Konchilik” fakulteti “konchilik ishi” kafedrasi “geodeziya”

Gorizontal s’yomka qilish. Gorizontal s’yomkada berilgan joyning chegarasi va u erdagi tafsilot s’yomka qilinib, planda yolg‘iz joy konturlari tasvirlanadi.
S’yomka ishlariga quyidagilar kiradi.
1) s’yomkaga tayyorgarlik ko‘rish,
2) poligon va teodolit yo‘lini belgilash;
3) poligon va yo‘lni punktga bog‘lash;
4) poligon elementlarini o‘lchash;
5) tafsilotni s’yomka qilish.
Bundan keyin kameral ishlar:
a) hisoblash ishlari va
b) grafikaviy ishlar bajariladi.
S’yomkaga tayyorgarlik ko‘rishda s’yomka qilinadigan joy karta yoki eski planda aniqlanib, joy o‘rganib chiqiladi. Keyin shu joyning o‘zida rikognotsirovka ishlari olib boriladi, ya’ni joy bilan yaxshi tanishib, tayanch punktlar va ularga bog‘lash yo‘llari belgilanadi, s’yomka qulay bo‘lishi uchun teodolit yo‘lini va poligonni qanday olish rejalari tuziladi. Joyning tafsiloti tasvirlangan sxematik plani chiziladi.
Teodolit yo‘llari kelgusi ishlarga asos bo‘lganidan, burchak uchlari mustahkam o‘rnatiladi. Nomerlari maxsus ustunchalarga yoziladi, ustunchani o‘rnatish imkoniyati bo‘lmasa, betondan 0,5 m diametrli markirovka (nuqta atrofidagi betonlangan tekis doira) ishlanadi va uning markaziga nuqta nomeri yoziladi. Umuman, dalada o‘rnatilgan nuqtalar mahkamlanishi bilan birga, ularni oson topish uchun turli belgilar qo‘llaniladi.
S’yomka ishlari joyning tuzilishi, quriladigan inshoot va qo‘yilgan talabga qarab, turlicha tashkil qilinishi mumkin. Masalan, zavod-fabrika binosi, temir yo‘l stansiyasi, aerodrom, stadion kabi inshootlar va kolxoz, sovxoz erlari ma’lum kattalikdagi maydonni egallaydi; lekin tosh va temir yo‘l, kanal kabi qurilishlar ma’lum kenglikda bir yo‘nalish bo‘yicha cho‘zilib ketgan chiziqda quriladi. SHularni hisobga olib, avval joyga s’yomka qilish uchun asos bo‘ladigan nuqtalar o‘rnatiladi. Bu nuqtalar sifatida joyda olingan yopiq yoki ochiq ko‘p burchakliklarning burchak uchlari qabo‘l qilinadi. Joyda belgilangan ko‘pburchaklik poligon deyiladi.

7.2-shakl.
Agar s’yomka qilinadigan joy ma’lum maydon bo‘lsa, poligon tomonlari shu maydon chegarasi bo‘ylab olinadi, ya’ni poligon bir nuqtadan boshlab maydon chegarasi bo‘yicha aylanib, yana bosh nuqtaga qaytilsa, yopiq poligon hosil bo‘ladi (13.2-shakl, a). Agar poligon koordinatasi ma’lum bir nuqtadan boshlanib, chiziq oxirida ham koordinatasi belgili ikkinchi bir nuqtada tugasa, bunday poligon ochiq poligon deyiladi (13.2-shakl, b). Joy tafsiloti poligon tomonlari va burchak uchlariga asoslanib s’yomka qilinadi.
YOpiq poligon o‘rta eridagi joy tafsilotini s’yomka qilish uchun poligon ichidan o‘tib, yopiq poligonni ikki burchagini tutashtiruvchi siniq chiziq ham ochiq poligon bo‘lib, bu, ko‘pincha diagonal yo‘l deyiladi. 13.2-shakl, a dagi ABCDEFA yopiq poligonining diagonal yo‘li FG NS bo‘ladi.
Har qanday poligonni s’yomka qilishda joyda uning quyidagi uch elementini (asosiy qismlarini) o‘lchash kerak: 1) poligon tomonlari uzunligining gorizontal qo‘yilishlari d₁, d₂, ... , d_n; 2) tomonlarning yo‘nalishlari a₁, a₂, ... , a_p; 3) tomonlar orasidagi burchaklarning gorizontal qo‘yilishlari ₁ ₂, ... , _n. O‘lchangan ana shu miqdorlar qiymati plan chizish uchun etarli ma’lumot bo‘ladi.