Konsentrat ozuqalar
Download 1.49 Mb.
|
Konsentrat ozuqalar
|
Konsentrat ozuqalar, konsentratlar — tarkibidaozuqa moddalar miqdori yuqori boʻlgan yemlar Ozuqa moddalari tarkibiga koʻra K.o uglevodli (kraxmal va qandga boy boʻlgan suli, arpa, makkajoʻxori doni tegirmon k-tlari chiqindilari, uzum, qand lavlagi turpi, barda va boshqalar) va proteinli (dukkaqli don ekinlari doni, kunjara, shrot, goʻsht, goʻsht-suyak, qon va baliq unlari) guruhlarga boʻlinadi. 1 kg uglevodli Konsentrat ozuqalarda 0,7— 1,3 ozuqa birligi va 70—80 g hazm boʻluvchi protein, proteinli Konsentrat ozuqalarda 0,7—1,2 ozuqa borligi va 180—350 g hazm boʻluvchi protein bor. Konsentrat ozuqalardagi energiya konsentratsiyasi hayvonning talabidan yuqoridir. Shuning uchun oʻsimlik mahsulotlari bilan oziqlanadigan hayvonlarni tanho konsentrat ozuqa bilan boqib boʻlmaydi. Hayvonlarning kundalik ratsionida dagʻal, shirali ozuqalar va yoz faslida esa koʻk oʻtlar boʻlganda ratsionning energetik va proteinli toʻyimligini oshirish maqsadida konsentrat ozuqalardan foydalaniladi. Hayvonlarga Konsentrat ozuqalar yedirish miqdori ularning mahsuldorligiga bogʻliq boʻlib, 10–15 kg sut beradigan sogʻin sigirlarga 1 kunda 2,5–3 kg , boʻrdoqidagi qoramol uchun kunlik semirish 800—1000 g moʻljallangan boʻlsa, ratsion toʻyimligining 40—50% ini konsentrat ozuqa tashqil qilishi mumkin. Qochirish mavsumida nasldor koʻchqorlarni boqishda va 1 yoshdan oshgan qoʻylarni boʻrdoqiga boqishda har kuni 1 bosh qoʻyga 800—1000 g atrofida Konsentrat ozuqalar beriladi. Choʻchqa, parrandalar, moʻynali hayvonlar ratsioni asosan Konsentrat ozuqalardan ibrat. Har qanday chorvachilik fermasi rentabelligining asosiy shartlaridan biri bu sifatli ozuqadan foydalanishdir.Qoramollar, mayda mollar, cho'chqalar, parrandalar va boshqalarning ratsionini to'g'ri ishlab chiqish kerak.Fermalarda ishlatiladigan barcha ozuqalar uchta katta toifaga bo'linadi: suvli, qo'pol va konsentrlangan. Ildiz ekinlari va pichan, albatta, hayvonlar tomonidan qabul qilinishi kerak. Ammo qoramollar, mayda mollar, cho'chqalar va parrandalarning mahsuldorligi ularni etishtirishda yuqori sifatli konsentrlangan ozuqadan qanday foydalanilishiga bog'liq. Ta'rif Ushbu ozuqalar konsentratlar deb ataladi, ularning tarkibidagi ozuqa moddalarining ulushi juda yuqori. Ko'pgina hollarda, bu hayvonlarning oziq-ovqatlari o'simliklardan kelib chiqadi. Ushbu navning ozuqasi odatda 70-90% gacha hazm qilinadi. Albatta, ularning asosiy ustunligi - bu ozuqaviy qiymatning yuqori darajasi - {textend} 0,7-1,3 ozuqa birligi. Konsentratlar tarkibidagi suv tarkibida 16% gacha, tolalar esa {textend} 15% gacha bo'lishi mumkin. Shu bilan birga, bunday ozuqalar, afsuski, karotin, kaltsiy va D vitamini bilan kam ta'minlangan. Konsentratlarda juda oz miqdordagi mikroelementlar mavjud. Albatta, bunday ozuqani fermalarda faqat suvli va qo'pol bo'lganlar bilan birga ishlatish kerak. Konsentratlarning turlari Chorvachilik fermalarida ishlatiladigan ushbu navning barcha ozuqalari, birinchi navbatda, ikkita katta guruhga bo'linadi: uglevod; oqsil. Ushbu ikkala konsentrlangan ozuqa turi qishloq xo'jaligi hayvonlari ovqatlanishining ajralmas qismidir. Ular, albatta, parrandachilik fermalarida ham qo'llaniladi. Uglevod kontsentratlarining asosiy qiymati shundaki, ular tarkibida juda ko'p miqdorda kraxmal mavjud. Ushbu modda ularning tarkibida 70% gacha bo'lishi mumkin. Ikkinchi turdagi kontsentratlar, nomidan ko'rinib turibdiki, juda ko'p oqsillarni o'z ichiga oladi - {textend} 20-25% gacha. Xususiy uy uchastkalarida, fermer xo'jaliklarida va yirik chorvachilik majmualarida uglevodlar bilan to'yimli ozuqaning quyidagi turlari ko'pincha ishlatiladi: jo'xori; arpa; bug'doy; tariq; makkajo'xori. Protein kontsentratlaridan fermerlar orasida eng mashhurlari: no'xat; soya. Moyli pirojnoe va ovqat ham ushbu guruhning konsentrlangan yemlariga tegishli. Fermalarda ular deyarli har qanday hayvonlarning ratsioniga kiritilishi mumkin. Kombinatsiyalangan konsentratlar fermalarda ham juda mashhur. Bunday aralashmalar muvozanatli tarkibga ega bo'lib, ma'lum turdagi qishloq xo'jaligi hayvonlariga mos keladi. Sigirlar, cho'chqalar, echkilar, qo'ylar, parrandalar uchun ushbu turdagi konsentrlangan ozuqalar fermer xo'jaliklarida qo'llaniladi. Donli mahsulotlar: tarkibi va qo'llanilishi Uglevod konsentratining eng to'yimli turi bu makkajo'xori. Ushbu yemning ozuqaviy qiymati 1,3 k / birlikni tashkil qiladi. Shu bilan birga, 1 kg makkajo'xori tarkibida taxminan 70 g hazm bo'ladigan protein, 2,5 g fosfor, 0,7 g kaltsiy mavjud. Ushbu turdagi konsentratsiyali ozuqaning ba'zi bir kamchiliklari shundaki, tarkibiga kiradigan oqsil lizin, metionin, triptofan tarkibida kambag'aldir. Misrning yana bir kamchiligi - uzoq vaqt saqlashning iloji yo'qligi. O'rim-yig'im kunidan boshlab eng ko'pi bilan 2 oy ichida bunday donni qayta ishlanmagan holda hayvonlarga boqish kerak. Arpa fermerlar orasida eng mashhur uglevod kontsentratidir. Xususan, bunday g'alla cho'chqa va quyon xo'jaliklarida keng qo'llaniladi. Ushbu kontsentratning energiya qiymati 1,15 k / birlikni tashkil qiladi. Shu bilan birga, bir kilogramm arpa tarkibida taxminan 113 g protein, 49 g tolalar, 485 g kraxmal mavjud. Ko'pincha, oziq-ovqat uchun yaroqsiz bug'doy qishloq xo'jaligi hayvonlarini boqish uchun ham ishlatiladi. Bunday ovqat juda foydali va to'yimli hisoblanadi. Biroq, bug'doy, afsuski, boshqa turdagi kontsentratlarga qaraganda ancha qimmat. Oziqlanish qiymati jihatidan bunday don deyarli makkajo'xori (1,2 k / birlik) dan kam emas. Shu bilan birga, bug'doy tarkibida boshqa donli donlardan ko'proq proteinlar mavjud - {textend} kilogramm uchun 133 g. Bunday konsentrlangan ozuqa qoramollar, mayda mollar, cho'chqalar uchun ishlatiladi.Bundan tashqari, u ko'pincha qishloq xo'jaligi parrandalarining parheziga kiritiladi. Boshqa qanday donalardan foydalanish mumkin Yulaf kabi konsentrlangan uglevodlar fermerlar tomonidan asosan tolaning yuqori miqdori uchun qadrlanadi. Ushbu donning tarkibi kilogramm uchun 97 g ni tashkil qiladi. Ya'ni, jo'xori tarkibida arpadan 2 barobar ko'proq tolalar mavjud. Bunday donning 1 kg tarkibidagi oqsil tarkibida 9-12% bo'ladi. Ushbu turdagi kontsentratning ba'zi bir kamchiliklari shundaki, u tarkibida 4-5% yog 'kislotalari mavjud bo'lib, ular cho'chqa yog'i va go'sht sifatiga salbiy ta'sir ko'rsatmoqda. Ko'pincha, jo'xori, albatta, otlarning ratsioniga kiritiladi. Ba'zan ular bunday ovqatni quyonlarga berishadi. Fermer xo'jaliklarida ishlatiladigan uglevod konsentratining yana bir turi - javdar. Tarkibi jihatidan bunday don arpadan unchalik farq qilmaydi. Biroq, javdar, afsuski, juda oz miqdordagi azotsiz ekstraktiv moddalarni o'z ichiga oladi. Kepak Uglevod kontsentratlarining eng qimmatli turi, albatta, butun yoki maydalangan don hisoblanadi. Biroq, bunday oziq-ovqat, afsuski, juda qimmat. Shuning uchun u fermalardagi hayvonlarga kepak aralashmasi bilan oziqlanadi. Kontsentratlarning oxirgi turi - frezalash sanoatining odatiy chiqindilari. Oziqlanish jihatidan kepak donalari, albatta, biroz pastroq. Biroq, ular oqsillarga, minerallarga, yog'larga va B vitaminlariga boy. Fermer xo'jaliklarida ishlatiladigan kepek arpa, javdar, jo'xori va boshqalar bo'lishi mumkin, ammo bu navning bug'doy ozuqasi chorvachilar orasida eng katta mashhurlikka erishgan. Fasol kontsentratlarining tarkibi va ishlatilishi Proteinli ozuqalar guruhidan no'xat ko'pincha fermalarda hayvonlar ratsioniga kiritiladi. Ushbu kontsentratning ozuqaviy qiymati taxminan 1,19 k / birlikni tashkil qiladi. Shu bilan birga, 1 kg no'xat tarkibida 195 g juda hazm bo'ladigan oqsil va 54 g tolalar mavjud. Tarkibidagi oqsil sifati jihatidan ushbu turdagi ozuqa hayvonlarni boqish uchun ishlatiladigan barcha konsentratlardan ustun turadi. No'xatdan foydalanish nafaqat qoramollar, mayda mollar va boshqalarning mahsuldorligini oshirishga, balki cho'chqa yog'i va go'sht sifatini ham yaxshilashga imkon beradi. Lupin kabi kontsentrat fermerlar tomonidan, birinchi navbatda, uning tarkibidagi oqsil miqdori juda yuqori. Bunday yemning energiya qiymati 1,1 k / birlikni tashkil qiladi. Shu bilan birga, lupin tarkibidagi oqsil kilogrammi uchun taxminan 270 g ni tashkil qiladi. Chorvachilikda ushbu ekinning faqat past alkaloid yoki alkaloid bo'lmagan navlari qo'llaniladi. Ovqat va pishiriqlar Ushbu turdagi oqsil kontsentratli yemi, avvalambor, uning yuqori darajadagi ozuqaviy qiymati uchun fermerlar tomonidan qadrlanadi. Yog 'keklari ham, ovqatlari ham yog' zavodi ishlab chiqarishining chiqindilaridir. Birinchi turdagi ozuqa har xil turdagi urug'larni presslash yo'li bilan olinadi. Ovqat erituvchi yordamida yog 'ajratib olinadi. Ikkala ozuqaning taxminan 2/3 qismi kungaboqar urug'idan tayyorlanadi. Shuningdek, taom va pirojnoe paxta, kenevir, makkajo'xori, zig'ir va boshqalar bo'lishi mumkin. Bunday kontsentratlarning ozuqaviy qiymati yuqori, ammo ular tarkibida, masalan, bir xil donli donlarga qaraganda kamroq proteinlar mavjud. Bundan tashqari, hayvonlarni moyli pirojnoe va ovqat bilan oziqlantirishda ma'lum qoidalarga rioya qilish kerak. Masalan, paxtadan tayyorlangan bu xilma tarkibida kamqonlikni keltirib chiqaradigan zaharli gossipol moddasi mavjud. Zig'ir urug'i ovqatni dehqonlar hayvonlarning ovqat hazm qilish tizimiga foydali ta'siri uchun qadrlashadi. Shu bilan birga, bunday oziq-ovqat tarkibida zaharli glyukoza mavjud. Ham paxta kontsentratlari, ham zig'ir urug'ini hayvonlarga ozuqa berish cheklangan miqdorda ruxsat etiladi. Soya fasulyesi ovqat va pirojniyning eng to'yimli turi hisoblanadi. Ular tarkibida eng ko'p oqsil mavjud. Afsuski, soya fasulyesi bizning mamlakatimizda etishtiriladi, albatta, kamdan-kam hollarda. Chorvachilar Rossiyada fermer xo'jaliklarida, yuqorida aytib o'tilganidek, asosan kungaboqar keki va undan foydalanadilar. Bunday yemning energiya qiymati birinchi navbatda qobiq tarkibiga bog'liq.Standartlarga muvofiq, uning 14 foizidan ko'prog'i kungaboqar urug'idan tayyorlangan pirojnoe va ovqat tarkibiga kiritilishi kerak. Murakkab ozuqa Ushbu navning kontsentratlari fermalarda hayvonlarning ratsioniga juda tez-tez kiritiladi. Rossiyada aralash yemlar yagona standart tomonidan tasdiqlangan retseptlar bo'yicha ishlab chiqariladi. Bunday kontsentratlarning tarkibi, birinchi navbatda, tayyor mahsulot yuqori energiya qiymatiga ega bo'lishi kerakligini hisobga olgan holda ishlab chiqilgan. Shuningdek, ozuqa oxir-oqibat ma'lum bir turdagi hayvon uchun zarur bo'lgan biologik faol moddalar, vitaminlar, karotin, antibiotiklar va boshqalarni o'z ichiga olishi kerak.Bu turdagi kontsentratlarning ozuqaviy qiymati ularning muvozanat darajasiga va ishlab chiqarishda ishlatiladigan komponentlarning sifatiga bog'liq. Murakkab ozuqalarni nafaqat donli va dukkakli ekinlardan foydalangan holda tayyorlash mumkin. Ular ko'pincha konsentrlangan va qo'pol yem aralashmasi. Shuningdek, bunday mahsulotni ishlab chiqarishda premikslar, karbonat va sulfat tuzlari, oziq-ovqat sanoati chiqindilari, xamirturush, quruq zardob va boshqalar ishlatiladi. Konsentratni qayta ishlash usullari Rossiyada ushbu navning yemi ko'pincha oldindan maydalanadi, so'ngra fermalarda yoki liftlarda quruq shaklda saqlanadi. Ammo mamlakatimizda konsentratlarni qayta ishlash uchun quyidagi texnologiyalardan ham foydalanish mumkin: xamirturush; malt; ekstruziya; mikronizatsiya. Crusher Ko'p hollarda konsentrlangan yemni maydalash kerak. Ushbu qayta ishlash usulining afzalligi shundaki, avvalambor, uni ishlatganda don va loviya qattiq qobig'i yo'q qilinadi. Bu, o'z navbatida, hayvonlarni chaynashni osonlashtiradi va tarkibidagi ozuqa moddalarining mavjudligini oshiradi. Tegirmonning afzalliklari shundan iboratki, ezilgan deyarli barcha yoshdagi, hatto eng kichik hayvonlarga ham berilishi mumkin. Noto'g'ri ovqatlanish Konsentrlangan yem ishlab chiqarishda ushbu qayta ishlash usuli ham tez-tez ishlatiladi. Ko'pgina hollarda ushbu texnik donning ta'mini yaxshilash va natijada uning emishini oshirish uchun ishlatiladi. Maltlash jarayonida uglevod kontsentratlaridagi kraxmalning bir qismi shakarga aylanadi. Xamirturushli ozuqa Ushbu usul, avvalambor, qishloq xo'jaligi hayvonlari ratsionidagi protein tarkibini ko'paytirishga imkon beradi. Xamirturush jarayonida kontsentratlar oqsil bilan boyitiladi. Shu tarzda qayta ishlangan ozuqada oqsil miqdori 1,5-2 baravar ko'payishi mumkin. Qayta ishlashning ushbu usulidan foydalanganda fermer xo'jaliklari 20-25% konsentratlarni tejashga qodir. Bundan tashqari, xamirturush ozuqasini boqish hayvonlar sog'lig'iga foydali ta'sir ko'rsatadi va ularning mahsuldorligini 15-20 foizga oshiradi Ekstruziya Ushbu turdagi ishlov berish kontsentrlangan ozuqaning ozuqaviy tuzilishini o'zgartiradi. Ekstruziya paytida oqsillar, kraxmal va tolaning fizik-kimyoviy xossalari ijobiy tomonga o'zgaradi. Bundan tashqari, ushbu usul donli va dukkakli ekinlarning sog'lig'ini yaxshilaydi. Konsentrlangan ozuqa tayyorlash jarayonida bu holda don har xil mexanik ta'sirlarga (ishqalanish, siqilish va boshqalar) ta'sir qiladi, yuqori bosim zonasidan atmosferaga o'tadi. Shu tarzda qayta ishlangan ozuqalar pishirilgan non hidi va mazasini juda yoqimli, shuning uchun ularni hayvonlar yaxshi iste'mol qiladilar. Mikronizatsiya Ushbu usul bilan em infraqizil nurlari bilan ishlov beriladi. Natijada, kraxmal molekulalari don tarkibida intensiv ravishda tebrana boshlaydi, bu esa ushbu moddaning shakarlarga bo'linishiga olib keladi. Mikronizatsiyadan so'ng ozuqa qo'shimcha ravishda eziladi va sovutiladi. Masalan, qoramol uchun bunday konsentrlangan yemdan foydalanish mahsuldorlikni 12-15% gacha oshirishi mumkin. Sifat talablari Albatta, fermadagi hayvonlar faqat yuqori sifatli kontsentratlar bilan ta'minlanishi kerak. Don va baklagiller, masalan, o'ziga xos rangga ega bo'lishi kerak. Ushbu navning namlangan konsentratlari porlashini yo'qotadi va xira bo'ladi. Shu bilan birga, ularning ozuqa qiymati pasayadi. Fermer xo'jaliklarida ishlatiladigan don va dukkakli ekinlar, boshqa narsalar qatori, yangi (yoki ombordan keyin omborxonada) hidga ega bo'lishi kerak. Ushbu navning kontsentratlari chiriyotgan yoki qoziqda isitiladigan, shuningdek zararkunandalar ta'sirida bo'lgan hayvonlarning ratsioniga kiritilmasligi kerak. Fermer xo'jaliklarida ishlatiladigan don va dukkakli ekinlar tarkibidagi har xil axlat turlari 1-2% dan oshmasligi kerak. Taxminan bir xil talablar birlashtirilgan konsentrlangan yem, ovqat va pirojnoe sifatiga qo'yiladi. Ushbu mahsulotlar xarakterli rang va hidga ega bo'lishi kerak. Kombinatsiyalangan konsentratlarning tarkibiy qismlarini maydalash darajasi retsept va standartlarga mos kelishi kerak. Bunday yemlarning sifati GOST 13496 talablarini hisobga olgan holda aniqlanadi. KIRISH Ma'ruza mashg'ulotida ko'riladigan savollar: Respublikada oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarishni rivojlantirishning
Oziq-ovqat sanoatida biotexnologiyaning o'rni. Foydalanilayotgan adabiyotlar: 1. Bogatkov S.V. Ximiya pishevix produktov. -M.: MTIPP, 1982. - s. 3-7. Oziq-ovqat muammosi doimo kishilik jamiyati oldida turgan eng muhim muammolardan biri bo'lib kelgan. Inson o'zining yashashi uchun kerakli bo'lgan barcha narsalarni (kisloroddan tashqari), ovqatdan oladi. U sutkasiga 800 g gacha (suvdan tashqari) oziq-ovqat mahsulotlari va 2 litrga yaqin suv iste'mol qiladi. 1904 yilda I.P.Pavlov, Nobel mukofotini topshirish marosimida shunday degan: "Rizq-ro'z to'g'risida o'ylash inson hayotidagi barcha hodisalar ustidan behuda hukmronlik qilmaydi". Hozirgi vaqtda kurrai-zaminimizda 6 mlrd. dan ortiq kishi yashamoqda, 2005 у ga borib bu raqam 7 - 7,5 mlrd. ga etishi mumkin. Hozirgi paytning o'zida 4 mln. tonnadan ortiq oziq-ovqat mahsulotlari iste'mol qilinmoqda, aholi soni ortishi bilan, tabiiyki, ovqatga bo'lgan ehtiyoj ham ortib boradi. Insoniyat oziq-ovqat mahsulotlarning, ayniqsa, oqsil mahsulotlari tanqisligini boshdan kechirib kelmoqda. Biroq oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarishning o'sishini o'zi ovqatlanish bilan bog'liq bo'lgan barcha muammolarni hal qila olmaydi. U ratsional bo'lishi, ovqatlanish to'g'risidagi fanning asosiy qoidalariga mos kelishi, ya'ni fanning talablari oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish sanoatining rivojlanishi strategiyasida inobatga olinishi kerak. Ovqatlanish - bu kishining hayotiy ehtiyojidir. ovqatlanish haqidagi fan fiziologiya va biokimyoning yutuqlariga tayanadi. Ovqatlanish haqidagi fan - bu ovqatning inson organizmida energiyaga va inson tanasi strukturasiga aylanishi va organizm hayot faoliyatining asosiy qonunlari haqidagi fan. Ovqatlanish haqidagi fan kimyoga tayanib, u orqali qishloq xo'jaligi va oziq-ovqat sanoatining barcha mahsulotlari, ovqat tayyorlashning barcha texnologik usullari, iste'mol mahsulotlari ishlab chiqarish sohasidagi barcha yangiliklar -mahsulotlardan tortib tara va qadoqlash materiallarining barcha turlarigacha ko'rib chiqilishi kerak. Ovqatning istalgan turi ko'p sonli kimyoviy birikmalarning murakkab aralashmasi hisoblanadi. Iste'mol mahsulotlarining kimyoviy tarkibini aniq bilish ularning ozuqaviy qiymatini yoki inson organizmi uchun foydalilik darajasini oldindan aytib berish imkoniyatini beradi. Insonning ovqatida doimo 600 dan ortiq moddalar, yoki nutrientlar mavjud bo'lishi kerak. Ovqatlanishni to'g'ri tashkil qilish oziq-ovqat xom ashyolari va tayyor mahsulotlarning kimyoviy tarkibi, ularning olinish usullari to'g'risida tasawurga ega bo'lishni, mahsulotlarni ishlab chiqarish vaqtida sodir bo'ladigan jarayonlarni, hamda ovqatni inson organizmida hazm bo'lishi to'g'risida ma'lumotlarga ega bo'lishni talab qiladi. Yildan-yilga oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish uchun ko'proq energiya sarflanmoqda, buning ustiga, oziq-ovqat mahsulotlarida yig'iladigan energiya, uni ishlab chiqarish uchun sarflanadigan energiyaga nisbatan ancha sekinlik bilan o'smoqdi. Boshqacha qilib aytganda, oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish jarayoni energiyani ko'proq talab qiladigan, uning foydalanish koeffichenti esa - pasayib bormoqda (1920 yilda 1 kail ovqatga 1 kail energiya sarflangan bo'lsa, 2002 yilga kelib esa - 1 kail ovqatga 11 kkal energiya sarflanmoqda).
ozuqa zanjirlaridagi yo'qotishlar; oziq-ovqat mahsulotlarini tashish va saqlash paytidagi yo'qotishlar. Misol uchun, ikkita: "so'li-mol go'shti" zvenodan iborat ozuqa zanjirini ko'rib chiqaylik. 100 kg ozuqa birligi bor yo'g'i 7-15 kg tirik vaznni beradi. Zanjirning birinchi zvenosidan ikkinchi zvenosiga o'tganda ozuqaviy moddalarning miqdori qo'yidagichani tashkil etadi:
Oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish va iste'mol qilishning foydali ish koeffichienti past bo'lish sabablarini aniqlagandan keyin, ularni bartaraf etish choralarini topish mumkin: 1) Yo'qotishni kamaytirish va qayta ishlash samaradorligini oshirish. Bu tadbir ozuqa miqdorini ikki marta oshirishga olib keladi. Bunga saqlash bo'yicha tashkiliy choralar kiradi: konservalash va saqlash uslublarini takomillashtrish; sof ozuqaviy moddalarni ajratib olish va saqlash (sof ozuqaviy moddalar, masalan, moy, shakar, monomahsulot bo'lib, juda barqarordir), yo'qotilayotgan (kartoshka oqsili, yog'i olingan sut) va foydalanilmaydigan (masalan, tselyuloza) mahsulotlardan foydalanish. Ko'p uchraydigan chelyulozani glyukozaga aylantirish uchun uni parchalash, gidrolizlash kerak. Bu jarayonni amalga oshirish mumkin. Bunda juda ham shirin bo'lmagan D-glyukoza olinadi. Bu jarayonni yanada davom ettirish, ya'ni D-glyukozadan invert qand olish mumkin. Invert qand glyukoza va fruktoza aralashmasi bo'lib, ta'mi bo'yicha odatdagi shakardan shirin bo'lishi mumkin. CHelyulozadan invert qand olish hali tajriba bosqichida turibdi, lekin makkajo'xori kraxmalidan invert qand olish Amerikada yo'lga qo'yilgan va sanoat miqyosida ishlab chiqarilmoqda.
2) Ozuqa zanjirining ayrim zvenolarini olib tashlash - bu tadbir oziq-ovqat mahsulotlari miqdorini o'n karra oshirish imkoniyatini beradi: a) o'simliklardan bevosita foydalanish, ozuqa zanjiridan hayvon zvenosini olib tashlash. Oqsilni nafaqat mevalar va donlardan, balki o'tlar va barglardan ham olish mumkin. Insonning ovqatlanishda o'tlardan foydalanish tajriba bosqichida turibdi, amalda esa faqat o'simlik oqsillarini etishmaydigan komponentlar hisobidan balanslash borasida ishlar olib borilmoqda. Gap shundaki, o'simliklar tarkibi bo'yicha balanslashmagan. Ularda juda ko'p uglevodlar bo'lib, oqsil miqdorijuda oz, shu sababli ularning ozuqaviy qiymati past, buni faqat, o'simlik oqsillarini boshqa moddalar hisobidan balanslash orqali bartaraf etish mumkin. b) ozuqa zvenosidan o'simliklarni umuman chiqarib tashlash, oziq-ovqat mahsulotlarini mikrobiologik yo'llar bilan olish, masalan, nonvoylik achitqilaridan foydalanish. Nonvoylik achitqilari uglevodlarni bijg'itadi, bunda karbonat angidrid gazi va kislotalar ajraladi. Tarkibi nuqtai nazardan qaraganda, achitqilar - ozuqaviy mahsulot. Achitqi hujayrasining tarkibi (quruq vazn hisobida) quyidagicha (%): oqsil -35-50 yog'lar - 5-20 uglevodlar - 20-40 nuklein kislotalar ko'pginavitaminlar - 10-20 Achitqi hujayralari oqsillarni buzoqchalarga nisbatan o'n ming marta tezroq to'playdi. Biroq achitqilar kerakli nisbatlardagi tarkibga ega emas. Bundan tashqari ularda nuklein kislotalarning miqdori ko'p. Nukleidlar miqdori 2% dan yuqori bo'lgan iste'mol mahsulotlari inson uchun zararlidir. Achitqilardan inson ozuqasi sifatida foydalanish - kelajakdagi vazifalar biri. Biroq achitqilardan bugungi kunda ham ozuqaviy maqsadlarda keng miqiyosda foydalanilmoqda. (Masalan, OVK-oqsilli vitaminlashtirilgan konchentratlar ishlab chiqarishda). 3) Ozuqaviy moddalarni sintez qilish (ular bor yo'g'i 100 taga yaqin bo'lib, ulardan 45 tasi almashtirib bo'lmaydigan) - ozuqa miqdorini 100 karra oshiradi. Ta'mni, rangni, hidni ta'minlovchi 30-40 ta qo'shimcha moddalarni ham sintez qilsa bo'ladi. Yuqorida qisqacha ta'rif berilgan bu muammolarni hal qilishda kimyo sohasidagi bilimlarsiz, ya'ni organik, umumiy, fizik-kimyo, biokimyo fanlarida beriladigan umumkimyoviy bilimlar, hamda mutaxassislik fanlardan hisoblangan oziq-ovqat mahsulotlari kimyosi katta o'rin tutadi. Bu fanning o'z vazifasi sifatida quyidagilarni qamrab oladi: oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish vaqtidagi kimyoviy o'zgarishlarni tadqiq qilish. Bunda tabiiy jarayonlar (masalan, donlar, sabzavotlar, mevalarning etilishi), hamda texnologik va pazandalikka oid ishlov berish vaqtidagi jarayonlar tushiniladi; oziq-ovqat mahsulotlarini saqlash vaqtida sodir bo'ladigan kimyoviy o'zgarishlarni tadqiq qilish. Masalaning aynan shu tomoni mutaxassisligimizga yaqin; organizmda moddalar almashinuvi va ozuqaviy moddalarning so'rilishi vaqtida sodir bo'ladigan kimyoviy o'zgarishlarni tadqiq qilish. Bu bilimlarni egallash quyidagi natijalarga olib keladi: 1. Optimal texnologiyalarni qayta ishlash va yangi sifatli texnologiyalarni yaratish. Masalan, mikroorganizmlar yordamida ozuqaviy kislotalar (limon, sut kislotalari) va aminokislotalarni (lizin, triptafan) ishlab chiqarish. Mahsulotlarni saqlash, ularga ikkilamchi ishlov berish masalalarini hal etish. Masalan, donni o'z-o'zidan qizishi (nafas olish) uning sifatini yomonlashuviga olib keladi. Bu fermentativ, kimyoviy jarayonlarga sharoitlar ta'sirini o'rganish yo'qotishlar miqdorini kamaytirish imkoniyatini beradi. Boshqa bir misol, saqlash vaqtida kartoshkaning o'sishi. Aniqlanishicha, nurlantirish o'sish nuqtasida nuklein kislotalar sintezini to'xtatadi va kartoshkaning saqlanish muddatini yozaytiradi. Mahsulotlarning afzalliklari, foydali tomonlarini va qo'llash usullarini baholash. Masalan, Ukrainada etishtirilgan "Zarya" navli bug'doy serhosil, undan olingan unning esa sifati yomon, chunki bu bug'doy donida yuqori faollikka ega bo'lgan proteolitik fermentlar mavjud bo'lib, oqsil-proteinaza kompleksi optimal qiymatga mos kelmaydi. Oziq-ovqat mahsulotlarining turlari juda ko'p. Agar ularning turli kombinachiyalarda tayyorlanishi hisobga oladigan bo'lsak, u holda mahsulotlar turi son-sanoqsiz bo'ladi. Ularning faqat sanoqli ingredientlardan iboratligi, bu turli-tuman mahsulotlarni o'rganishni osonlashtiradi. Hozirgi kunda oziq-ovqat kimyosini o'rganishda biotexnologiya fanining ham ahamiyati juda katta. Mikroorganizmlar yordamida bijg'itish azaldan turmushda muhim o'rin tutgan bo'lib, hozirda ham biotexnologik jarayonlarning muhim qismini tashkil qiladi. Bu usul yordamida bakteriyalar, achitqilar, mog'or zamburug'lari va suv o'tlaridan foydalanib maxsus moddalar ishlab chiqarilmoqda. Mikrobiologlar va entimologlarning faoliyat sohasi hisoblangan biotexnologiya yaqinda virusologiyaning, bakteriologiiyaning, molekulyar genetikaning oxirgi yutuqlari va ayniqsa dezoksiribonuklein kislotaning (DNK) modifikachiya usullarining yaratilishi va uni bir organizmdan boshqasiga ko'chirish tufayli kuchli turtki oldi. Sanoat mikrobiologiyasi va amaliy mikrobiologiyani o'zida mujassamlashtirgan biotexnologiya biokimyo, mikrobiologiya, genetika va kimyoviy texnologiyaga oid bilimlar va usullardan foydalanishga asoslangan. Bu sanoatdagi jarayonlarda mikroorganizmlar va xujayralarni etishtirish xossalaridan foydalanish imkoniyatini beradi. Fanning bu tarmoqlarini rivojlantirish va o'rganish hayotiy jarayonlarni o'rganishga bo'lgan ishtilish bilan chambarchas bog'liq; o'z navbatida xujayra va molekulalarda sodir bo'ladigan hodisalarni fundamental tekshirish natijalari texnologik yangiliklarning paydo bo'lishi bilan bog'langan. Oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish sanoatida biotexnologiyaning roli Biotexnologiyaning rivojlanishi nafaqat an'anaviy biotexnologik jarayonlarni, xususan mikroorganizmalardan foydalanib bijg'itishni takomillashtirish, samaradorligini oshirish va avtomatlashtirilishi bilan, balki batamom yangi jarayonlarni ishlab chiqish bilan ham belgilanadi. YAngi jarayonlarni ishlab chiqishda dastawal quyidagilar inobatga olinadi: iste'mol mahsulotlarini ishlab chiqarish (oqsillar, amino va organik kislotalarni, vitaminlar va fermentlami olish uchun achitqilar, suv o'tlari va bakteriyalarni keng ko'lamda etishtirish); qishloq xo'jaligi o'simliklarining mahsuldorligini oshirish (in vitro to'qimalari asosida o'simlik turlarini saralash; bioinsektichidlar). SHunday qilib, biotexnologiya mohiyati jihatidan bakteriyalar, hayvonlar va o'simliklar xujayralarining metabolizmi va biosintetik imkoniyatlaridan foydalanib, o'zigaxos maxsus moddalarni ishlab chiqarishni anglatadi. 1978 yilda tashkil etilgan Evropa biotexnologiya federachiyasining ta'rificha, biotexnologiya - biokimyo, mikrobiologiya genetika va kimyoviy texnika bilimlari va uslublaridan foydalanish asosida texnologik jarayonlarda mikroorganizmlar va xujayralaming xossalaridan foydali tomonlarini ajratib olish imkoniyatini yaratadi. U oson olinadigan va yangilanadigan resurslar hisobiga insonning hayoti va farovonligi uchun muhim bo'lgan moddalar va birikmalarni olish imkoniyatlarini yaratadi. Sanoat miqiyosidagi biotexnologiya bioindustriya hisoblanadi (1-jadvalga qarang). Iste'mol mahsulotlarning tanqisligi va oqsilning kamyobligi kabi muammolarni hal qilish uy hayvonlarini parvarishlashda muhim komponent hisoblangan aminokislotalarni ishlab chiqarish tannarxini pasaytirish, bir hujayralilar oqsilini ajratib olish uslubini ishlab chiqish, parafinlar yoki boshqa xom ashyolami (chellyuloza, agrosanoat yoki qishloq xo'jalik chiqindilari, oqava suvlar) qayta ishlash, hamda o'simliklarni yuqori samarali turlarini tanlash yo'li hisobidan biotexnologiya yordamida amalga oshirilishi mumkin. Kelajakda biotexnologiya rekombinat DNK usullari asosida o'simlik oqsillari sintezini o'zlashtirish va sun'iy fotosintezga va azotli fiksachiyalashga erishishiga imkoniyat yaratadi. Download 1.49 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|