalariga qadar 
qayta tashkil etish rejalarini eʼlon qildi (OʼReilly & 
Associates 4.4BSD qoʻllanmalari va 4.4BSD-Lite 
manba (yuklab boʻlmaydigan) CD-ROMʼni juda mos 
narxda sotadi. 
1980-yillarda bir nechta ish stantsiyalari ishlab 
chiqaruvchilari UNIXʼning oʻz versiyalarini ishlab 
chiqishga kirishdilar. Odatda, firma AT&T yoki BSD 
tizimining versiyalaridan birini oladi va uni oʻzida 
ishlab chiqishda davom et
adi. Baʼzi firmalar biron bir 
variantga yopishib olishni xohlamadilar va ikkala 
versiyaning xususiyatlariga ega boʻlgan duragaylarni 
ishlab chiqdilar. 
Xaos davom etar ekan, turli standartlar tarafdorlari 
UNIX versiyalarining tarqalishini cheklash uchun 

---

kam
paniya boshladilar. Toʻsatdan koʻplab UNIX 
standartlari paydo boʻldi, ularning har biri bir nechta 
sotuvchilarning zaif koalitsiyasi tomonidan qoʻllab-
quvvatlanadi. UNIXʼning mavjud versiyalarini 
kodlash oʻrniga, bu standartlar bozorga tobora 
koʻproq operatsion tizimlarni chiqardi. DEC standart 
foydasiga UNIX versiyasini ishlab chiqishni 
toʻxtatgan yagona yirik sotuvchidir. (X/Open 
Konsortsiumining joriy Unified UNIX 
Spetsifikatsiyasi, Spec 1170, dastlab taxminan 1170 
APIni oʻz ichiga olgan. Spec 1170 barcha yirik UNIX 
operatsion tizim ishlab chiqaruvchilari tomonidan 
qoʻllab-quvvatlanadi) 
Linux 
Linux
operatsion tizimi 1991-yilda tuzilgan va rasmiy 
ravishda 1994-yilda Linus Torvalds tomonidan 
chiqarilgan. 
Linux yagona mashhur hobbi operatsion tizim 
hisoblanadi (Torvalds uni bitiruv malakaviy ishi 
sifatida yozgan). 
Ushbu operatsion tizim butun dunyo boʻylab 
dasturchilar tomonidan qoʻllab-quvvatlanadi, ishlab 
chiqilgan va toʻldirilgan. Linux yagona bepul (toʻliq 
bepul) operatsion tizimdir. 
Koʻp vazifali koʻp foydalanuvchili 32-bitli Linux 
tizimining kelib chiqishi UNIX universal operatsion 
tizimlari sinfidan keladi. 
Linux uchun muhim rivojlanish foydalanuvchilarga 
qulay qobiqlarning paydo boʻlishidir. Tanish ish stoli 

---

va Windows piktogrammalarining kombinatsiyasi va 
Linux yadrosining kuchi darhol ishlab chiquvchilar va 
foydalanuvchilarning eʼtiborini tortdi. 1999-yilda eng 
yirik kompyuterlar yetkazib beruvchilaridan biri oʻz 
tizimlariga oʻrnatish uchun Linuxni tanladi. Oʻsha yili 
taniqli Corel korporatsiyasi Linu
xʼning birinchi tijorat 
versiyasini 
— original oʻrnatish tizimiga ega 
kompilyatsiya qilingan tarqatish paketini chiqardi, 
buning natijasida Linuxʼga kompyuterni joriy qilish 
jarayoni juda soddalashtirildi. 
Hozirgi vaqtda Linux nafaqat serverlarga, balki 
tayyor shaxsiy kompyuterlar va noutbuklarga 
oʻrnatilmoqda. 2000-yilda OS tarafdorlari 
Windowsʼning ustiga oʻrnatish uchun moʻljallangan 
Linux versiyasini chiqardilar. 
OS/2 
OS/2 operatsion tizimi 
IBM
va 
Microsoft
oʻrtasida 
qoʻshma loyiha sifatida 1984-yilda boshlangan. 
Keyinchalik, loyiha bekor qilindi va Microsoft oʻzining 
OS/2 versiyasini 
Windows NTʼga
oʻzgartirdi. 
OS/2ʼning oʻzi esa IBMda ishlab chiqilishda davom 
etdi. OS/2 dastlab 
MS-DOS
oʻrnini bosuvchi sifatida 
ishlab chiqilgan. Yangi operatsion tizimni ishlab 
chiqish ortidagi tushunchalar istiqbolli edi: OS/2 koʻp 
vazifalikni, virtual xotirani, grafik foydalanuvchi 
interfeysini qoʻllab-quvvatlaydi va DOS ilovalarini 
ishga tushiradi. Biroq, bu rejalarning aksariyatini 
amalga oshirib boʻlmadi. 
1987-yilda 
chiqarilgan OS/2 1.0ʼning birinchi 
versiyasi koʻp vazifali tizim uchun zarur boʻlgan 

---

koʻpgina funksiyalarni oʻz ichiga olgan. Biroq, u 
grafik qobiqga ega emas edi va koʻplab mashhur 
printerlar va boshqa qurilmalar uchun drayverlarga 
ham ega emas edi. Bundan tashqari, u kompyuter 
resurslariga juda talabchan edi; DOS-ilovalarning 
bajarilishi va oʻzaro taʼsirini juda sekin amalga 
oshirar, baʼzan esa umuman amalga oshirmas edi; 
foydalanuvchi bir vaqtning oʻzida faqat bitta dastur 
bilan ishlashi mumkin edi, qolgan jarayonlar fonda 
bajarilgan. 
Har bir yangi versiya bilan OS/2 yanada yaxshilandi. 
OS/2 v2.00 1992-yilda allaqachon birinchi 
versiyaning asosiy kamchiliklari bartaraf etildi. Bu 
shaxsiy kompyuterlar uchun birinchi mavjud va 
ishlaydigan 32 bitli operatsio
n tizim boʻlib, OS 
bozorida shubhasiz unga eʼtibor kuchaydi. Buning 
ortidan OS/2ʼning juda muvaffaqiyatli tarmoq 
versiyalari (masalan, Warp 3, Warp Connect, Warp 
4) chiqarildi. Shu paytdan boshlab, OS/2ʼga 
oʻxshash tarmoqlar bilan ishlovchi operatsion tizimlar 
ishlab chiqila boshlandi