Konchilik ishi va metallurgiya
Download 419 Kb.
|
BMI Otabek KS.pdf (3)
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI ISLOM KARIMOV NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT TEXNIKA UNIVERSITETI OLMALIQ FILIALI “KONCHILIK ISHI VA METALLURGIYA” FAKULTETI “METALLURGIYA” KAFEDRASI
Rahbar:_________________________________Toshqodirova R Bitiruvchi:_______________________________Rahmatullayev O Olmaliq 2020 O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI ISLOM KARIMOV NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT TEXNIKA UNIVERSITETI OLMALIQ FILIALI “KONCHILIK ISHI VA METALLURGIYA” FAKULTETI “METALLURGIYA” KAFEDRASI Bakalavriat yo‘nalishi – 5310300 – “Metallurgiya” “Tasdiqlayman” Kafedra mudiri __________J.B.Sunnatov «____»______________ 2020 y. Bitiruv malakaviy ishiga TOPSHIRIQ Talaba___________ Rahmatullaev Otabek Obid o‘g‘li __________________________ (familiyasi, ismi, otasining ismi) Ish mavzusi_____ Rux tarkibli konsentratlarni qaynovchi qatlam pechida kuydirish jarayonini tehnologiyasini tanlash va hisoblash ______________________________________________________________________________________________________________________________________________ Institut bo‘yicha “____”_____________2020 y. buyruq №______ bilan tasdiqlangan. 2. Tugallangan ishni topshirish muddati “____”______________ 2020 y. 3. Ishga boshlang‘ich ma’lumotlar__Ishlab chiqarish quvvati 1000 t/sutka_________________ Konsentratning kimyoviy tarkibi (%): 51,5Zn, 1,1Cu, 0,5Cd, 7,6Fe, 32,2 S, 2,0CaO, 3,1SiO2, 1,8Al2O3, 0,2 qo‘shimchalar _____________________________________________________________________________ 4. Tushuntiruv-hisob yozuvining tuzilishi (ishlab chiqilishi kerak bo‘lgan savollar ro‘yxati)____Kirish qismi.__1. Adabiyotlar tahlili. 2. Nazariy qism. 2.1. Jarayon kimyosi. 3. Texnologik hisoblashlar. 3.1. Ratsional tarkib. 3.2. Material balans. 3.3. Issiqlik balansi. 4. Asosiy va yordamchi dastgohlarni tanlash va hisoblash. 5. Xulosa. Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati._ _____________________________________________________________________________ 5. CHizma material ro‘yxati (bajarilishi shart bo‘lgan chizmalar aniq ko‘rsatilishi kerak)____________________________________________________________________ _________1. Asosiy dastgoh umumiy kurinishi_________________________________________ _________2. Jarayon kimyosi__________________________________________________________ _________3. Texnologik sxema yoki apparatlar kerma-ketligi sxemasi______________________ 6. Bitiruv malakaviy ishga maslaxatchilar
7. Kalendar reja
Topshiriq berilgan sana: “_27_”_aprel___________ 2020 y. _________________ (imzo)
Rahbar:___________katta o‘qituvchi Toshqodirova Rano Eriknjonovna______ Bajarish uchun topshiriqni bitiruvchi-talaba olgan sana: “_27_”___aprel______ 2020 y. __________________ (imzo)
guruhi talabasi ___________________________________ bajargan bitiruv malakaviy ishiga TAQRIZ Mavzu: ___________________________________________________________ Bajarilgan bitiruv malakaviy ishning tarkibiy qismlari: CHizma qismi _______ Hisob-tushuntirish qismi _________ Bajarilgan ish quyidagi qismlardan iborat: Kirish_____________________________________________________ _____________________________________________________________ ______________________________________________________________ Ishning ijobiy tomonlari: ___________________________________________ ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Ishning kamchiliklari: _________________________________________________ _______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Ishni baholash va ishning muallifiga bakalavr unvonini berish to‘g‘risida taqrizchi fikri _______________________________________________________ _______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Taqrizchi: _______________________________________ _______________ (F.I.O., ishlash joyi va lavozimi) (imzo) «_______» ______________ 2020 y.
Kirish
I.Adabiyotlar taxlili 1.1.Rux metallurgiyasini xom ashyo tavsifi va asosiy texnologiyalari 1.2.Ruxni fizik kimyoviy xususiyatlari 1.3 Ruxning asosiy ruda konlari va birikmalari 1.4 Ruxni ishlatilish soxalari 1.5 Ruxni xom ashyodan ajratib olish asosiy texnologiyalar 1.6 Ruxni oksidlovchi kuydirish usullari va dastgoxlari II.Jarayon nazariyasi 2.1 Rux konsentratini Qaynar qatlam pechida kuydirish jarayoni III.Texnologik hisoblar 3.1.Ratsional tarkib 3.2.Material balans 3.3.Issiqlik balansi IV.Asosiy dastgohni tanlash va hisoblash Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar KIRISH O‘zbekiston iqtisodiyotini rivojlantirish kontseptsiyasida yoritilgan eng muhim muammolardan biri, bu mamlakatning boy mineral-xomashyo resurslaridan ratsional va kompleks foydalanishdir. O‘zbekiston metallurgiya sanoati o‘z mavqeini yildan-yilga mustahkamlab bormoqda. Negaki, qudratli mineral-xomashyo bazasi va tog‘-kon sanoati korxonalarining mavjudligi tufayli mamlakatimiz Markaziy Osiyo mintaqasida qora va rangli metall ishlab chiqarish bo‘yicha yetakchi o‘rinlardan birini egallaydi [1]. Bir qator foydali qazilmalar (metallar) bo‘yicha O‘zbekiston tasdiklangan zaxiralar va istikbolli rudalar jixatdan MDH dagina emas, balki butun dunyoda ham etakchi o‘rinlardan birini egallaydi. Shuningdek 2009 yilda Respublikamizda qabul qilingan Inqirozga qarshi dasturi doyirasida, qatiy tejamkorlik tizimini joriy etish, ishlab chiqarish harajatlari va mahsulot tannarxini kamaytirishni rag‘batlantirish hisobidan korxonalarning raqobatbardoshligini oshirish choralarni amalga oshirilishi ko‘zda tutiladi [2]. Malakaviy bitiruv ishning mavzusi rux ishlab chiqarishiga tеgishli, rux kuyindilarini tnalb eritish bag‘ishlangan bo‘lganligi sababli, Rеspublikamizda Olmaliq tog‘-mеtallurgiya kombinati tarkibidagi rux zavodi haqida qisqa ma’lumot kеltirish zarur. Bir qator foydali qazilmalar (mеtallar) bo’yicha O’zbеkiston tasdiqlangan zaxiralar va istiqbolli rudalar jixatdan MDH dagina emas, balki butun dunyoda ham yеtakchi o’rinlardan birini egallaydi. Ko’pchilik minеral xom ashyoning tayyorlangan zahiralari mavjud tog’-kon sanoati komlеkslarining uzoq muddat davomida ishlab turishini ta’minlabgina qolmay, shu bilan birga bir qator stratеgik foydali qazilmalarni qazib olish quvvatlarini oshirishga ham imkon bеradi.O’zbеkistan Rеspublikasida ishga solinayotgan foydali qazilma konlari MDH dagi boshqa mamlakatlarnikidan o’zining juda katta zahiralari bilangina emas, balki bir qator xususiyatlari bilan ham ajralib turadi, bular quyidagilardir: - tabiiy va minеral xom ashyo zahiralari yirik konlarda to’plangan bo’lib, ularni qazib olingan joyning o’zidayok komplеks qayta ishlash imkoniyati bor; - foydali qazilmalarning ko’pgina turlari tarkibidagi foydali komponеntlar yuqori darajada bo’libgina qolmay, katta miqdorda yuldosh elеmеntlarga ham ega; - konlarning ko’pchiligida ochiq usulda ishlash mumkin, rudalarni boyitish tеxnologiyasi ham nisbatan oddiy. Bu tеxnologiya foydali komponеntlarni ko’p miqdorda chiqarishni va jahon bozorida haridorgir mahsulot olishni ta’minlaydi; - ko’pgina foydali qazilma konlari yaxshi o’zlashtirilgan, aholi zich yashaydigan mintaqalarda joylashgan. Ular transport yo’llariga va xududlar o’rtasida rеsurslarni tashish vositalariga, shu jumladan suyuq va gaz holatidagi foydali qazilmalar uchun quvur tpancportiga ega; - ishlab chiqarish va sotsial infrastruktura, malakali kadrlar, tog’-kon mutaxassislari tayyorlaydigan oliy va o’rta mahsus o’quv yurtlari tizimi mavjud [1]. O’zbеkiston rangli mеtallar — mis, qo’rg’oshin, rux, volfram va shu guruxga kiruvchi boshqa mеtallarning aniqlangan zaxiralariga ega. Bu zahiralardan ruda asosan ochiq usulda kazib olinadi. Bu esa konlarning rеntabеlli ishlashini ta’minlaydi. Ishlab turgan konlar mis va unga yo’ldosh mеtallarni 40-50 yil, rux va ko’rg’oshinni 100 yildan ko’proq vaqt qazib olishni ta’minlaydi. Rangli mеtallar rudalarining zahiralari asosan Olmaliq ruda maydonida jamlangan. Qalmoqir koni noyob konlardan bo’lib, u mis-molibdеn rudalarini qazib chiqarish bo’yicha chеt eldagilardan ancha ustun turadi. Bu konning rudasini Olmaliq kon-mеtallurgiya kombinata qayta ishlaydi. Kombinat O’zbеkistondagi eng yirik korxonalardan biridir. Bundan tashqari, istiqbolli Yoshlik mis koni topilgan. Uning mis, molibdеn, oltin, kumush, rеniy, tеllur, sеlеn va oltingugurt zaxiralari katta.Qo’rg’oshin-rux asosan Jizzax viloyatining Uchquloch va Surxondaryo viloyatining Xondiza konlarida jamlangan. Xondizadagi konda qo’rg’oshin va rux bilan birga mis, kumush, kadmiy, sеlеn, oltin va indiy bor [2]. Ishlab chiqarish xajmi bo’yicha rux, alyuminiy va misdan kеyin uchinchi o’rinda turadi. Bir yilda dunyoda 5-7 mln.t rux ishlab chiqariladi. Zavodlarning ishlab chiqarish imkoniyati 75-85%larga foydalaniladi. Olmaliq tog’-mеtallurgiya kombinati tarkibiga kiradi. Zavodning ishlab chiqarish imkoniyati bir yilda 1000 ming tonnadan ziyodroqdir. Rеspublikamizda Olmaliq tog’ – mеtallurgiya kombinati tarmog’ida rux zavodi o’z faoliyatini olib bormoqda. Zavod 1970 yilda ishga tushirilgan bo’lib, bu sanoatning mеtalli rux ishlab chiqarish bo’yicha korxona, ishlab chikarish kuvvati yiliga — 120 ming tonnani tashkil etadi. Zavod qurgoshin - rux konlari ishlab bеrgan 20 - 25 ming tonna o’z ruxli xom ashyosini qayta ishlab chiqarishga va turli mamlakatlardan 100 ming tonna kеltirilgan ruxli boyitmaga mo’ljallangan. Zavod quyidagi sеx va bo’limlardan iborat: - to’rtta qaynovchi qatlam (QQ) pеchi bilan jixozlangan kuydirish sеxi; - 22 ta rеaktor va 18 ta quyuqlashtiruvchi uskuna bilan jixozlangan tanlab eritish sеxi; - rux elеktroliz sеxi va bo’lak rux quyulmasini olish uchun eritish bo’limi; - rux kukunini vеlsеvlash va vozgon uchun vеls sеxi, ya’ni quvursimon aylanma pеchda qayta ishlash; - yiliga 140 ming tonna sulfat kislota ishlab chiqaradigan, oqova gaz bilan ishlaydigan sulfat kislota olish sеxi; - kadmiy sеxi, kadmiy mеtalli unumdorligi yiliga 560 tonna va 5 ming tonna rux kuporosi hamda yiliga 1200 kg mеtalli indiy ishlab chiqarish bo’linmalari. Ishlab chiqarish xajmi bo’yicha rux, alyuminiy va misdan kеyin uchinchi o’rinda turadi. Bir yilda dunyoda 5-7 mln.t rux ishlab chiqariladi. Zavodlarning ishlab chiqarish imkoniyati 75-85% larga foydalaniladi.
Ishlab chiqarish xajmi bo‘yicha rux, alyuminiy va misdan keyin uchinchi o‘rinda turadi. Bir yilda dunyoda 5-7 mln.t rux ishlab chiqariladi. Zavodlarning ishlab chiqarish imkoniyati 75-85% larga foydalaniladi. Olmaliq tog‘-metallurgiya kombinati tarkibiga kiradi. Zavodning ishlab chiqarish imkoniyati bir yilda 1000 ming tonnadan ziyodroqdir[3,4]. Xorijiy davlatlarda rux ishlab chiqarish quyidagi davlatlarda mavjud: AQSH, Yaponiya, Rossiya, Kanada, Avstraliya, Germaniya, Frantsiya, Bolgariya, Polsha, Qozog‘iston va boshqalardir. Dunyo miqyosida ishlab chiqilgan ruxning o‘zlashtirilishi quyidagichadir,%: oq tunika olish 36; latun va bronza olish 26; quymakorlik 26; rux prokati 3; kimyo mollari 6,5. Rux xom ashyosining tavsifi Tabiatda rux asosan sulfid holatida uchraydi. Bir xil rux birikmalari - bu kislorod bilan bog‘langan oksid zahiralaridir. Sanoatda keng tarqalgan va ishlab chiqarishda tushgan bu – kompleks rux – qo‘rg‘oshin sulfidli polimetalmis rudalardir. Bu rudalarda asosiy metallardan tashqari, yana mis, kadmiy, nodir va kamyob metallar bor.Zamonaviy rudalarda ruxning miqdori 1,5 %, rux qo‘rg‘oshin rudalarda esa 1,0 – 1,5% Zn va 0,4 -0,5% Pb bor. Bu rudalarni qayta ishlashdan oldin boyitiladi. Asosiy boyitish usuli - selektiv flotatsiyadir. Oldin rudadan kollektiv rux-qo‘rg‘oshin boyitmasi olinib, keyin u alohida rux va qo‘rg‘oshin boyitmalariga ajratiladi. Sulfidli rudalarda rux asosan sfalerit – ZnS shaklda uchraydi. Oksidlangan rudalarda rux karbonat ZnSO4 (smitsonit) va gidrotsinkiy ZnSO3 • 2ZnS(OH) va silikat (valletit Zn2SiO4) turlarda uchraydi. Ruxni boyitmaga o‘tish darajasi 70-85%ni tashkil qiladi. Rux boyitmasini taxminiy miqdori, %: Zn 40-60; Pb 0,2-3,5; Ca 0,15 -2,3; Fe 2,5-13; S 30-35; Ca 0,1-0,5; As 0,03-0,3; Sb 0,01-0,07; Ca 0,001-0,013; Jn 0,001-0,07. Boyitmani maydaligi 30-35% (-75 mkm)-70-90% (-75mkm) masofada o‘zgaradi. Boyitmani 7 muhim texnologik xususiyatlari bo‘lgan zichlik: 3,4-4,3 g/sm3 ; to‘kilmoq massasi 1,9-2,3 g/sm, namlik 10-16%, quritilgandan keyin 6-8 %.
Sof holdagi rux, ancha egiluvchan, oqish-kumushsimon rangli metall. Kristall panjarasi geksagonal shaklda bo‘ladi. Xona haroratida ancha mo‘rt holda bo‘ladi. Egilganda kristalllarining ishqalanishidan chiqadigan qirsillagan tovush eshitiladi. 100-150 °C haroratlarda rux juda egiluvchan bo‘lib qoladi. Juda oz miqdorli aralashmalar ham ruxning mo‘rtligini keskin oshirib yuboradi.Rux – amfoter birikmalar hosil qila oladigan odatiy metallardan biridir. ZnO va Zn(OH)2 ruxning amfoter birikmalari sanaladi. Standart elektrolitik potensiali −76 V bo‘lib, standart potensiallar qatorida temirdan avval joylashgan. Kuchli qizdirilganda amfoter oq oksid ZnO hosil qilish bilan yonadi. Havoda rux yupqa oksid qatlami bilan qoplanib qoladi: 2Zn+O2→2ZnO Rux oksidi kislotalar bilan ham va ishqor bilan ham Reaksiyaga kirisha oladi: ZnO+2HCl→ZnCl2+H2O ZnO+2NaOH+H2O→Na2[Zn(OH)4] Qizdirilganda rux galogenlar bilan reaksiyaga kirishib, galogenidlar hosil qiladi ZnHal2. Rux fosfor bilan birgalikda fosfidlar (Zn3P2 va ZnP2); oltingugurt, tellur, selenlar bilan esa xalkogenidlar (ZnS, ZnSe, ZnSe2 va ZnTe) hosil qiladi.Vodorod, azot, uglerod, kremniy va bor elementlari bilan rux bevosita reaksiyaga kirishmaydi. Rux nitrid (Zn3N2) rux va ammiakning 550-600 °C haroratdagi reaksiyasi orqali olinadi. Ruxning kimyoviy xossalari 1.1-jadval
Rux havoda barqaror, chunki yupqa oksid parda keyingi oksidlanishdan himoyalaydi.Rux asosan yuqori haroratda aktivlashib oddiy moddalar galogenlar, kislorod va oltingugurt bilan reaksiyaga kirishadi. {\displaystyle {\mathsf {2Zn^{0}+O_{2}^{0}{\xrightarrow {t^{o}}}2Zn^{+2}O^{-2}}}}{\displaystyle {\mathsf {Zn^{0}+S^{0}{\xrightarrow {t^{o}}}Zn^{+2}S^{-2}}}}Rux azot va vodorod bilan reaksiyaga kirishmaydi.Rux nitrid Zn3N2 va rux gidrid ZnH2 bevosita yoʻllar bilan olinadi. Murakkab moddalar kislota, ishqor eritmalari va suv bilan rux sharoitga qarab har xil reaksiyaga kirishadi. Suv odatda rux bilan taʼsirlashmaydi. Qizdirilganda rux suv bilan quyidagi tenglama boʻyicha reaksiyaga kiradi:Elektr kimyoviy kuchlanishlar qatorida rux vodoroddan ancha chapda turadi va kislotalardan vodorodni siqib chiqaradi. Shuning uchun odatda rux laboratoriya amaliyotlarida Kipp apparati yordami bilan vodorod olishda foydalaniladi.
Download 419 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||