Konferensiyasi

“ZAMONAVIY TA‟LIM TIZIMINI RIVOJLANTIRISH VA UNGA QARATILGAN KREATIV G‟OYALAR, 
TAKLIFLAR VA YECHIMLAR” MAVZUSIDAGI 19-SONLI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ON-LINE 
KONFERENSIYASI 
www
.
bestpublishing.
org
177 
«Va», «yoki», «emas» so‗zlari bilan tuzilgan mulohazalarning rostlik jadvali 
quyidagicha tuziladi: 
A 
B 
A
va B 
A
yoki 
B 
A
emas 
1 
1 
1 
1 
0 
1 
0 
0 
I 
0 
0 
1 
0 
1 
1 
0 
0 
0 
0 
1 
Demak, 
murakkab 
mulohazalarning 
rostligi 
mulohaza 
tarkibidagi 
sodda 
mulohazalarning rostligiga bog‗liq. 
«Barcha» va «ba‘zi» so'zlarining ma'nosiga to'xtalib o‗taylik. 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 
sonlar haqida quyidagi mulohazalarni aytish mumkin:
1) barcha sonlar bir xonali sonlardir; 
2) sonlardan ba‘zilari juft sonlardir. 
Umuman, to‗g‗ri va noto‗g‗ri mulohazalar mavjud. Odatda, to‗g‗ri mulohazalarni rost 
va noto‗g‗ri mulohazalarni yolg‗on mulohazalar deb qaraymiz. 
Agar 1-jumladan «barcha» so‗zini olib tashlansa, «sonlar bir xonali sonlardir», — 
degan jumla hosil bo‗ladi. «Bu jumla chinmi yoki yolg‗onmi?» savoli ma'noga ega emas. 
Demak, qatnashayotgan «barcha» so‗zi uni mulohazaga aylantiradi. 
2-jumla ham shunga o‗xshash tuzilgan, faqat «sonlar juft sonlaridir» «ba‘zi» so‗zi 
mulohazaga aylantiradi. «Barcha» va «ba‘zi» so‗zlari kvantorlar deyiladi. «Kvantor» so‗zi 
lotincha bo‗lib, «qancha» degan ma‘noni bildiradi. Bundan tashqari, «ixtiyoriy», 
«harqanday», «harbir», «barcha (hamma)» umumiylik kvantorlari va «mavjud», «ba‘zi», 
«topiladi», «aqalli bitta» kvantorlari mavjud. 
Ko'pgina matematik jumlalar kvantorli fikr shakliga ega, masalan: barcha kvadratlar 
to‗g‗ri to‗rtburchaklardir, ba‘zi juft sonlar 4 ga bo‗linadi, ixtiyoriy to‗g‗ri to'rtburchakda 
ichki burchaklar yig‗indisi 360° ga teng. 
Ko‗p hollarda fikrlardagi kvantorlar tushirib qoldiriladi. Masalan, sonlarni 
qo'shishning o‗rin almashtirish qonuni a + b = b + a tenglik ko‗rinishida yoziladi. Ixtiyoriy a 
va b son- lar uchun a + b =b + a tenglikning o'rinli ekanligini, ya‘ni qo‗shishning o‗rin 
almashtirish qonuni umumiylik kvantorlari qatnashgan fikr ekanini bildiradi. 
5- misol. Ixtiyoriy 0, 1,2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 sonlar x + 2 > x tengsizlikning yechimi 
bo‗ladi. Bu fikrlar rostmi yoki yolg‗onmi? 
Ye c h i s h. Ixtiyoriy 0, 1, 2, ..., 9 sonlar x + 2 > x tengsiz- likning yechimi bo‗lishiga 
ishonch hosil qilish uchun quyidagi hollar ko‗rib chiqiladi: 
x=0da0 + 2>0 bo‗ladi, ya‘ni sonli tengsizlik rost. 
x = 1 da 1 + 2 > 1 bo‗ladi, ya'ni sonli tengsizlik rost. 
x=2da2 + 2>2 bo'ladi, ya‘ni sonli tengsizlik rost. 
x=9da9 + 2>9 bo‗ladi, ya‘ni sonli tengsizlik rost. 

---