Korpus asosida bajariladigan mashq va topshiriqlar tizimi system of exercises and assignments based on the body

KORPUS ASOSIDA BAJARILADIGAN MASHQ VA TOPSHIRIQLAR TIZIMI
SYSTEM OF EXERCISES AND ASSIGNMENTS BASED ON THE BODY


Gulnoza Komiljonovna
Alisher Navoiy nomidagi O‘zbek tili va adabiyoti universiteti
Lingvistika yo‘nalishi I bosqich magistranti*
Tel.n
email


Annotation: One of the most important issues in linguistics is the creation of a linguistic corpus of language and its application in practice. Linguists are faced with a number of tasks in creating a body of a particular language. A system of requirements and various assignments has been developed to systematically accomplish these tasks. This article analyzes the system of exercises and tasks performed on the basis of the Corps.
Keywords: computer, technology, corpus, education, linguistics, algorithm, system, task, exercise

XXI asr – kompyuter texnologiyalari asri deya nomlandi. So‘nggi yillarda ta’lim tizimida yuz bergan o‘zgarishlar barcha fanlar sohasida kompyuter texnologiyalariga ehtiyojni yuzaga keltirdi. Xususan, ta’lim tizimida elektonlashtirish, platforma, global tarmoq, elektron ta‘lim, masofaviy ta‘lim, elektron boshqaruv, ochiq ta‘lim, axborotlashgan ta‘lim kabi tushunchalar keng qo‘llanmoqda. Buning boisi esa, mavjud imkoniyatlardan kengroq foydalanish. Ta’lim beruvchiga ham, oluvchiga ham qulayliklar yaratish, vaqt va masofa muommolarini hal etishga bo‘lgan intilishdir.

Jahon tilshunosligida o‘tgan asrning 50-yillaridan eʼtiboran matnni elektron hisoblash mashinalari vositasida tahrir qilish, qayta ishlash, tizimlashtirish, kodlash, matn tili va uning korpusini yaratish muammosi o‘rganila boshladi, natijada zamonaviy kompyuter dasturlari hamda muayyan tilning grammatik qonuniyatlariga, imkoniyatlariga asoslangan matnni tahrir qilish va tahlillarining lingvistik taʼminotini yaratishga qaratilgan tadqiqotlar vujudga keldi.
Bugungi rivojlanib borayotgan davr lingvistika sohasining oldiga bir qancha ustuvor vazifalarni yuklamoqda. Tilshunoslar muayyan tilni saqlab qolish, uning o‘rganilish va o‘rgatish doirasini kengaytirish, til imkoniyatlarini namoyon etish uchun internet tizimida til korpusini yaratishga alohida e’tibor qaratmoqdalar. Bugungi kunda kompyuter texnologiyalari, rivojlangan dasturlash tillari bizga milliy til korpusini yaratishimizda keng imkoniyatlar eshigini ochadi. Shu bilan birga, zimmamizga kompyuter tili bilan bog‘liq ulkan vazifalarni yuklaydi. Til korpusini yaratish, uni tizimli, tarmoqli aks ettirish kompyuter lingvistikasini paydo bo‘lishiga zamin yaratdi. Bugungi kunda ushbu sohao‘zining aniq yo‘li va tizimli dasturiga ega.
Aqliy tasavvur qoidalari va mantiqiy xulosalar qonuniyatlariga tayangan holda tabiiy til tizimini “qayta ishlash”ning talab va haqiqatga mos nazariyasini yaratish va shunday g‘oyalar zamirida matnlarni qayta ishlash ehtiyoji sun’iy intellekt tizimida lingvistik baza yaratishni taqozo etadi. Lingvistik baza korpus yaratish uchun asosiy ta’minot hisoblanadi.
Korpus yoki til korpusi nima?! Korpus – bu korpus lingvistikasining predmeti. Ushbu atama ilmiy adabiyotlarda turlicha ta’riflanadi. Chunonchi, ingliz tilida linguistic corpus yoki text corpus kabi atamalar bilan qo‘llaniladi. [Кутузов, 2008: 26 ]
Rus olimi V.P. Zaxarov “korpus” atamasini quyidagicha izohlaydi: “korpus –og‘zaki hamda yozma matnlar asosida jamlangan til birliklarining lingvistik ma’lumotlar majmui”.[Захаров, 2011: 161 ]
Lingvistik korpuslarni tuzish va ulardan foydalanish kompetensiyasini shakllantirish bugungi kunda jadal taraqqiy etib borayotgan korpus lingvistikasining asosiy masalalaridan biri. Korpus lingvistikasi XX asrning 90-yillarida tilshunoslikning alohida sohasi sifatida ajralib chiqdi. Korpus murakkab lisoniy butunlik sifatida o‘zida nutqiy/lisoniy manbaning tarkibiga doir keng hajmli axborotni saqlabgina qolmay, shu axborotni taqdim etishning formal usullari (so‘zlarni indeksatsiyalash, morfologik ma’lumot va b.)ni ham jamlaydi. Shunga mos tarzda, korpusni maxsus qurilgan semiotik tizim qabilida sharhlash ham mumkin. [Рыков, 2003:21]
Korpus – millionlab so‘z matnlariga havola qiluvchi, maxsus qidiruv tizimi asosida ishlaydigan elektron matnlar yig‘indisi. U internet tizimidagi elektron kutubxona, lug‘at va lingvistik grammatikadir. Korpus – tabiiy (real) tilning elektron shaklda bo‘lib, uni to‘ldirish, tuzatish, tahrir qilish imkoniyatiga ega [Hamroyeva, 2018:21]