Konfliktshunoslik fanidan mustaqil ishi

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
O‘ZBEKISTON JURNALISTIKA VA OMMAVIY KOMMUNIKATSIYALAR UNIVERSITETI

XALQARO VA AUDIOVIZUVAL JURNALISTIKA FAKULTETI
XALQARO JURNALISTIKA YO’NALISHI

KONFLIKTSHUNOSLIK FANIDAN
MUSTAQIL ISHI

Mavzu: Konfliktlar tipologiyasi va rivojlanish dinamikasi

Bajardi: X. Vodidxonova
Tekshirdi: S.Raximov

Mavzu: Konfliktlar tipologiyasi va rivojlanish dinamikasi


Reja:

1. 
   Kirish.
   
2. 
   Asosiy qism:
   
   1. 
      Konfliktlar tipologiyasi va rivojlanish dinamikasi
      
   2. 
      Mahalliy va xorijiy olimlar o'rtasidagi ziddiyatlarning tipologiyasini qiyosiy tahlil qilish.
      
   3. 
      Tashkilotdagi mehnat faoliyati bilan bog'liq nizolar tipologiyasi.
      
3. 
   Xulosa va takliflar.
   

1. 
   Kirish.
   

Farovon hayot - mukammal tarbiyadan boshlanadi. Ma’lumki, yosh avlod tarbiyasi hamma zamonlarda ham muliim va dolzarb aliamiyatga ega bo‘lib kelgan. Ammo biz yashayotgan XXI asrda bu masala haqiqatdan ham hayot-mamot masalasiga aylanib bormoqda. «Tarbiya qancha mukammal bo‘lsa, xalq shuncha baxtli yashaydi» deb bejizga aytishmagan donishmandlar. Hozirgi qaltis davrda tarbiya mukammal bo’lishi uchun bu masalada bo’shliq paydo bo‘lishiga mutlaqo yo’l qo‘yib bo’lmaydi» - deydi muhtaram Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev¹.
Shunday ekan, mamlakatimizda olib boriiayotgan izchil islohotlar, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning ijtimoiy va ma’naviy-ma’rifiy sohalarga oid yoshlarni tarbiyalashdagi 5 ta muhim tashabbusi, ilm-fan, texnika va texnologiyalaming tezkor rivojlanishi, xorijiy davlatlar oliy ta’lim muassasalarining filialiari va fakultetlarining ochilishi, me’yoriy-huquqiy ta’minotni takomillashtirish harnda moddiy-texnik sharoitlami yaxshilashga qaratilgan yurt istiqboli uchun mas’uliyatni o‘z zimmasiga olishga qodir,.tashabbuskor, shijoatli yoshlami tarbiyalash bilan bir qatorda pedagogika oliy ta’lim muassasalan bo‘lajak o‘qituvchilarining tashabbusiarini to‘g‘ri yo‘naltirgan holda, ularda konfliktologik jarayonlaxni bartaraf etishda yangi adabiyotlami joriy etish, rivojlantirish borasida ta’lim tizimiga izchil o‘zgartirishlar kiritilmoqda. O’zbekiston Respublikasini yanada nvojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasida «Jismonan sog‘lom. ruhiy va intellektual rivojlangan, mustaqil fikrlavdigan, qat’iy hayotiy nuqtayi nazarga ega, Vatanga sodiq yoshlami tarbiyalash, demokratik islohotlami chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini nvojlantirish jarayonida iilaming ijtimoiy faolligini oshirish1» kabi yo‘nalishlar belgilangaii bo‘lib, bu, o‘z navbatida, mazkur jarayonni tadqiqiy va tahliliy yo‘nalishga ega bo‘lgan pedagogik tizim sifatida ko‘rib chiqish zaruratini izohlaydi.

1.Konfliktlar rivojlanish dinamikasi

Konflikt o‘zi nima? «Konflikt» atamasi «Nizo» tushunchasining dastlabki ekvivalenti sanaladi. Bu fan o‘rganuvchi obyektlar nimalardan iborat? Konfliktlaming kelib chiqishini, sabab va oqibatlarini o‘rganuvchi fan «Konfliktologiya» boiib, u lotincha «conflictus»- to‘qnashuv, «logiya» - ta’limot demakdir. Demak, Konfliktologiya to‘qnashuv haqida ta’lim berish, ya’ni to'qnashuv haqidagi fan hisoblanadi. Konfliktning yechimini topish - konfliktli vaziyatni yo‘qotish hamda u yuzaga keltirgan munosabatlami to’g‘ri yo’lga solish bilim va ko’nikmalari majmuidan iborat.
Konfiikt tabiiy hodisa. Konfiikt - oddiy hol. Chunki konfiikt har birimizning turmushimiz va tirikligimizga xos va hayotimizga tegishli bo‘lgan narsa. Ammo ko‘pchilik insonlar ongida an’anaviy mavjud boigan fikrga ko’ra, konfiikt - bu oddiy hoi emas, u ziddiyatli hoi, undan o‘zini muhofaza qilish kerak, undan o'zini tortish zarur, konfiiktdan «qochish» kerak. Insonlararo, oilalar ichida bo’layotgan konfiiktlardan o’zini tortishni bizga bolaligimizdan o‘rgatib kelishadi. Konfiikt oldida, konfiiktdan qo'rqish hollari ko‘pchilikni tashkil qiladi. Bizni bolaligimizdan konfliktli vaziyatlardan o'zimizni tortishga, «janjalkash» bo’lmaslikka, nizolarni keltirib chiqargan va unda qatnashgan odamlardan o‘zimizni tortib yurishga o‘rgatishadi. Konfiikt - bizning milliy mentalitetimizda «yaxshi» bo'lmagan holat va vaziyatga tenglashtiriladi. Biz konfiikt bo’lganidan ko’ra, konfiikt bo‘lmaganini afzalroq ko’ramiz. Konfiiktni hayotimizdagi eng «yomon» davr sifatida baholaymiz. Undan uzoqroqda yashash kocnikmalari bizning tafakkurimizga chuqur singdiriladi. Konfiikt har kunlik hayot tarzimizga xos bo'lgan voqelik bo‘lishiga qaramay, insonlar ko’pincha ulami noto’g’ri talqin etadi hamda «anglangan» holda qabul qilishga o‘rgatilmaydi. Biz qachonki konfliktli vaziyatga tushib qolganimizdagina konfliktli vaziyatni tahlil qilishga urinamiz. Ammo har doim ham bizdagi bilim va ko'nikmalar konfliktli vaziyatdan chiqib ketish uchun yetarli bo'lmaydi². Chunki bu borada bizning hayotiy tajribamiz kamm va biz konfiiktlar yechimi bo'yicha maxsus bilimlami egallamaganmiz. Tabiiyki, har bir inson konfliktlami tushunadi, ulaming mohiyatini to’g’ri anglaydi hamda ulami yenga oladi, deyish xato. Xorij mamlakatlarida yuqori va quyi bosqichdagi barcha rahbar xodimlar, biznes menejerlaming barchasi konfiiktlar yechimi bo’yicha ta’lim oladilar. Konfliktologiya, yoki konfliktlar yechimi sohasi yangi rivojlanib kelayotgan va taraqqiy etayotgan fan sohalaridan biri bo‘lib hisoblanadi. Shu bois, konfliktologiya sohasining nazariy asoslari, uning milliy xususiyatlari, ijtimoiy o‘ziga xosliklari, konfliktlarning jamiyat hayoti bilan aloqadorligi, shaxslararo konfliktlar, konfliktlarning huquqiy aspektlari, mehnat jamoasidagi konfliktlar masalalari ko‘pchilik tadqiqotchilarni qiziqtiradi. Ko‘rinib turibdiki, konfliktologiyaning o‘z ichki yo‘nalishlari ko‘p. Konfliktologik kayfiyat va xususiyatlarni o‘rganish jamiyatdagi inqirozlarning kelib chiqishi va ijtimoiy to‘qnashuvlarning oldini olishga ko‘mak beradi. Ammo bu sohadagi tadqiqotlar unchalik ko‘p bo‘lmay, mazkur qo‘llanmani yozishda konfliktologiya asoslari bo‘yicha ingliz, rus va o‘zbek tillaridagi ba’zi ma’lum manbalarga tayanildi. AQShning bir necha universitetlari qoshida konflikt yechimlarini o‘rganishga yo‘naltirilgan ilmiy-amaliy tadqiqot markazlari faoliyat olib boradi. Mayamida tashkil etilgan “Tinchlik ta’limi tadqiqotlari markazi” ana shunday tashkilotlardan hisoblanadi. Rossiya Fanlar Akademiyasi Sotsiologiya instituti qoshida ham “Konfliktologik tadqiqotlar markazi” ish olib boradi. Ushbu markazlar asosan konfliktli vaziyatlarni oldini olish chora-tadbirlarini ishlab chiqish bilan shug‘ullanadilar. Konflikt o‘zi nima? “Konflikt” atamasi “Nizo” tushunchasining dastlabki ekvivalenti sanaladi. Bu fan o‘rganuvchi ob’ektlar nimalardan iborat? Konfliktlarni kelib chiqishini, sabab va oqibatlarini o‘rganuvchi fan “Konfliktologiya” bo‘lib, u lotincha “conflictus” – to‘qnashuv, “logiya” – ta’limot demakdir. Demak, to‘qnashuv haqida ta’lim berish, ya’ni to‘qnashuv haqidagi fan hisoblanadi. Konflikt tabiiy hodisa. Konflikt – oddiy hol. Chunki konflikt har birimizning turmushimiz va tirikligimizga hos va hayotimizga tegishli bo‘lgan narsa. Ammo ko‘pchilik ongida an’anaviy mavjud bo‘lgan fikrga ko‘ra, konflikt bu – oddiy hol emas, u ziddiyatli hol, undan o‘zini muhofaza qilish kerak, undan o‘zini tortish zarur, konfliktdan “qochish” kerak. Insonlararo, oilalar ichida bo‘layotgan konfliktlardan o‘zini tortishni bizga bolaligimizdan o‘rgatib kelishadi³. Konflikt oldida, konfliktdan qo‘rqish hollari ko‘pchilikni tashkil qiladi. Bizni bolaligimizdan konfliktli vaziyatlardan o‘zimizni tortishga, “janjalkash” bo‘lmaslikka, nizolarni keltirib chiqargan va unda qatnashgan odamlardan o‘zimizni tortib yurishga o‘rgatishadi. Konflikt – bizning milliy mentalitetimizda “yaxshi” bo‘lmagan holat va vaziyatga tenglashtiriladi. Konflikt bo‘lganidan ko‘ra, konflikt bo‘lmaganini biz afzalroq ko‘ramiz. Biz konfliktni hayotimizdagi eng “yomon” davr sifatida baholaymiz. Konfliktdan uzoqroqda yashash ko‘nikmalari bizning tafakkurimizga chuqur singdiriladi. Konflikt har kunlik hayot tarzimizga hos bo‘lgan voqelik bo‘lishiga qaramay, insonlar ko‘pincha ularni noto‘g‘ri talqin etadi hamda ularni “anglangan” holda qabul qilishga o‘rgatilmaydi. Konfliktli vaziyatga tushib qolgan vaqtimizdagina mana shu konfliktli vaziyatni tahlil qilishga urinamiz. Ammo har doim ham bizning bilim va ko‘nikmalarimiz konfliktli vaziyatdan chiqib ketish uchun yetarli bo‘lmaydi. Chunki bizning hayotiy tajribamiz kam, chunki biz konfliktlar yechimi bo‘yicha maxsus bilimlarni egallamaganmiz. Tabiiyki, har bir inson konfliktlarni tushunadi, ularning mohiyatini to‘g‘ri anglaydi hamda ularni yenga oladi deyish, xato hisoblanadi.

2.Konfliktlar tipologiyasi.

Konflikt har doim murakkab va ko'p qirrali ijtimoiy hodisadir. Konfliktlar psixologiyasining asosiy masalalari orasida nizolarni tasniflash va tipologiyasi uchun asoslarni ajratish muhim o'rinni egallaydi. Konfliktlarning turli tasniflari ma'lum, chunki turli darajadagi sub'ektlar - mamlakatlar, xalqlar, korxonalar, xodimlar va ma'muriyatlar, erlar va xotinlar, direktorlar va o'qituvchilar, o'qituvchilar va talabalar va boshqalar o'rtasida turli xarakterdagi nizolar paydo bo'lishi mumkin. Siyosiy, iqtisodiy xarakterdagi nizolar, tashkiliy darajasiga qarab esa, mintaqaviy yoki global darajadagi shaxslar, guruhlar, qatlamlar, tizimlar o'rtasidagi ziddiyatlar haqida gapirish mutlaqo qonuniydir.
Albatta, barcha ziddiyatlarni yagona universal sxema shaklida taqdim etish mumkin emas. "Jang" kabi mojarolarni farqlash, agar ularni hal qilish faqat g'alaba qozongan taqdirda mumkin bo'lsa; nizo mumkin bo'lgan "munozaralar", lekin murosaga kelish ham mumkin; cheksiz va tugallanishi dargumon "o'yinlar". Ikkinchisi fundamental ahamiyatga ega, chunki u har bir mojaro atrofida umidsizlik va halokat halosini yo'q qiladi. Konfliktlarning eng keng tarqalgan tasniflarini umumlashtirib, biz nizolar tasnifi va tipologiyasining quyidagi asosiy asoslarini ajratib ko'rsatishimiz mumkin:

• 
  qarama-qarshi tomonlar yoki konflikt ishtirokchilarining tarkibi va soniga ko'ra (shaxs ichidagi, shaxslararo, shaxsiy-guruhlararo, jamoalararo, davlatlararo, partiyalararo, xalqaro);
  
• 
  muammoli-faollik atributi (boshqaruv, oilaviy, pedagogik, siyosiy, iqtisodiy, ijodiy);
  
• 
  konfliktning davomiyligi (o'tkir va surunkali; tez o'tadigan, uzoq muddatli, sust va boshqalar);
  
• 
  konflikt mazmuni (mazmunli yoki muammoli va “jamoaviy”);
  
• 
  o'zgarishlar tendentsiyasi va nizolarni hal qilish imkoniyatlari (konstruktiv va buzg'unchi yoki konstruktiv bo'lmagan);
  
• 
  • qarama-qarshiliklarning keskinlik darajasi (norozilik, kelishmovchilik, qarshilik, tortishuv, adovat, urush va boshqalar);
  
• 
  • Konfliktning intensivlik darajalari (asosiy va asosiy bo'lmagan, real va noreal va boshqalar).
  

Ko'rsatilgan turlarga qo'shimcha ravishda, ushbu tasniflarning har birida nizolar turlari ko'rsatilgan. Bundan tashqari, ba'zi tasniflarda nizolar bir vaqtning o'zida bir nechta sabablarga ko'ra ajralib turadi.

• 
  Jamiyat, davlat, jamoa hayotining turli masalalariga odamlarning qarashlari, munosabatlaridagi qarama-qarshiliklarga, hayotiy pozitsiyalardagi farqlarga asoslangan mafkuraviy nizolar.Bu konfliktlar makro muhit darajasida ham vujudga kelishi mumkin ( jamiyat) va eng kichik birlashmalarda, shaxslar o'rtasida. Ular u yoki bu partiyaning davlat siyosatiga munosabatiga nisbatan chuqur, o'tkir va chidab bo'lmas bo'lishi mumkin; millatlararo, oilaviy munosabatlar, kundalik hayotda ham, rasmiy sharoitda ham munosabatlar bilan bog'liq.
  
• 
  Iqtisodiy qarama-qarshiliklarga asoslangan iqtisodiy konfliktlar, bir tomonning iqtisodiy ehtiyojlari qondirilgan yoki ikkinchi tomon hisobidan qondirilishi mumkin. Bu qarama-qarshiliklar qanchalik chuqurroq bo'lsa, to'qnashuvlar shunchalik kuchli bo'ladi, konfliktlar shunchalik chuqur va barqaror bo'ladi va shuning uchun ularni hal qilish qiyin (ba'zan esa imkonsizdir).Iqtisodiy nizolar shaxslar o'rtasida ham kelib chiqishi mumkin.
  
• 
  • Guruhlar yoki shaxslarning uy-joy bilan ta'minlash, maishiy xizmatlardan foydalanish, vazifalarni taqsimlash, ijtimoiy xizmatlar ko'rsatish tartibini belgilash va boshqalar bo'yicha qarama-qarshiliklari bilan bog'liq ijtimoiy nizolar.
  
• 
  Oilaviy munosabatlarning nomutanosibligiga asoslangan oilaviy-maishiy nizolar, oiladagi noqulay psixologik muhit. Ushbu huquqbuzarliklarning sabablari turli darajadagi ahamiyatga ega: kichik maishiy muammolardan, a'zolarning ma'naviy va maishiy nopokligidan tortib, uning hayotining turli jabhalarini tashkil etishga bevosita yoki bilvosita ta'sir qiladigan jiddiy mafkuraviy tafovutlargacha.
  
• 
  Guruhlar o'rtasidagi munosabatlarda ham, shaxslar o'rtasidagi munosabatlarda ham namoyon bo'ladigan ijtimoiy-psixologik konfliktlar Bu nizolar guruhining negizida munosabatlar sohasidagi huquqbuzarliklar yotadi. Buzilishlarning sababi psixologik mos kelmaslikdir, ya'ni. tomonlardan birida yoki bir vaqtning o'zida ikkala tomonda ham yoqimsiz hissiy holatlarni keltirib chiqaradigan odamni ongsiz, asossiz ravishda rad etish. Buning sababi etakchilik, ta'sir, obro'-e'tibor, boshqalarning e'tibori, qo'llab-quvvatlashi uchun kurash bo'lishi mumkin.
  
• 
  Emotsional konfliktlar keskin vaziyatni keltirib chiqaradigan va oxir-oqibat turli xarakterdagi haqiqiy to'qnashuvlarga aylanib ketadigan hissiy holatlardan kelib chiqadi: iqtisodiy, mafkuraviy, oilaviy va maishiy. Bunday to'qnashuvlarning sabablari salomatlik holatida yotadi. Bu hayot va jinsiy aloqa sohasidagi og'ishlar, obsesif holatlar va patologik moyilliklar (alkogol, giyohvand moddalar) bo'lishi mumkin.
  
• 
  O'qituvchi, o'quvchilar, rahbarlarning ota-onalari talablari, manfaatlari to'qnashuviga qarshi ta'lim jarayonida yuzaga keladigan qarama-qarshiliklarga asoslangan psixologik-pedagogik konfliktlar. Bu qarama-qarshiliklar tizimlardagi munosabatlarni uyg'unlashtirishi kerak: "o'qituvchi-shogird", "o'qituvchi-shogird", "o'qituvchi-o'qituvchi", "o'qituvchi-ota-ona", "o'qituvchi-rahbar".
  
• 
  Shaxslarning ikki tomonlama mansubligi tufayli kelib chiqadigan mansublik nizolari, masalan, ular boshqa, kattaroq guruh ichida guruh tashkil qilganda yoki shaxs bir maqsadni ko'zlagan holda bir vaqtning o'zida ikkita raqobatlashuvchi guruhda bo'lganida. Ch.Nikson konfliktlarning bunday muhim turlarini aralash asoslar bo‘yicha (konflikt ishtirokchilari soni, u bilan bog‘liq kechinmalarning yo‘nalishi va xususiyatlari) ajratadi⁴.
  

Mojarolarning boshqa tasniflari ham mavjud, bu tabiiydir, chunki hodisaning ko'p qirraliligi va psixologik murakkabligi ularni tahlil qilish uchun turli asoslarni tanlashga imkon beradi.
Demak, M. Deutsch bo'yicha konfliktlarning tasnifi umumiy qabul qilingan tasnifdan biroz farq qiladi:
• Haqiqiy to'qnashuv - manfaatlar to'qnashuvi ob'ektiv ravishda mavjud bo'lib, ishtirokchilar tomonidan amalga oshiriladi va hech qanday o'zgaruvchan omilga bog'liq emas;
• Tasodifiy to'qnashuv - ishtirokchilar bilmagan o'zgaruvchan omillarga bog'liq; haqiqiy istiqbollarni anglab etgach, ziddiyat to'xtaydi;
• ko'chirilgan konflikt - konfliktning idrok etilayotgan sabablari uning asosida yotgan ob'ektiv sabablar bilan faqat bilvosita bog'liq;
• yashirin konflikt - ob'ektiv sabablarga ko'ra, u kuzatilishi kerak, lekin aktuallashtirilmasligi kerak (u noto'g'ri ko'rsatilishi yoki noto'g'ri taqdim etilishi mumkin);
• yolg'on konflikt - ob'ektiv asoslarga ega emas; noaniq asoslar natijasida yuzaga keladi, lekin ishtirokchilarning motivlari va munosabatlari shakllangandan so'ng, u chinakamiga aylanadi.
Qarama-qarshiliklarni tasniflash va yozish uchun yana ko'plab yondashuvlar mavjud. Idrok va nizolarni boshqarish jarayonida muhim o'rinni psixologik tadqiqotlar egallaydi, bu konfliktli xatti-harakatlarning chuqur asoslarini ochishga imkon beradi. Mojarolarning paydo bo'lish sabablari, bosqichlari, oqim mexanizmlari va nizolarni hal qilish usullari - shaxslararo, guruhlararo, xalqaro miqyosda ko'plab ma'lumotlar to'plangan. Konfliktlarni mehnat faoliyatining o'ziga xos xususiyatlari bilan bog'liq holda ham ko'rib chiqish mumkin. Shunday qilib, N.Grishina ishlab chiqarish konfliktlarini o'rganar ekan, ulardan quyidagilarni ajratib ko'rsatdi:

• 
  mehnat faoliyatining asosiy maqsadlariga erishish yo'lidagi to'siqlarga reaktsiya sifatida paydo bo'lishi;
  
• 
  birgalikdagi ishda shaxsiy maqsadlarga erishish yo'lidagi to'siqlarga munosabat sifatida paydo bo'lishi;
  
• 
  qo'shma mehnat faoliyatida odamlar o'rtasidagi munosabatlarning qabul qilingan normalariga mos kelmaydigan, ularning kutganlariga mos kelmaydigan xatti-harakatlarga reaktsiya sifatida paydo bo'lishi;
  
• 
  mehnat jamoasi a'zolarining shaxsiy xususiyatlariga ko'ra;
  
• 
  gorizontal va vertikal (pastdan yuqoriga va yuqoridan pastga qarama-qarshilikning rasmiy bo'ysunishiga qarab)⁵.
  

Konflikt - bu qarama-qarshiliklarning keskin keskinlashishi (mojaroli vaziyat) va tomonlarning har biri uchun biznes yoki shaxsiy ahamiyatga ega bo'lgan muammoni (ob'ektni) hal qilish jarayonida ikki yoki undan ortiq ishtirokchilarning (sub'ektlarning) to'qnashuvi (hodisasi). Konfliktlar tipologiyasi bir yoki bir nechta farqlovchi belgilarga asoslangan tasnifdir. Umumiy tasnif. Ma’lumki, tipologiya muammosi barcha fanlarga oid tushuncha bo‘lib, har bir fandagi nazariy tipologiya o‘zita xos ob’ektlarga kdratilganliga bilanfarklanadi. Ijtimoiy fanlarda tipologik bo‘linishning tabiiy fanlardagi singari anik ko‘rinishda bo‘lishi g‘oyatda mushkul. Shuningdek, ijtimoiy fanlardagi uslubiyjihatlarni xarakterlash ham juda qiyin vazifa. Konfliktlar tipologiyasini o‘rganish va ularni birbiridan farqlashda ulardagi muayyan o‘xshashlik va turli mezonlarning mavjudligi oldinga qo‘yilgan maqsadning imkoniyatlar doirasini biroz chigallashtiradi. Shunday bo‘lsada konfliktlar tipologiyasini nazariy jixatdan yaratash ko‘pgina tadqiqotchilarning doimiy mashg‘uloti bo‘lib kelmoqda. Umumiy tipologiya hakida har xil qarashlar mavjud. Birok barcha tadqiqotchilarning hech kanday munozaralarisiz tan olingan bir fikr mavjudki, bu muayyan konfliktni yagona tipologiyaga kiritib bo‘lmaslik haqidagi fikrdir. Negaki konfliktlar katta-kichikligidan qat’i nazar, ko‘pqirrali nazariy-amaliy asoslarga ega. Har qanday sharoitda ham qaramaqarshiliklar va konfliktlar abadiy va doimiy xarakger kasb etadi. Chunki unvdg ob’ekti va sub’kti markazida inson turadi. Inson ijtimoiy mavjudot sifatada konfliktlarning ma’lum bir qismini hal etishi mumkin. Birok konfliktlar tizimiga yana boshqa konfliktlar ko‘shilavermasligiga hech qanday kafolat yo‘q. Lekin, shu o‘rinda konfliktlarni bartaraf etish bo‘yicha muayyan yondashuvlarning mavjudligani aytib o‘tish joizdir. Zero, bunday yondashuvlar konfliktlarni ma’lum darajada tugatishda, ularning tipologiyasini yaratishda muhim ahamiyatga ega.
Tizimli yondashuv. Konfliktlar tipologiyasini yaratishda tizimli yondashuvni qo‘llash mumkin. Avvalo aytish kerakki, tizimli yondashuvni tor va keng ma’noda tushunmoq lozim. Biroqanday ma’noda ko‘llanilmasin uning ikkala jihati ham bir-biriga bog‘langan va bir birini doimo to‘ldirib turadi. Ushbu yondashuvga asosan, tizim harakatlari va uning muayyan tarkibiy kismlardan iboratliligi va unda ma’lum vositalarni qo‘llashga qaratilgan harakatlar umumiy tizim funksiyasi va uning elementlariga muvofiklashadi. “Konflikt nima” yoki aniqroq aytiladigan bo‘lsa, konflikt qanday o‘zini namoyon etadi, - degan savolga ko‘pchilik, konflikt bu – odamlarning urishishi, janjallashishi, kuch ishlatib, bir-biri bilan to‘qnashishi, so‘z aytishish, birovlarni ayblash, so‘kinish, g‘azablanish, jahl bilan gaplashish, kesatish, birovlarni urib-turtish, do‘q qilish, qo‘rqitishga urinish, u qilaman, bu qilaman deb, ularga tahdid qilish, piching bilan gapirish, to‘g‘ri so‘zlar mazmunini buzib talqin qilish, birovlarning orqasidan gapirish, qasd qilish, birovlarga jismoniy zo‘ravonlik o‘tkazish, zo‘rlash, shantaj, birovlarni oyog‘idan chalish, kamsitish, odamlar ustidan kulish, guruh-guruh bo‘lib, birovlarni yakkalab qo‘yish, dilsiyohlik, hafagarchilik, nafrat va qasos, birovlarni mensimaslik, kibrli munosabat bildirish, o‘zini boshqalardan ustun qo‘yish, kek saqlash, nafsoniyatga tegadigan amallar va so‘zlar ishlatish, birovning har bir so‘zi va amalidan yomonlik qidirish va boshqa shunga o‘xshash vaziyatlarni ta’kidlab aytishadi. Mana shu insonlararo munosabatlarda uchrab turadigan barcha salbiy holatlar aslida konfliktlarning turli ko‘rinishlari, odamlar o‘rtasidagi ziddiyatlarning turli namoyon bo‘lish holatlariga kiradi⁶.