Kompyuterning rivojlanish tarixi, uning avlodlari va qurilmalari

2. Kompyuterning asosiy va qo’shimcha qurulmalari. 
Kompyuterning asosiy qurilmalari quyildagilar: 
Sistema bloki
-bu qurilmada barcha boshqa qurilmalarni o'rnatish va qo’shish 
mumkin. Bu qurilma elektron sxemalar, elektron manba, tashqi xotira (disk 
yurituvchi va qattiq disk) va boshqa qismlardan iborat; 
Programmalar kundan kunga murakkablashishi va hajmining oshishi bilan ularni 
saqlash uchun maxsus disklar yaratilish zarurati tugildi. Shuning uchun CD, DVD va 
VCD disklari yaratildi. Ularning hajmi 650 Mbaytdan 7.4 Gb gacha. Hozirgi kunda 
ular katta hajmdagi programmalarni, video va entsiklopedik ma‘lumotlarni saqlashda 
keng qo’llanilmoqda. 
Qattiq disk
(Vinchestr-HDD-Hard Disk Driver) 
Qattiq magnit disk komyuterda ishlanadigan programmalar va ma‘lumotlarni doimiy 
saqlash uchun qo’llaniladi. Ular operatsion sistema programmalari, taxrirlagichlar, 
programmalash cistemalari, amaliy programmalar, ma‘lumot va hokazolar. Qattiq 
disklarning hajmi turlicha bo’ladi; IBM PC XT da-20 Mbayt, IBM PC ATda-40 
Mbayt, 80386SX, 80386DX, 80486SX mikroprotsessorli kompyuterlarda 110-120 
Mbaytgacha, 80486DX da 120-540, 640, 850 Mbaytgacha. Murakkab ishlar uchun, 
katta hajmli ma‘lumotlar uchun 1-2 Gbaytli va bundan yo’qori hajmdagi qattiq 
disklar mavjud. Zarur holda qattiq diskni kattaroq hajmdagisiga almashtirish yoki bir 
necha disklardan foydalanish mumkin. 
Monitor (yoki displey) 
Monitor (yoki displey)-bu qurilma kompyuterdagi matnlar, belgilar va tasvirlarni 
ekranga chiqaradi. U 2 xil rejimda ishlashi mumkin: birinchisi matnli, ikkinchisi 
grafik. 
Matnli rejimda displey ekrani shartli ravishda 80 ta ustun 25 ta satrga bulinadi. Shu 
maydonning ixtiyoriy joyida belgilar tasvirlanadi. Bu belgilar katta va kichik lotin 
harflari va yordamchi belgilar- - = _ + ! " / $ : , . ; ? % { } [ ] ; ' > < bo’lishi mumkin. 

---

Grafik rejimda ekranga matnli ma‘lumotlardan tashqari rasm av grafik tasvirlar ham 
chiqariladi. Bunda belgi ixtiyoriy shrift va o’lchamga ega bo’ladi Bu rejimda ekran 
no’qtalar to’plamidan iborat. Masalan: 
640x200 imkoniyatli monitor ekranida gorizontaliga 640 va vertikaliga 200 no’qtani 
tasvirlaydi. Nuktalar soni oshishi bilan tasvir sifati oshadi. 
Quyida monitorning ba‘zi turlarini keltiramiz: 
Adapter Rangi Matnli Grafikli 
MDA Oq- qora 80x20, 2 ta rang 640x200, 2 ta rang 
CGA Rangli 80x25,16 ta rang 320x200, 4 ta rang 640 x200, 2 
ta rang 
HERCULES Oq- qora 80x25, 2 ta rang 720x348, 2 ta rang 
EGA Rangli 80x25,16 ta rang 80x43,16 ta rang 640x350, 16 
ta rang 
VGA Rangli 80x25,16 ta rang 640x480,16 ta rang 
SVGA Rangli 80x25,16 ta rang 800 x600,16 ta rang 1280x1024, 
32 ta rang 
Klaviatura 
Klaviatura-bu qurilma orqali kompyuterni boshqarish va unga ma‘lumotlar kiritish 
mumkin. Klaviatura tugmalardan iborat bo’lib unda tugmalar o’zlarining guruhlari 
bo’yicha guruhlangan; 
1. Alfavit raqamli: bu guruhga harfli va raqamli tugmalar: bular A,B,...Z-A,B,...Ya 
1,2,...0, ) ( - = _ + ! " / $ : , . ; ? % { } [ ] ; ' > < kiradi. 
2. Funktsional tugmalar: bularga F bilan boshlanadigan tugmalar kiradi. Ularning 
soni 12 ta ma‘salan F1, F2, F3,..., F11, F12; 
3. Qo’shimcha raqamli tugmalar: bular ung tomondagi [ Num Lock ] / * - + [ Enter ] 
1 2 3 4 5 6 7 8 9 0. 
4. Kursorni yunaltirish: [Home] [End] [Page Up] [Page Down] -> <- v ^ 

---

5. Boshqarish va maxsus tugmalar: [Esc] [Enter] [Ctrl] [Alt] [Shift] [Tab] [Insert] 
[Delete] [Backspace] [CapsLock] 
Asosiy tugmalar va ularning vazifalari 
F1-tugmasi ko’p dasturlarda bosilganda sizga yerdam buradi ya‘ni nima qilishni 
tushuntiradi. 
Enter-tugmasi tasdiklash tugmasi bu tugma orqali kirgizayotgan ma‘lumotlarni 
kompyuter xotirasiga kiritiladi. 
Esc-Inkor tugmasi bajaraetgan vazifalarni inkor qilish mumkin, ba‘zi br dasturlarda 
chiqish vazifasini ham bajaradi. 
Shift-Tugmasi orqali tugmani tepa qismida ko’rsatgan belgilarni chikazish mumkin 
yoki harflarni registirini almashtirish mumkin. 
Misol: 
Agar Siz 1-tugmasini bossangiz, ekranda 1 raqami chikadi, agar Shift-ni bosib turib, 
1-ni bossangiz, undov belgisi (!) chikadi. 
Agar Siz A-tugmasini bossangiz Sizga ekranga a-harfi chop etiladi. Agar Shift orqali 
bosilsa, katta A harfini chiqaradi. 
CapsLock-tugmasi orqali katta harfdan kichikga va kichikdan kattaga o’tish mumkin 
(CapsLock chirokchasi yonsa, katta harflar, uchirilsa kichik harflar). 
Tab-bu tugma orqali bir oynadan ikkinchi oynaga o’tish yoki 8-xonaga surish. 
Ctrl va Alt bu tugmalar o’zlari hech narsani bajarmaydi ammo bu tugmalarni bosib 
turib boshqa tugmani bosangiz bosilgan tugmalarni vazifasini baharadi. 
Ctrl–ung tomondagi bu tugma orqali bizning kompyuterda rus alifbosidan lotin 
arifbosiga o’tish va lotin alifbosidan rus alifbosiga o’tish mumkin. Agar bu tugma 
bosilganda ekranda qizil ramka chiksa, bu xolada rus harflari bilan yeziladi. 
Insert-bu tugma orqali quyilsh holatidan almashtirish va almashtirish holatidan 
quyilsh holatiga o’tish mumkin. 
Delete - tugmasi orqali ko'rsor tagidagi belgini uchirish mumkin 
Backspace - bu tugma orqali ko'rsor oldidagi belgini uchirish mumkin.