Ko‘rsatishni o‘rgatish kabi masalalarni o‘z ichiga qamrab oladi
Jismoniy mashqlar fiziologiyasi
Download 0.59 Mb. Pdf ko'rish
|
2.04-ЖТГиг-ва-СПОРТнинг-ТИБ-ФИЗ-К-АСОС-5112000-НФД-2018-2019-ў.й
|
Jismoniy mashqlar fiziologiyasi. 1-mavzu. Jismoniy mashqlar fiziologiyasi fanining maqsadi hamda vazifalari Jismoniy mashqlar fiziologiyasi fanining maqsadi hamda vazifalari, tadqiqot metodlari va boshqa fanlar bilan bog‘liqligi, amaliyot uchun ahamiyati haqida nazariy ma`lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.
Jismoniy mashqlar fiziologiyasi fanining rivojlanish tarixi, sharq
mutafakkirlarini mazkur fanga qo‘shgan hissasi, O‘zbekiston olimlarini fanni rivojlanishiga qo‘shgan hissasi haqida nazariy ma`lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.
Sog‘lom turmush tarzini asosiy komponentlari, mashq qilishning umumiy fiziologik asoslari, gipodinamiya (harakatning kamayishi) va uni organizmga ta`siri haqida nazariy ma`lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.
26
4-mavzu. Jismoniy mashqlar sog‘lom turmush tarzining asosi sifatida Jismoniy mashqlar sog‘lom turmush tarzi sifatida. Jismoniy mashqlar organizmga ta`siri. Jismoniy mashqlarni inson salomatligiga ta`siri haqida nazariy ma`lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.
Organizmni funktsional imkoniyatlari haqida tushuncha, organizm funktsional imkoniyatlarini yoshga qarab o‘zgarishi haqida nazariy ma`lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.
Chiniqtirishning fiziologik asoslari, an`anaviy chiniqtirish metodlarini fiziologik asoslari, noan`anaviy chiniqtirish metodlarini fiziologik asoslari haqida nazariy ma`lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.
Adaptatsiya (moslashish) haqida tushuncha va uning turlari. Adaptatsiyani (moslashishnig) fiziologik xususiyatlari. Umumiy adaptatsiya (moslashish) sindromi haqida nazariy ma`lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.
Sport turlarini fiziologik tavsifi. Statik va dinamik ish. Standart va nostandart harakatlar. Siklik va asiklik harakatlarni fiziologik asosi haqida nazariy ma`lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.
Jismoniy mashqlar erkin harakat vositasi sifatida qo‘llanilishi, kun tartibida jismoniy mashqlarni o‘rni va ahamiyati. Jismoniy mashqlar erkin harakat sifatida qo‘llanilishining fiziologik me`yorlari haqida nazariy ma`lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.
ta`rifi Start va start oldi holatini fiziologik ta`rifi. Razminkaning (Qo’l-oyoq chigalini yozish, tanani qizdirib olish) fiziologik asosi. Ishga kirishish va turg‘un holat. O‘lik nuqta va ikkinchi nafas. Charchash va uning fiziologik ahamiyati haqida nazariy ma`lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.
Tiklanish bosqichlari. Funksional tizimlarni tiklanishining (o’z holiga qaytishinig) geteroxronligi (notekisligi). Tiklanish va dam olish jarayonlari samaradorligini oshirish vositalari haqida nazariy ma`lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.
27
12-mavzu. Jismoniy harakat ko‘nikma va malakalarini rivojlantirishning fiziologik asoslari Harakatni dinamik stereotipi. Harakat malakalarini shakllanishining fiziologik asoslari. harakat malakalarini shakllanish fazalari. Harakat malakasining somatik va vegetativ komponentlari haqida nazariy ma`lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.
ta`minlash Jismoniy tarbiya bilan shug‘ullanishda ayrim sistemalarning xususiyatlari. Muskul faoliyatini vegetativ ta`minlash. Muskul faoliyatini anaerob (kislorodsiz) va aerob (kislorodli) ta`minlash haqida nazariy ma`lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.
me`yorlashni fiziologik asoslash Jismoniy yuklamalarni me`yorlashni fiziologik mexanizmi. Jismoniy mashqlarni me`yorlash tamoyillari. Jismoniy tarbiya darslarida puls egriligini (Yurak qisqarish sonini) fiziologik tavsifi haqida nazariy ma`lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.
Kuch, tezkorlik, chaqqonlik, egiluvchanlik va chidamlilik sifatlarini rivojlantirishning fiziologik asoslari haqida nazariy ma`lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.
Sportga tanlash va yo‘naltirishning fiziologik asoslari. Sportga tanlashda ayrim sistemalarning (tizimlarnig) xususiyatlari. Sportga tanlashda irsiyatning o‘rni va ahamiyati haqida nazariy ma`lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.
Ayollar harakat va vegetativ funktsiyalarini xususiyatlari. Ayollarni aero b (kislorodsiz) va anaerob (kislorodli) imkoniyatlari. Sport bilan shug‘ullanishni ayollar organizmiga ta`siri haqida nazariy ma`lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.
Ekstremal (Shoshilinch) sharoitlarda sportchi ish qobiliyatining o‘zgarishi. Sportchi ish qobiliyatini pasaytiradigan omillarning fiziologik ta`rifi. Sportchi ish qobiliyatini aniqlash usullari haqida nazariy ma`lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.
28
Gipokineziya (harakatnig kamayishi, kamharakatlilik) va organizm funktsiyalariga uning salbiy ta`siri. Ertalabki gimnastika va ishlab chiqarish gimnastikasining fiziologik asoslari. Ish qobiliyatiga ommaviy sport turlarini ijobiy ta`siri. Uzoq umr ko‘rishga, sog‘liqni va ish qobiliyatini saqlashga optimal (mioriy) harakat qilishni ahamiyati haqida nazariy ma`lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.
Biomexanikani o‘qitishning mazmuni. Jismoniy mashqlar biomexanikasi uning paydo bo‘lishi, tarixiy taraqqiyoti, talabalarning biomexanika fandan bilim asoslarini egallashda nazariy ma`lumotlarga ega bo‘lishini ta`minlash. Tirik tizimlardagi mexanik harakatlar haqida ma`lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash. Ushbu mavzu bo‘yicha bilim, ko‘nikma, malakalarga ega qilishda nazariy bilim berish. 2-mavzu. Odam tanasi harakatining dinamikasi Dinamikaning asosiy qonunlar va tushunchalari haqida nazariy ma`lumotlarga ega bo‘lishini ta`minlash. Kuch va kuch momenti, kuch impulsi va kinematik moment. Nyuton qonunlari ushbu mavzu bo‘yicha bilim, ko‘nikma, malakalarga ega qilishda nazariy bilim berish. Ilgarilanma va aylanma harakatlarda tananing inert o‘lchamlari. Odam tanasi massalarining geometriyasi; odam tanasi bo‘laklarining umumiy va xususiy og‘irlik markazlari, tananing hajm va sirt markazlari haqida umumiy nazariy bilim berish. 3-mavzu. Biomexanik tizim bo‘lgan odam tanasi harakat apparatining tuzilishi
Biomexanik zanjirlar. Tana bo‘laklarining ulanishi; bioknematik zanjirlar va juftlar (berk bo‘lmagan, berk va tarmoqlangan darajalari) To‘la bog‘langanlik to‘g‘risida tushuncha mavzular bo‘yicha chuqur nazariy ma`lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash. Tebranuvchi mayatniklar va richaklarning tezlanishi va muvozanat shartlari haqidagi bilimlar bo‘yicha nazariy ma`lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.
Kuch, tezlik va harakatning davomiyligi haqida nazariy ma`lumotlarga ega bo‘lishini ta`minlash. Ko‘chish, tezlik va harakat davomiyligi hamda tezligi va kuchi oralig‘ida o‘zaro bog‘liqlikni bo‘lmasligi haqida nazariy ma`lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.
O‘q atrofida aylanish. Odam tanasining va uning bo‘laklarining o‘q atrofida aylanishi haqida nazariy ma`lumotlarga ega bo‘lishini ta`minlash. Aylanma harakat shartlari. Markazga intilma tezlanish manbai. Ushlab turuvchi kuch. Ushlab turuvchi va aylantiruvchi qismlarning o‘zaro ta`siri. Markazga intilma va markazdan qochma kuchlar. Mavjud va mavjud bo‘lmagan markazdan qochma inertsion kuchlar haqida nazariy ma`lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.
29
6-mavzu. Tana holatini saqlash va o‘z joyida harakatlar
Odam tanasining muvozanati haqida umumiy nazariy ma`lumotlarga ega bo‘lishini ta`minlash. Muvozanatdan chiqaruvchi kuchlar; ularning momentlari, joy o‘zgartirvchi (yoki muozanatdan chiqaruvchi) va muvozanatlovchi mavzu to‘g‘risida nazariy ma`lumotlarga ega bo‘lishini ta`minlash. Tana holatini saqlashda mushak ishining statik turlari haqida nazariy ma`lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.
Sport snaryadlariga tezlik berish usullari haqida nazariy ma`lumotlarga ega bo‘lishini ta`minlash. Sport snaryadlari uchishning mexanik asoslari. To‘pning uchishi yoki tayanchdan sapchish mexanikasi mavzusi bo‘yicha nazariy ma`lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.
Yurish va yugurish biomexanikasi hamda dinamikasi haqida nazariy ma`lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.
Kinematika haqida tushuncha va Nyuton qonunlari haqida naziy ma`lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash. 10-mavzu. Ayrim sport turlari biomexanikasi Sport turlarini o‘ziga xos xususiyatlari va ulardagi harakatlar biomexanikasi haqida nazariy ma`lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.
Jismning harakatini, uning fazodagi vaziyatining o‘zgarishi, aylanma va ilgarilanma harakatlarni o‘rgatish hamda bu haqida nazariy ma`lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.
O‘q atrofida harakatlarni nazariy asoslari haqida nazariy ma`lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.
Umumiy rivojlantiruvchi mashqlarni biomexanik asoslari haqida nazariy ma`lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash. 14-mavzu. Differentsial biomexanika. Sportda-texnik mahorat biomexanikasi
Tana tizimi va uning motorikasi mavzusi bo‘yicha nazariy ma`lumot berish. Odam tanasi tuzilishining uning harakat imkoniyatlariga ta`siri. Tana proportsiyasi va uning konstitutsiyasi shu mavzu bo‘yicha nazariy ma`lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.
Ushbu mashqni qanday bajara oladi. (jismoniy tarbiya texnikasini egallashning effektivligi) Shu mavzu bo‘yicha nazariy bilimlarga ega qilish. Mutloq va solishtirma samaradorlik. Jismoniy tarbiya texnikasining amalga oshirish samaradorligi nazariy ma`lumotlarga ega bo‘lishini ta`minlash.
30
Texnikani amalga oshirish samaradorligining ikki turi. Texnikaning egallashning biomexanik asoslari haqida nazariy ma`lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.
Er usti va musht bilan o‘zaro tayanch hosil qilib bo‘ladigan lokomator harakatlar haqida nazariy ma`lumotlarga ega bo‘lishini ta`minlash. Tayanchdan itarilish mexanizmi mavzusiga asoslangan chuqur nazariy bilim berish. Tayanch bilan tayanadigan harakatlanuvchi tana bo‘lagining o‘zaro ta`siri. Tayanchdan itarilishda tayanchning reaktsiyasi. Muvozanatlovchi kuchlar va ularni tashkil etuvchilar uchun nazariy ma`lumotlarga ega ekanligini aniqlash va baholash.
Talaba mustaqil ta`limni tayyorlashda muayyan fanning hususiyatlari hisobga olgan holda quyidagi shakllardan foydalanish tavsiya etiladi. - darslik va o‘quv qo‘llanmalar bo‘yicha fan boblari va mavzularini o‘rganish; - tarqatma materiallar ma`ruzalar qismini o‘zlashtirish; - maxsus adabiyotlar bo‘yicha mavzular ustida ishlash; - mashg‘ulotlarda ishlatiladigan sport anjomlarini o‘rganish; - talabaning o‘quv, ilmiy-tadqiqot ishlarini bajarish bilan bog‘liq bo‘lgan fanlar bo‘limlari va mavzularini chuqur o‘rganish; - faol va muammoli o‘qitish uslubidan foydalaniladigan o‘quv mashg‘ulotlari; - masofaviy ta`lim. Tavsiya etiladigan mustaqil ta`limning mavzulari: Jismoniy tarbiya gigiyenasi fanining maqsadi hamda vazifalari. Jismoniy tarbiya gigiyenasi va sportning tibbiy-fiziologik asoslari o‘quv fan sifatida tutgan o‘rni. Havo gigiyenasi, havoning tarkibi, fizik va kimyoviy hususiyatlari. Ob-havo, iqlim va unga moslashuv. Suv va tuproq gigiyenasi. Sport inshootlari gigiyenasi va jismoniy tarbiya hamda sport bilan shug‘ullanuvchilarning shaxsiy gigiyenasi Jismoniy tarbiya va sport mashg‘ulotlari davrida ovqatlanish gigiyenasi Ayrim sport turlari bilan shug‘ullanish gigiyenasi. Jismoniy tarbiya va bolalar sportining gigiyenik mohiyati. Chiniqishni gigiyenik asoslari. Jismoniy tarbiya darslarida yuklamalarni me`yorlashtirishning gigiyenik asoslari. Sport tibbiyotining paydo bo‘lishi va rivojlanishining qisqacha tarixi. O‘zbekistonda sport tibbiyotini tashkil etish asoslari. Umumiy sport patologiyasi asoslari. Sportchilarni kasallanishi va jarohatlanishi. Sport pedagogik nazorat mazmuni va metodlari. Yoshlar va o‘quvchilarni jismoniy tarbiyasida shifokor nazorati. Sportda ish qobiliyatini tiklash vositalari. Davolash jismoniy tarbiyasi asoslari. 31
O‘quvchilarning jarohatlanishi. Yurak qon tomir tizimi kasalligi. Nafas olish organlari modda almashuvining buzilishi va tomir kasalliklari. Jarohatlar va asab tizimi kasalligi, tayanch-harakat apparati kasalliklarini davolash jismoniy tarbiyasi. Yoshlar va o‘quvchilar salomatligini tibbiy nazorati. Yoshlar va o‘quvchilarning tibbiy guruhlarga taqsimlanishi. Bir tibbiy guruhdan ikkinchi boshqa guruhga o‘tish isboti va kuzatish usullari. O‘zini nazorat qilish qoidalari. Sportchilarni sport anamnezi va jismoniy rivojlanish. Sportchilarni asab tizimi xususiyatlari va uning rivojlanishi. Mushak yuklamasining bolalar asab tizimi va tayanch-harakat apparatining funktsional holatlariga ta`siri. Jismoniy tarbiya bilan shug‘ullanuvchilarni tekshirish shakllari va uslublari. Bolalar va o‘spirinlar organizmining ish faoliyatiga jismoniy yuklamalarning ta`siri Massajning fiziologik va gigiyenik asoslari hamda sport shikastlanishlarida qo‘llanish xususiyatlari - jismoniy mashqlar fiziologiyasi fanining maqsadi hamda vazifalari. - jismoniy mashqlar fiziologiyasi fanining rivojlanishi. - o‘quvchilar sog‘lom turmush tarzining fiziologik asoslari. - jismoniy mashqlar sog‘lom turmush tarzining asosi sifatida. - o‘quvchi-yoshlar organizmini funktsional imkoniyatlarini rivojlantirish. - jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari jarayonida o‘quvchilarni chiniqtirishning fiziologik asoslari. - adaptatsiyaning fiziologik asoslari. - jismoniy mashqlarning fiziologik tavsifi. - jismoniy mashqlar erkin harakat sifatida qo‘llanilishi. - sport faoliyatida organizmda yuzaga keladigan holatlarning fiziologik ta`rifi. - tiklanish holati va uning fiziologik ahamiyati. - jismoniy harakat ko‘nikma va malakalarini rivojlantirishning fiziologik asoslari. - jismoniy tarbiya jarayonida muskullar ishini vegetativ ta`minlash. - jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarida jismoniy yuklamalarni me`yorlashni fiziologik asoslash. - jismoniy sifatlarni rivojlantirishni fiziologik asoslari. - sport turlariga o‘quvchilarni tanlash va yo‘naltirishning fiziologik asoslari. - jismoniy tarbiya va sport bilan shug‘ullanuvchi ayollar organizmini fiziologik xususiyatlari. - tashqi muhitni alohida sharoitlarida sportchi ish qobiliyatining fiziologik asoslari. - sog‘lomlashtiruvchi jismoniy tarbiyaning fiziologik asoslari. - jismoniy mashqlar biomexanikasi fanining maqsadi hamda vazifalari. - odam tanasi harakatining dinamikasi - biomexanik tizim bo‘lgan odam tanasi harakat apparatining tuzilishi. - harakat sifati biomexanikasi 32
- xususiy biomexanika - tana holatini saqlash va o‘z joyida harakatlar. - joy o‘zgartiruvchi harakatlar. - yurish va yugurish biomexanikasi, dinamikasi. - kinematika haqida tushuncha va nyuton qonunlari. - ayrim sport turlari biomexanikasi. - aylanma va ilgarilanma harakatlar. - o‘q atrofida harakatlar. - umumiy rivojlantiruvchi mashqlarning biomexanikasi asoslari. - differentsial biomexanika. sportda-texnik mahorat biomexanikasi. - lokomator harakatlar
1. Almatov K.T. Ulg’ayish fiziologiyasi o’quv qo’llanma M.Ulug’bek nomidagi O`zMU bosmaxonasi. T.2004 2. Sodiqov B.A Yosh fiziologiyasi va gigiyenasi o’quv qo’llanma Yangi asr avlodi 2009 3. SPORT AND EXERCISE PSYCHOLOGY The Key Concepts Second Edition Ellis Cashmore First published 2002 This edition published 2008 by Routledge Qo‘shimcha adabiyotlar 4. Ш.М.Мирзиёев Буюк келажагимизни мард ва олижаноб халқимиз билан бирга қурамиз.Тошкент “Ўзбекистон” – 2017 й. 5. Ш.Мирзиёев Эркин ва фаровон демократик Ўзбекистон давлатини биргаликда барпо этамиз. “Ўзбекистон” НМИУ, 2016 й. 6. Ш.Мирзиёев Қонун устуворлиги ва инсон манфаатларини таъминлаш – юрт тараққиёти ва халқ фаравонлигининг гарови.“Ўзбекистон” НМИУ,2016й. 7. 2017-2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегияси. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги ПФ-4947 сонли Фармони. 8. D.J.Sharipov “Salomatlik – barchaning va har bir kishining ishi” T., 2001 y. 9. Хрипкова А.Г., Антропова М.В. Адаптатция организма учащихся к учебной физической нагрузкам. М. Просвешение. 2002. Internet saytlarii 10. www.tdpu.uz 11. www.pedagog.uz 12. www.edu.uz 13. www.nadlib.uz (A.Navoiy nomidagi O’z.MK) 14. http://ziyonet.uz — Ziyonet axborot-ta’lim resurslari portal Download 0.59 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|