Konstitutsiyani ózgertiw boyınsha qarar maydanınan Konstituciyalıq suddıń juwmaǵın alıw haqqındaģı másele de qollap -quwatlandı

Tiykarg'ı bólim
2023-jıl 14-mart kúni Tashkent qalasında Ózbekstan Respublikası Oliy Majlisı Senatinıń otız segizinshi jalpı jıynalısı bolıp ótti.
Senatorlar “Ózbekstan Respublikası Konstitusiyası tuwrısında”gi Ózbekstan Respublikası Konstituciyalıq nızamı joybarı boyınsha referendum ótkeriw haqqındaǵı máseleni kórip shıqtılar.
Ámeldegi jıl 10 -mart kúni Nızamshılıq palatası jıynalısı ótkerilip, ol jaǵdayda Konstituciyalıq nızam joybarı boyınsha referendumni belgilew jáne onı ótkeriw tuwrısında qarar qabıllandı. Qararda, onıń Konstitutsiyaga muwapıqlıǵın anıqlaw ushın onı Konstituciyalıq sudqa jiberiw jáne onıń juwmaǵın alıw da belgilengen edi.
Konstituciyalıq sud ámeldegi jıl 13-mart kúni óz jıynalısın ótkerip, joqarıdaǵı qarardı úyrendi jáne onı Konstitutsiyaga muwapıq dep taptı. “Ózbekstan Respublikasınıń xaliqliq tuwrısında”gi Nızamǵa muwapıq, Konstituciyalıq nızam joybarı Senatda kórip shıǵıldı.
Májiliste, aytıp ótkeni sıyaqlı, konstituciyalıq reformalar mámleket ómiriniń barlıq iskerlik tarawılarında keshigip atırǵan túpkilikli ózgerislerdiń ajıralmas bólegi bolıp, olardıń bekkem huqıqıy tiykarın jaratadı hám de Tiykarǵı nızamımızdı jámiyettegi búgingi real voqeilikka hám kúshli reformalarımız mazmunına maslastıradı.
Xalqımızdıń, ekspert hám qánigelerdiń usınısları, xalıq aralıq hám shet el mámleketlerdiń tájiriybesi esapqa alınǵan
“Konstitutsiyanıń birden-bir dáregi hám avtorı xalıq bolıwı kerek” ideyası tiykarında Konstituciyalıq nızam joybarı boyınsha umumhalq talqılawı ótkerilip, jámi xalıqtan onı jetilistiriw boyınsha 220 mıńnan zıyat usınıslar kelip túsken hám olardıń hár tórtewinen birewi joybardan jay alǵan.
Konstituciyalıq nızam joybarın tayarlaw processinde BMSH, EEBSH, SHBSH, EA, Turkiy mámleketlikler shólkemi hám basqa xalıq aralıq shólkemler tárepinen qabıl etilgen 400 den artıq xalıq aralıq hújjetler, 190 ǵa jaqın mámleketler konstitutsiyalari puqta analiz etildi.
Dáslepki márte Konstitutsiyada Ózbekstan suverenli, demokratiyalıq, huqıqıy jáne social mámleket ekenligi ózgermeytuǵın qaǵıyda retinde bekkemlenip atır. Bul qatań norma janajan watanımız ǵárezsizligin saqlap -álpeshlew hám jáne de bekkemlew, “Insan qadri ushın” principine tiykarlanǵan reformalardı jedel dawam ettiriw hám de huqıq ústinligin támiyinlewge qaratılǵan. Ózbekstan xalıq aralıq munasábetlerde tatıw qońsılasshılıq hám strategiyalıq sheriklikke sadıq qaladı
Senatorlar tárepinen qońsılaslarimiz menen aramızdaģı 25 jıllıq “muzdı eritiw” ańsat bolmaǵanı, bul kútá úlken siyasiy shıdamlılıq, mashaqatlı miynet talap etkeni, bir ǵana aǵayin Qırģızıstan menen 30 jıllıq shegara mashqalası sheshilgeni esabına, 2 millionnan zıyat oypatlıq xalqı óz jaqınları hám úrim-putaqları menen erkin bardı -keldi qılıw múmkinshiligine iye bolǵanı bólek aytıp ótildi.
Insan huqıq hám erkinliklerin támiyinlew - mámlekettiń joqarı minnetlemesi etip belgilenip atır
Joybarda insan huqıq hám erkinliklerin támiyinlew - mámlekettiń joqarı minnetlemesi retinde belgilep qóyılıp atır. Senatorlar bul norma pútkil Konstitutsiya mazmunına sińirilgenligin aytıp ótken ediler. Atap aytqanda, insan huqıq hám erkinlikleri nızamlar, mámleket shólkemleri hám olar lawazımlı shaxsları iskerliginiń mazmun-mánisin belgileydi, dep sáwlelendirilip atır.
Joybarda “insan -jámiyet-mámleket” principi tiykarında insan huqıqları boyınsha normalar derlik 3, 5 teńdeyge kópaymoqda. Atap aytqanda, hár kim erkinlik hám jeke qol qatılmaslıg huqıqına iye ekenligi, hár bir shaxs jazıwmalari, telefon arqalı sóylesiwleri, pochta, elektron hám basqa xabarları sır saqlanıwı huqıqına iye ekenligi, bul huqıqtıń shekleniwi hám turar orında tintiw ótkeriwge tek sud sheshimine tiykarlanıp jol qoyılıwı haqqında jınayat protsessida shaxs qol qatılmaslıǵı kepilliklerin bekkemleytuǵın norma kiritilip atır.
Mámleket Internet jáhán informaciya tarmaǵından paydalanıwdı támiyinlew ushın shárt-shárayatlar jaratılıwması dáslepki márte Konstitutsiya dárejesinde belgilep qóyılıp atır.
Social ádalat hám birshilik principine qaratılǵan social mámleket belgileri óz ańlatpasın taptı Hár bir insan turaq-jaylı bolıw huqıqına iye ekenligi, mámlekettiń turaq-jay qurılısın xoshametlew hám turaq-jaylı bolıw huqıqın ámelge asırıw ushın sharayatlar jaratıw minnetlemesi belgilenip atır. Senatorlar tárepinen bıltır mámlekette 50 mıń shańaraq ushın jańa kvartiralar alıwǵa sharayat jaratıp berilgeni, bıyılǵı jılı 90 mıń hám de 2-3 jılda 200 mıń shańaraqtı turaq-jaylı qılıw joybarlastırılǵanlıǵı aytıp ótildi. Bul konstituciyalıq norma usı sheklerge erisiw jáne bul boyınsha islerdi dawam ettiriw ushın kepillik bolıwı jazıp qoyıldı.
Xalıq den-sawlıģın saqlawdıń konstituciyalıq tiykarları bekkemlenip atır
Májiliste joybarda xalıq salamatlıǵın asıraw menen baylanıslı normalar 4 ese kóbeygenligine, atap aytqanda, dáslepki márte hár bir insannıń sawlıgın saqlaw huqıqı hám de xalıqtıń kepillik berilgen biypul medicinalıq xızmetlerden paydalanıw huqıqı Konstitutsiya dárejesinde tán alıw atırǵanlıǵına bólek itibar qaratildi.
Mámleket xalıqqa bir qatar medicinalıq xızmetlerdi biypul kórsetiw minnetlemein óz moynına alıp atır. 2023 jılda “Kepillik berilgen xızmetler paketi” qayta kórip shıǵılıp, 20 túrdegi kesellikler boyınsha diagnostika, emlew hám profilaktika xızmetlerin kólemi tolıq qamtıp alınıwı, kóp ushraytuǵın 20 túrdegi kesellikler boyınsha baslanǵısh buwın daǵı biypul analiz túrleri - 15 ten 25 danaģa shekem, tekserisler - 10 nan 20 danege shekem, dáriler - 64 ten 90 taga asırılıwı aytıp ótildi.
Tálim alıw huqıqı hám oqıtıwshılar - Konstitutsiya qorǵawında
Joybarda dáslepki márte joqarı tálim shólkemlerine akademikalıq erkinlik beriliwi, mámleketlik emes tálim shólkemleri qollap -quwatlanıwı haqqındaģı qaǵıydalar kiritilip atır. Jańa redakciyadaģı Konstitutsiyada tańlaw tiykarında mámleket esabınan biypul joqarı maǵlıwmat alınıwı kepilliklenip atır. Senatorlar 2017 jılǵa shekem joqarı oqıw ornılarǵa kirisiw ushın mámleket grantlari sanı tek qısqarib kelgenligi, aqırǵı altı jılda buǵan baylanıslıǵı jaǵday pútkilley ózgerip, grantlar sanı 2 teńdey kóbeyip, 40 mıńǵa jetkenin bólek aytıp ótken ediler.
Joybarda mámleket mektepge shekem tálim hám tárbiyanı rawajlandırıw ushın shárt-shárayatlar jaratılıwması hám baslanǵısh professional tálim biypul ekenligi de belgilenip atır. Talqılawda sońǵı altı jılda balalardıń bog'cha menen qamrovi 27 procentten 70 procentke asqanı hám de Konstitutsiyaga kiritilip atırǵan jańa normalar buǵan baylanıslı jańa sheklerge erisiw imkaniyatın beriwi aytıp ótildi.
Uzaq jıllar dawamında jámiyetimizde úlken mashqala bolǵan hám jurtımızdań xalıq aralıq imijiga unamsız tásir etip kelgen májburiy miynetke tolıq toqtatıw berildi. 2009 jıldan beri mámleketimizge tamǵa bolıp kelgen “Cotton Campaign” xalıq aralıq koalitsiyasinıń “paxta boykoti” 2022 jılda biykar etilgenligi de buǵan baylanıslıǵı jumıslarımızdıń ámeliy nátiyjesi boldı.
Senatorlar balalardıń bárkámal rawajlanıwına unamsız tásir etetuǵın hár qanday balalar miynetiniń qadaǵan etnishi Tiykarǵı nızamımızda tuwrıdan-tuwrı jazıp qóyılayotganligi bul unamsız illettiń tariyxda qalıwı ushın kepillik bolıwın aytıp ótdiler.
Bazar mexanizmleri jáne de rawajlantiriladi hám jeke menshik qol qatılmaslıǵı kepillik beriledi
Milliy ekonomika hám isbilermenlikti rawajlandırıw, mámlekette investitsiyalıq ortalıqtı jaqsılaw hám de múlk qorǵalıwın jáne de kúsheytiw tarawlarına da bólek e'bor qaratılıp, mámleket tárepinen bazar munasábetlerin rawajlandırıw, hadal báseki ushın shárt-sharayat jaratıw, qolay isbilermenlik hám investitsiya ortalıǵın támiyinlew, jeke menshik qol qatılmaslıǵın qorǵawdı támiyinlew mexanizmleri belgilenip atır. Jańa Ózbekstan Rawajlanıw strategiyasında 2030 -jılǵa barıp xalıq jan basına jalpı ishki ónimdi 1, 6 teńdeyge hám dáramattı 4 mıń AQSh dollarınan asırıw hám de “tabısı ortashadan joqarı bolǵan mámleketlikler” qatarına kirisiw wazıypası qoyılǵan. Usınılıp atırǵan normalar bul sheklerge erisiw hám ekonomika tarmaqlarında turaqlı joqarı ósiw pátlerin támiyinlewge xızmet etedi.
Atap aytqanda, dáslepki márte hayal-qızlardıń milliy parlamentimiz degi úlesi BMT usınıslarına uyqas 32 procentke jetti. Áyeller úlesi mámleket xızmetinde - 33 protsentti, ekonomika hám sanaat tarmaqlarında - 46 protsentti, tálimde - 74 protsentti, medicinada - 77 protsentti qurap atır. 2 mıńǵa jaqın áyellerimiz mámleket hám jámiyetlik shólkemlerinde basshılıq lawazımlarında xizmet etip atır.
Senatorlar joybarda xalqımızdıń 18 millionnan aslamın quraytuǵın jaslar máselesine arnalǵan bólek bap kiritilayotgani zárúrli áhmiyetke egaligini bólek aytıp ótdiler.
Májiliste bul konstituciyalıq norma jańa Ózbekstan Rawajlanıw strategiyasında belgilengen 2026 -jılǵa shekem qayta tikleniwshi energiya dárekleri úlesin 25 procentke jetkiziw, ekonomika tarmaqlarınıń hawaǵa shıǵaratuǵın zıyanlı gazlar kólemin jalpı ishki ónim esabında 10 procentke kemeytiw sıyaqlı maqsetlerge erisiw ushın tiykar bolıwı bólek aytıp ótildi.
Senatorlar ótken 6 jılda puqaralıq jámiyeti institutların mámleket tárepinen qollap-quwatlaw kólemi 25 teńdeyge asqanlıǵın, mayıplıǵı bolǵan adamlardıń 472 jámiyetlik birlespesi, 150 dane milliy materiallıq oraylar iskerligin byudjetten finanslıq támiynlew sisteması engizillıgin hám konstituciyalıq normalar buǵan baylanıslıǵı islerdi jańa basqıshqa alıp shıǵıwǵa xizmet etiwin aytıp ótdiler.
Mámleket hákimiyatın shólkemlestiriw tiykarları, nızam shıǵarıwshı hám atqarıw etiwshi húkimet tarmaqlarınıń mártebesi, óz-ara munasábetleri tupten rawajlanıwlashmoqda, mámleket hákimiyatınıń joqarı shólkemleri ortasındaǵı balans, teń salmaqlılıq kúshaytirilmoqda. Parlament kepillikleri kúshaytirilib, Senatnıń aymaqlıq wákillik palatası retindegi mártebesi rawajlanıwlashtirilmoqda. Ámeldegi Konstitutsiya boyınsha Nızamshılıq palatasınıń tolıq kepillikleri 5 bolǵan bolsa, joybarǵa tiykarlanıp olardıń sanı 12 bolıp atır. Senatnıń tolıq kepillikleri ámeldegi 14 ten 18 danege asıp atır.
Joybarǵa muwapıq, aldıńǵı shet el tájiriybe inabatqa alınıp, Bas ministr kandidatin kórip shıǵıw hám maqullaw kepilligi Nızamshılıq palatasınıń tolıq kepillikine ótkerilip atırǵanlıǵı, Bas ministr kandidatin Nızamshılıq palatasına usınıwdan aldın Prezident tárepinen barlıq siyasiy partiyalar fraksiyalari menen máslahátlashuv ótkeriw tártibi engizilayotganligi Bas ministr lawazımına kandidat kórsetiw procesi jáne de demokratlashtirilayotganligi jazıp qoyıldı.
Jańalayotan Konstitutsiyada Bas prokuror, Esap palatası baslıqlıǵına kandidatler aldın Senatda kórip shıǵılıp, keyin Prezident tárepinen tayınlanıw, sonıń menen birge monopoliyaǵa hám korrupciyaǵa qarsı gúresiw shólkemleri basshıları Senat tárepinen saylanıwı ámeliyatın engiziw usınılıp atırǵanlıǵı jazıp qoyıldı.
Arnawlı xızmetler iskerligi ústinen parlament qadaǵalawın kúsheytiw maqsetinde Mámleket qawipsizlik xızmeti baslıqlıǵına kandidat boyınsha aldın Senatda máslahátlashuvlar ótkerilip, keyin Prezident tárepinen tayınlanıwı tártibi engizilayotganligi bildirildi.
Jalpı májiliste Senat quramın ıqshamlastırıw arqalı onıń iskerligi natiyjeliligin asırıw maqsetinde senatorlar sanı ámeldegi 100 den 65 danege ózgerayotganligi, bunda Senatni qáliplestiriwdiń ámeldegi tártibi, sonday-aq, orınlardan teń wákillikti saqlap qalınıwi talqılaw etildi. Bul norma Senat iskerligin mámleketimizde ámelge asırılıp atırǵan basqarıw reformalar mánisine sáykes modernizaciyalaw imkaniyatın beriwi aytıp ótildi.
Hákimler xalıq deputatları Keńeslerine basshılıq etpesligi belgilenip atır
Hákimlerdiń xalıq deputatları Keńeslerine basshılıq qılıw institutın tamamlaw haqqındaģı norma húkimet wákilliklerin bóliniw Principin jergilikli dárejede qollanıw etiwge, jergilikli Keńesler iskerligi natiyjeliligin, hákimlerdiń xalıq wákilleri aldındaǵı juwapkerligin asırıwǵa hám aymaqlarda xalıqtıń mápi tolıq támiyinlewge xizmet etiwi aytıp ótildi. liq támiyinlewge xizmet etiwi aytıp ótildi.
Usınıń menen birge, tiyisli normativlik-huqıqıy bazanı tayarlaw, jergilikli wákillik hám ijroiya mámleket hákimiyatı shólkemleri iskerliginiń izbe-izligi hám úzliksizligin támiyinlew maqsetinde, bul tártip Tashkent qala hám wálayatlarda 2024-jıldaǵı náwbettegi wákillik shólkemlerine saylaw nátiyjeleri boyınsha, rayon hám qalanıń mámleket hákimiyatı wákillik hám atqarıw shólkemlerine salıstırǵanda 2026 -jıl 1-yanvardan qollanılıwı maqsetke muwapıqlıǵı jazıp qoyıldı.
Sud hákimiyat ǵárezsizligi kepillikleri kúshaytirilmoqda
Usı ózgertish hám qosımshalar nátiyjesinde Konstitutsiyanıń statyaları ámeldegi 128 den 155 danege kóbeyip, normalari kólemi 65 procentke asdı. Bul ózgertish hám qosımshalardıń sanı hám mazmunı Konstitutsiyani jańa redakciyada qabıllaw zárúrshiliginen dárek beriwi aytıp ótildi.
Dodalawlar nátiyjesinde senatorlar tárepinen “Ózbekstan Respublikası Konstitusiyası tuwrısında”gi Ózbekstan Respublikası Konstituciyalıq nızamı joybarı boyınsha Ózbekstan Respublikası xaliqliqni ótkeriw haqqında”gi qarar qabıl etilip, oǵan kóre referendum 2023 jıl 30 aprel kúnine tayınlandi.