Konstitutsiya

Konstitutsiya

KONSTITUTSIYA

Konstitutsiya (lot. constitutio — tuzilish,

tuzuk) — davlatning asosiy qonuni. U

davlat tuzilishini, hokimiyat va boshqaruv

organlari tizimini, ularning vakolati hamda

shakllantirilish tartibi, saylov tizimi,

fuqarolarning huquq va erkinliklari,

shuningdek, sud tizimini belgilab beradi.

K. barcha joriy qonunlarning asosi

hisoblanadi.

K. davlatchilik belgisidir. Birbiridan

farqlanuvchi yuridik va haqiqiy (faktik) K.

tushunchalari bor. Yuridik K. ijtimoiy

munosabatlar doirasini tartibga soluvchi

maʼlum huquqiy normalar tizimi. Haqiqiy

K. esa — shunday munosabatlarning oʻzi,

yaʼni real mavjud munosabatlardir. K. oʻz

shakliga koʻra, kodekslashtirilgan,

kodekslashtirilmagan va aralash turlarga

boʻlinadi. Kodekslashtirilgan K. —

konstitutsiyaviy xususiyatga ega barcha

asosiy masalalarni tartibga soluvchi bir

butun yozma hujjat hisoblanadi. Agar ayni

oʻsha masalalar bir necha yozilgan

hujjatlar bilan tartibga solinsa, u holda K.

kodekslashtirilmagan hisoblanadi.

Aralash turdagi K. parlament tomonidan

qabul qilingan qonunlar va sud

pretsedentlari bilan birga, odatlar va

nazariy sharxlarni ham oʻz ichiga oladi,

yaʼni qisman yozilgan boʻladi. Oʻzgartirish

kiritish usuli boʻyicha K. yumshoq va

qattiq turlarga boʻlinadi. Ularning

birinchisi oddiy qonun qabul qilish yoʻli

bilan oʻzgartirilishi mumkin. Ikkinchisi

maxsus takomillashtirilgan tartibda

(parlament aʼzolari ovozining malakali

koʻpchiligi, baʼzan esa referendum

oʻtkazish, tuzatishlarni muayyan

miqdordagi federatsiya subʼyektlari

tomonidan ratifikatsiyalash va shahrik.)

oʻzgartirilishi mumkin. Amal qilish

muddatlari boʻyicha K.lar doimiy va

muvaqqat turlarga boʻlinadi.

Davlat faoliyatining turli sohalarida K.ga

rioya qilinishini nazorat etish Oliy sud yoki

Konstitutsiyaviy sud zimmasiga

yuklanadi. "K." atamasi Qad. Rimdayoq

bor edi (imperator K.si deb atalgan

qonun). Amir Temur "Tuzuklar"i Sharq va

Osiyo mamlakatlari sivilizatsiyasiga xos

alohida shakldagi konstitutsiyaviy hujjat

xususiyatiga ega boʻlgan. U shariat

qonunlari bilan bir qatorda Oʻrta Osiyo

xalqlari taqdiriga kuchli taʼsir oʻtkazgan.

Yevropadagi tarixiy taraqqiyot hozirgi

kunda amalda boʻlgan K.larning 2

guruhini vujudga keltirdi. 1-guruh —

hozirgi zamon sharoitlaridan keskin farq

qiluvchi sharoitlarda qabul qilingan eski

K.lar. Bu xildagi K.larga 1787 yilgi AQSH

Konstitutsiyasi, 1831 yilgi Belgiya K.si,

1874 yilgi Shveysariya K.si misol boʻla

oladi. 2-guruhga 20-asrning 2-yarmida

qabul qilingan "yangi avlod" K.lari kiradi.

Ular dastlabki K.lardan xuquq va

erkinliklar institutining , K.ning himoya

qilish mexanizmlari va ijtimoiy

muammolarga murojaat kilish

mexanizmlarining kengayishi natijasida

konstitutsiyaviy tartibga solish hajmining

koʻpayishi bilan farq qiladi.

Xalqaro konstitutsiyaviy tajribalarni

oʻrganish, xalqaro hujjat qoidalarini

inobatga olish, milliy davlatchilik

anʼanalardan kelib chiqish natijasida

yaratilgan OʻzR Konstitutsiyasi (1992 yil 8

dek.da qabul qilingan) jahon

andozalariga mos boʻlib, xalqaro

talablarga javob beradi (qarang

Oʻzbekiston Respublikasining

Konstitutsiyasi).

Mihail GGwM Aleksandrov.

[1]

1. OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-

yil

Ko‘proq o‘rganish Ushbu maqolada

Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-

2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.

Manbalar

  Soʻnggi tahrir 1 yil avval IluvatarBot tomonidan amalga oshirildi  

Ushbu maqola chaladir. Siz uni boyitib,

Vikipediyaga yordam berishingiz

mumkin.

Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak.

"

https://uz.wikipedia.org/w/index

.php?

title=Konstitutsiya&oldid=2056143

" dan olindi 

Matndan CC BY-SA 3.0  litsenziyasi boʻyicha

foydalanish mumkin (agar aksi koʻrsatilmagan

boʻlsa).