Konferensiyasi

“ZAMONAVIY TA‟LIM TIZIMINI RIVOJLANTIRISH VA UNGA QARATILGAN KREATIV G„OYALAR, 
TAKLIFLAR VA YECHIMLAR” MAVZUSIDAGI 37-SONLI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ON-LINE 
KONFERENSIYASI 
www
.
bestpublication.
uz
213 
funksiyalarni shakllanishida baza hisoblanadi, jumladan, qabul qilish, e‘tibor, maqsadli 
harakat, fikrlash va tan olish. 
Uchinchi bosqich – affektli davr, uch yoshdan o‗n ikki yoshgacha davom etadi. 
Shaxsiy doimiy harakterdagi mulohazalarga ega. 
To‗rtinchi bosqich – ideatorli davr (12-14 yosh). Murakkab tushuncha shakllanadi, 
tushunish, izoh berish, aqlni jamlash yuzaga keladi.Bolalar fikrlarini oldindan 
rejalashtiradilar. 
Fikrlashlari abstraktli bo‗ladi. Shaxs shakllana boshlaydi [2. 45]. Bola rivojlanishining 
har bir bosqichi shaxsning rivojlanishi, kamol topishi va jamiyatda o‗z o‗rnini qiynalmay 
topishida ahamiyatli sanaladi. Jumladan, bu davrlarda bolalarda psixik jarayonlar (ma‘rifiy, 
nutqiy, hissiy, irodaviy va hokazo) paydo bo‗lishi va rivojlanishi, psixik xususiyatlar qaror 
topishini, xilama-xil faoliyatning (o‗yinlar, o‗qish, mehnat) rivojlanishini, bolaning shaxs 
sifatida shakllanishi va boshqalar. 
Bolaga ona tomonidan parvarish keyinchalik jamiyatda o‗z o‗rnini egallashda asosiy 
vositalardan sanaladi. Bolaning harakteri va xatti-harakati, ayniqsa, maktab yoshida ularni 
kim parvarishlaganiga bog‗liqdir. Agar ona bolaga yetarlicha e‘tibor bermasa, uni o‗z holiga 
tashlab qo‗ysa, turli xil kasalliklarga chalinadi va bu o‗tkir yoki surunkali bo‗lishi mumkin. 
Bola hayotining alohida davrlarida ruhiy buzilishlar va kasalliklar paydo bo‗lishiga 
moyillik yuqori bo‗ladi. Bu davrlar krizis deb ataladi. Krizisning ikki xil ko‗rinishi mavjud: 
2-7,5 yoshda; 
12-15 yoshda. 
Birinchi krizisda – parapubertat davrda ruhiy va jismoniy sifatlar hayot bilan 
ta‘minlovchi tizimlar faoliyatga ta‘sir ko‗rsatadi. Bu yoshdan ruhiy sferaning qisman 
og‗riqli holatlari boshlanadi. 
Ikkinchi krizis – pubertat davr – ichki sekretsiya bezlarining qayta tiklanishi bilan 
bog‗liq. 
Bolalar tez o‗sadi, jinsiy metamorfoz kuzatiladi. Bu davrda bolalarning jahli tez 
chiqadi, alohida e‘tibor talab qiladi. 
Atrof-muhit sharoiti, tarbiyasi va turli xil kasalliklar bolada oliy nerv faoliyatining 
normal rivojlanishini kechiktirishi, tengdoshlariga nisbatan orqada qolishi mumkin, buning 
oldini olish uchun umumiy amaliyot shifokori muntazam ravishda ota-onalarga bolani 
barkamol tarbiyasi, sog‗lom parvarish qilish yo‗l-yo‗riqlari haqida maslahat berib borishlari 
maqsadga muvofiq hisoblanadi. 
Xulosa qilib aytish mumkinki, bolalar psixologiyasi murakkab psixik jarayonlarni 
qamrab oladi va u ota-onalar hamda ustozlar tomonidan bolalarga alohida e‘tibor, ko‗mak, 
g‗amxo‗rlikni talab qilinadigan davr hisoblanadi. Bolalarni sog‗lom, kasalliklarga 
chalinmay o‗sishi yurtimiz kelajagini ta‘minlovchi omillardan biridir.